ปาราชิกนิคมนวณฺณนา

อิธาติ อิมสฺมิํ ภิกฺขุปาติโมกฺเขฯ อุทฺทิฏฺฐปาราชิกปริทีปนเมวาติ อุทฺทิฏฺฐานํ จตุนฺนํ ปาราชิกานํ ปริทีปนวจนเมวฯ อวธารณํ ปน น อญฺเญสมฺปีติ ทสฺสนตฺถํฯ เตนาห ‘‘สโมธาเนตฺวา ปนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ สโมธาเนตฺวาติ ตตฺถ ตตฺถ อาคตานิ เอตฺเถว สโมทหิตฺวา, ปกฺขิปิตฺวา ราสิํ กตฺวาติ อตฺโถฯ ปาฬิยํ อาคตานีติ อุทฺเทสปาฬิยํ อาคตานิ ฯ ภิกฺขุนีนํ อสาธารณานิ จตฺตารีติ อุพฺภชาณุมณฺฑลิกา, วชฺชปฺปฏิจฺฉาทิกา, อุกฺขิตฺตานุวตฺติกา, อฏฺฐวตฺถุกาติ อิมานิ ภิกฺขุนีนํ ภิกฺขูหิ อสาธารณานิ จตฺตาริฯ ปณฺฑกาทีนญฺหิ เอกาทสนฺนํ อภพฺพภาโว ปาราชิกาปตฺติสทิสตฺตา ปาราชิโกติ อาห ‘‘เอกาทสนฺน’’นฺติอาทิฯ อภพฺพภาวสงฺขาเตหีติ วตฺถุวิปนฺนตาทินา ปพฺพชฺชูปสมฺปทาย นอรหภาวสงฺขาเตหิฯ ปณฺฑกติรจฺฉานคตอุภโตพฺยญฺชนกา (ปารา. อฏฺฐ. 2.233) หิ ตโย วตฺถุวิปนฺนา อเหตุกปฺปฏิสนฺธิกา, เตสํ สคฺโค อวาริโต, มคฺโค ปน วาริโตฯ อภพฺพา หิ เต มคฺคปฺปฏิลาภาย วตฺถุวิปนฺนตฺตาฯ ปพฺพชฺชาปิ เนสํ ปฏิกฺขิตฺตา, ตสฺมา เตปิ ปาราชิกาวฯ เถยฺยสํวาสโก, ติตฺถิยปกฺกนฺตโก, มาตุฆาตโก, ปิตุฆาตโก, อรหนฺตฆาตโก, ภิกฺขุนิทูสโก, โลหิตุปฺปาทโก, สงฺฆเภทโกติ อิเม อฏฺฐ อตฺตโน กิริยาย วิปนฺนตฺตา อภพฺพฏฺฐานํ ปตฺตาติ ปาราชิกาวฯ เตสุ เถยฺยสํวาสโก, ติตฺถิยปกฺกนฺตโก, ภิกฺขุนิทูสโกติ อิเมสํ ติณฺณํ สคฺโค อวาริโต, มคฺโค ปน วาริโตวฯ อิตเรสํ ปญฺจนฺนํ อุภยมฺปิ วาริตํฯ เต หิ อนนฺตราว นรเก นิพฺพตฺตนกสตฺตาฯ ยทา ภิกฺขุนี วิพฺภมิตุกามา หุตฺวา กาสาวเมว วา คิหิวตฺถํ วา คิหินิวาสนากาเรน นิวาเสติ, ตทา ปาราชิกมาปนฺนา นาม โหตีติ อาห ‘‘คิหิภาวํ ปตฺถยมานายา’’ติอาทิฯ สา หิ อชฺฌาจารวีติกฺกมํ อกตฺวาปิ เอตฺตาวตา อสฺสมณี นาม โหติฯ

ทีฆตาย ลมฺพมานํ องฺคชาตเมตสฺสาติ ลมฺพี (สารตฺถ. ฏี. 2.233)ฯ น โส เอตฺตาวตา ปาราชิโก, อถ โข ยทา อนภิรติยา ปีฬิโต อตฺตโน องฺคชาตํ มุเข วา วจฺจมคฺเค วา ปเวเสติ, ตทา ปาราชิโก โหติฯ มุทุกตา ปิฏฺฐิ เอตสฺสาติ มุทุปิฏฺฐิโก, กตปริกมฺมาย มุทุกาย ปิฏฺฐิยา สมนฺนาคโตฯ โสปิ ยทา อนภิรติยา ปีฬิโต อตฺตโน องฺคชาตํ อตฺตโน มุขมคฺควจฺจมคฺเคสุ อญฺญตรํ ปเวเสติ, ตทา ปาราชิโก โหติฯ ปรสฺส องฺคชาตํ มุเขน คณฺหาตีติ โย อนภิรติยา ปีฬิโต ปรสฺส สุตฺตสฺส วา ปมตฺตสฺส วา องฺคชาตํ มุเขน คณฺหาติฯ ปรสฺส องฺคชาเต อภินิสีทตีติ โย อนภิรติยา ปีฬิโต ปรสฺส องฺคชาตํ กมฺมนิยํ ทิสฺวา อตฺตโน วจฺจมคฺเคน ตสฺสูปริ นิสีทติ, ตํ อตฺตโน วจฺจมคฺคํ ปเวเสตีติ อตฺโถฯ

