เมนู

2. กายสํสคฺคสิกฺขาปทวณฺณนา

‘‘โอติณฺโณ’’ติ (สารตฺถ. ฏี. 2.270) อิทํ กมฺมสาธนํ, กตฺตุสาธนํ วา โหตีติ ตทุภยวเสน อตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ยกฺขาทีหิ วิย สตฺตา’’ติอาทิมาหฯ อสมเปกฺขิตฺวาติ ยถาสภาวํ อนุปปริกฺขิตฺวา, ยถา เต รติชนกา รูปาทโย วิสยา อนิจฺจทุกฺขาสุภานตฺตากาเรน อวฏฺฐิตา, ตถา อปสฺสิตฺวาติ วุตฺตํ โหติฯ ปริณเตนาติ ปริวตฺเตนฯ เตนาห ‘‘ยถา ปริวตฺตมาน’’นฺติอาทิฯ วุตฺตราควเสนาติ กายสํสคฺคราควเสนฯ ตทหุชาตายปีติ ตสฺมิํ อหนิ ชาตํ ชนนํ เอติสฺสาติ ตทหุชาตา, ตสฺมิํ อหนิ ชาตาติ วา ตทหุชาตา, ตาย, ตํ ทิวสํ ชาตายปีติ อตฺโถ, ชาตมตฺตาย อลฺลมํสเปสิวณฺณายปีติ วุตฺตํ โหติฯ

อสฺสาติ ‘‘กายสํสคฺคํ สมาปชฺเชยฺยา’’ติ ปทสฺสฯ อิทานิ หตฺถาทีนํ วิภาคทสฺสนตฺถํ ‘‘ตตฺถ หตฺโถ นาม กปฺปรโต ปฏฺฐายา’’ติอาทิมาหฯ กปฺปรโต ปฏฺฐายาติ ทุติยมหาสนฺธิํ อุปาทายฯ อญฺญตฺถ ปน มณิพนฺธโต ปฏฺฐาย ยาว อคฺคนขา หตฺโถฯ วินนฺธิตฺวา วา อวินนฺธิตฺวา วา กตเกสกลาปสฺเสตํ อธิวจนนฺติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถ วินนฺธิตฺวาติ ตีหิ เกสวฏฺฏีหิ คนฺถิตฺวาฯ สุวณฺณจีรกนฺติ สุวณฺณปาฬิํฯ หตฺถญฺจ เวณิญฺจ ฐเปตฺวา อวเสสสรีรํ องฺคนฺติ อาห ‘‘อวเสสสฺส สรีรสฺสา’’ติอาทิฯ

โย หิ เสวนาธิปฺปาโยปิ นิจฺจเลน กาเยน เกวลํ ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ สาทิยติ อนุโภติ, ตสฺส จิตฺตุปฺปาทมตฺเต อาปตฺติยา อภาวโต อนาปตฺตีติ อาห ‘‘กาเยน อวายมิตฺวา’’ติอาทิฯ โมกฺขาธิปฺปาเยนาติ อิตฺถิโต มุจฺจิตุกามตาธิปฺปาเยนฯ อสญฺจิจฺจาติ ‘‘อิมินา อุปาเยน อิมํ ผุสิสฺสามี’’ติ อเจเตตฺวาฯ เอวญฺหิ อเจเตตฺวา ปตฺตปฺปฏิคฺคหณาทีสุ มาตุคามสฺส องฺเค ผุฏฺเฐปิ อนาปตฺติฯ อสติยาติ อญฺญวิหิโต โหติ, ‘‘มาตุคามํ ผุสิสฺสามี’’ติ สติ นตฺถิ, เอวํ อสติยา หตฺถปาทปสารณาทิกาเล ผุสนฺตสฺส อนาปตฺติฯ อชานนฺตสฺสาติ ทารกเวเสน ฐิตํ ทาริกํ ‘‘อิตฺถี’’ติ อชานนฺโต เกนจิเทว กรณีเยน ผุสติ, เอวํ ‘‘อิตฺถี’’ติ อชานนฺตสฺส ผุสโต อนาปตฺติฯ อสาทิยนฺตสฺสาติ กายสํสคฺคํ อสาทิยนฺตสฺส พาหาปรมฺปราย นีตภิกฺขุสฺส วิย อนาปตฺติฯ อิธ ปน อุทายิตฺเถโร อาทิกมฺมิโกฯ ตสฺส อนาปตฺติ อาทิกมฺมิกสฺสาติฯ

กายสํสคฺคสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ทุฏฺฐุลฺลวาจาสิกฺขาปทวณฺณนา