เอตานิ หิ จตฺตาริ ยสฺมา อุภินฺนํ ราควเสน สทิสภาวูปคตานํ ธมฺโม ‘‘เมถุนธมฺโม’’ติ วุจฺจติ, ตสฺมา เอเกน ปริยาเยน เมถุนธมฺมํ อปฺปฏิเสวิตฺวาเยว เกวลํ มคฺเคน มคฺคปฺปเวสนวเสน อาปชฺชิตพฺพตฺตา เมถุนธมฺมปาราชิกสฺส อนุโลเมนฺตีติ ‘‘อนุโลมปาราชิกานี’’ติ วุจฺจนฺติฯ

เอตฺถาห – มาตุฆาตกปิตุฆาตกอรหนฺตฆาตกา ตติยปาราชิกํ อาปนฺนา, ภิกฺขุนิทูสโก, ลมฺพิอาทโย จตฺตาโร จ ปฐมปาราชิกํ อาปนฺนา เอวาติ กตฺวา กุโต จตุวีสตีติ (สารตฺถ. ฏี. 2.233)? วุจฺจเต – มาตุฆาตกาทโย หิ จตฺตาโร อิธ อนุปสมฺปนฺนา เอว อธิปฺเปตา, ลมฺพิอาทโย จตฺตาโร กิญฺจาปิ ปฐมปาราชิเกน สงฺคหิตา, ยสฺมา ปน เอเกน ปริยาเยน เมถุนธมฺมํ อปฺปฏิเสวิโน โหนฺติ, ตสฺมา วิสุํ วุตฺตาติฯ ทุติยวิกปฺเป กจฺจิตฺถาติ เอตฺถ กจฺจิ อตฺถาติ ปทจฺเฉโท กาตพฺโพฯ

อิติ กงฺขาวิตรณิยา ปาติโมกฺขวณฺณนาย

วินยตฺถมญฺชูสายํ ลีนตฺถปฺปกาสนิยํ

ปาราชิกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สงฺฆาทิเสสกณฺฑํ

ปิยวจเนน อาลปนนฺติ ปิยายิตพฺพวจเนนาลปนํ, สาธูนํ สมาลปนนฺติ วุตฺตํ โหติฯ สาธโว หิ ปเร ‘‘โภนฺโต’’ติ วา ‘‘เทวานํปิยา’’ติ วา ‘‘ภทฺรภว’’นฺติ วา ‘‘อายสฺมนฺโต’’ติ วา สมาลปนฺติฯ

1. สุกฺกวิสฺสฏฺฐิสิกฺขาปทวณฺณนา

สํ-สทฺโท วิชฺชมานตฺโถติ อาห ‘‘สํวิชฺชตี’’ติฯ เจตนาติ วีติกฺกมวสปฺปวตฺตา ปุพฺพภาคเจตนา, โมจนสฺสาทเจตนาติ อตฺโถฯ อสฺสาติ สุกฺกวิสฺสฏฺฐิยาฯ อญฺญปทตฺถสมาเสเนว สุกฺกวิสฺสฏฺฐิยา วุตฺตตฺตา อิก-สทฺทสฺส วิสุํ อตฺโถ นตฺถีติ อาห ‘‘สญฺเจตนาว สญฺเจตนิกา’’ติฯ อิทานิ อิก-สทฺโทว อตฺถิอตฺถํ ปกาเสตีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘สญฺเจตนา วา’’ติอาทิมาหฯ สํวิชฺชมานา เจตนา สญฺเจตนาฯ สุกฺกสฺสาติ สมฺภวสฺสฯ วิสฏฺฐีติ วิสฺสคฺโคฯ

อิทานิ ตํ ยสฺมิํ กาเล โมเจติ, เยนาธิปฺปาเยน โมเจติ, เยน โจปาเยน โมเจติ, ยญฺจ ตสฺส อธิปฺปายสฺส วตฺถุ, ตํ สพฺพํ สงฺเขปโต วิภาเวตฺวา สรูปโต ตํ วิสฏฺฐิํ ทสฺเสตุํ ‘‘ราคูปตฺถมฺภาทีสู’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ราคสฺส พลวภาโว, ราเคน วา องฺคชาตสฺสูปตฺถมฺโภ ถทฺธภาโว ราคูปตฺถมฺโภ, โส อาทิ เยสํ เต ราคูปตฺถมฺภาทโย, เตสุ ราคูปตฺถมฺภาทีสุฯ อาทิสทฺเทน (ปารา. 238) วจฺจูปตฺถมฺภปสฺสาวูปตฺถมฺภวาตูปตฺถมฺภอุจฺจาลิงฺคปาณกทฏฺฐูปตฺถมฺภานํ คหณํฯ กมฺมญฺญตํ ปตฺเตติ โมจนกมฺมกฺขมตาย กมฺมนิยตํ ปตฺเต, อชฺฌตฺตรูปาทีสุ อุปกฺกมารหภาวํ ปตฺเตติ อตฺโถฯ อโรคสฺส ภาโว อาโรคฺยํ, ตํ อาทิ เยสํ เต อาโรคฺยาทโย, เตสุ อาโรคฺยาทีสุฯ อาทิสทฺเทน สุขเภสชฺชทานปุญฺญยญฺญสคฺคพีชวีมํสทวานํ คหณํฯ อชฺฌตฺตรูปํ อชฺฌตฺตํ อุปาทินฺนรูปํ, ตํ อาทิ เยสํ เต อชฺฌตฺตรูปาทโย, เตสุฯ อาทิสทฺเทน พหิทฺธารูปอชฺฌตฺตพหิทฺธารูปอากาเสกฏิกมฺปนานํ คหณํฯ