ทุฏฺฐุลฺลวาจสฺสาทราควเสนาติ ทุฏฺฐุลฺลา วาจา ทุฏฺฐุลฺลวาจา, ตาย อสฺสาทเจตนา ทุฏฺฐุลฺลวาจสฺสาโท, เตน สมฺปยุตฺตราควเสนฯ เอตฺถาธิปฺเปตํ มาตุคามํ ทสฺเสตุํ ‘‘มาตุคาม’’นฺติอาทิมาหฯ ทุฏฺฐุลฺลาทุฏฺฐุลฺลสํลกฺขณสมตฺถนฺติ อสทฺธมฺมสทฺธมฺมปฺปฏิสํยุตฺตํ กถํ ชานิตุํ สมตฺถํฯ ยา ปน มหลฺลิกาปิ พาลา เอฬมูคา, อยํ อิธานธิปฺเปตาฯ วณฺโณ นาม ทฺเว มคฺเค อุทฺทิสฺส ‘‘อิตฺถิลกฺขเณน สุภลกฺขเณน สมนฺนาคตาสี’’ติอาทินา (ปารา. อฏฺฐ. 2.285) โถมนาฯ อวณฺโณ นาม ทฺเว มคฺเค อุทฺทิสฺส วุตฺตวิปริยาเยน ครหนา, ‘‘อิตฺถิลกฺขเณน สุภลกฺขเณน อสมนฺนาคตาสี’’ติอาทีหิ ขุํสนาติ วุตฺตํ โหติฯ ยาจนา นาม ‘‘เทหิ เม, อรหสิ เม ทาตุ’’นฺติ (ปารา. 285) วจนํฯ อายาจนา นาม ‘‘กทา เต มาตา ปสีทิสฺสติ, กทา เต ปิตา ปสีทิสฺสติ, กทา เต เทวตาโย ปสีทิสฺสนฺติ, กทา เต สุขโณ สุลโย สุมุหุตฺโต ภวิสฺสติ, กทา เต เมถุนํ ธมฺมํ ลภิสฺสามี’’ติ (ปารา. 285) วจนํ ปุจฺฉนํ นาม ‘‘กถํ ตฺวํ สามิกสฺส เทสิ, กถํ ชารสฺส เทสี’’ติ (ปารา. 285) วจนํฯ ปฏิปุจฺฉนํ นาม ‘‘เอวํ กิร ตฺวํ สามิกสฺส เทติ, เอวํ ชารสฺส เทสี’’ติ (ปารา. 285) วจนํฯ อาจิกฺขนํ นาม ปุฏฺฐสฺส ‘‘เอวํ เทหิ, เอวํ เทนฺตา สามิกสฺส ปิยา ภวิสฺสสิ, มนาปา จา’’ติ (ปารา. 285) ภณนํฯ อนุสาสนํ นาม อปุฏฺฐสฺส ‘‘เอวํ เทหิ, เอวํ เทนฺตา สามิกสฺส ปิยา ภวิสฺสสิ, มนาปา จา’’ติ (ปารา. 285) ภวนํฯ อกฺโกสนํ (ปารา. 285) นาม ‘‘อนิมิตฺตาสิ, นิมิตฺตมตฺตาสิ, อโลหิตาสิ, ธุวโลหิตาสิ, ธุวโจฬาสิ, ปคฺฆรนฺตีสิ, สิขรณีสิ, อิตฺถิปณฺฑกาสิ, เวปุริสิกาสิ, สมฺภินฺนาสิ, อุภโตพฺยญฺชนกาสี’’ติ (ปารา. 285) วจนํฯ ยสฺมา เมถุนุปสํหิตาย วาจาย อธิกํ ทุฏฺฐุลฺลํ นาม นตฺถิ, ตสฺมา ‘‘เมถุนุปสํหิตาหี’’ติ อิทํ ทุฏฺฐุลฺลวาจาย สิขาปตฺตลกฺขณทสฺสนนฺติ วุตฺตํ, น ปน เมถุนุปสํหิตาเยว ทุฏฺฐุลฺลวาจตฺตาฯ สิขรณีสีติ (ปารา. อฏฺฐ. 2.285) พหินิกฺขนฺตอาณิมํสาฯ สมฺภินฺนาสีติ สมฺภินฺนวจฺจมคฺคปสฺสาวมคฺคาฯ อุภโตพฺยญฺชนกาสีติ ปุริสนิมิตฺเตน, อิตฺถินิมิตฺเตน จาติ อุภโตพฺยญฺชเนหิ สมนฺนาคตาฯ

เอตฺถ จ วณฺณภณเน ตาว ‘‘อิตฺถิลกฺขเณน สุภลกฺขเณน สมนฺนาคตาสี’’ติ วทติ, น ตาว สีสํ เอติฯ ‘‘ตว วจฺจมคฺโค จ ปสฺสาวมคฺโค จ สุโภ สุภสณฺฐาโน ทสฺสนีโย, อีทิเสน นาม อิตฺถิลกฺขเณน สุภลกฺขเณน สมนฺนาคตาสี’’ติ วทติ, สีสํ เอติ, สงฺฆาทิเสโส โหตีติ อตฺโถฯ