เอตฺถ จ ‘‘กงฺขาวิตรณตฺถายา’’ติ อิมินา ปโยชนํ ทสฺเสติ, ปุริปุณฺณวินิจฺฉย’’นฺติ อิมินา สํวณฺณนาปฺปการํ, ‘‘มหาวิหารวาสีนํ วาจนามคฺคนิสฺสิต’’นฺติ อิมินา สํวณฺณนาย นิสฺสยวิสุทฺธิํ นิกายนฺตรลทฺธิสงฺกรโทสวิวชฺชนโต, ‘‘วณฺณยิสฺสามี’’ติ อิมินา อตฺตโน อชฺฌาสยํ ทสฺเสตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ ‘‘วตฺตยิสฺสามี’’ติปิ ปาโฐฯ

คนฺถารมฺภกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิทานวณฺณนา

เอวํ รตนตฺตยปณามาทิสหิตํ สญฺญาทิกํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ‘‘ปาติโมกฺขสฺส วณฺณนํ วณฺณยิสฺสามี’’ติ วุตฺตตฺตา ปาติโมกฺขํ ตาว วจนตฺถโต, สรูปเภทโต, คนฺถเภทโต, อุทฺเทสวิภาคโต, อุทฺเทสปริจฺเฉทโต จ ววตฺถเปตฺวา ตทุทฺเทสกฺกเมนายํ วณฺณนา ภวิสฺสตีติ ทสฺเสตุํ ‘‘ตตฺถ ปาติโมกฺข’’นฺติอาทิ อารทฺธํฯ

ตตฺถ ตตฺถาติ ตสฺมิํ คาถาปเทฯ ปอติโมกฺขนฺติ ปการโต อติวิย สีเลสุ มุขภูตํฯ อติปโมกฺขนฺติ ตเมว ปทํ อุปสคฺคพฺยตฺตเยน วทติฯ อถ วา ป อติ โมกฺขนฺติ ปทจฺเฉโท, ตสฺส อุปสคฺคพฺยตฺตเยนตฺถมาห ‘‘อติปโมกฺข’’นฺติฯ เอวํ ปเภทโต ปทวณฺณนํ กตฺวา สทฺทตฺถโต วทติ ‘‘อติเสฏฺฐํ อติอุตฺตมนฺติ อตฺโถ’’ติฯ เอตฺถ จ สีลปาติโมกฺขํ สพฺพคุณานํ มูลภาวโต เสฏฺฐํ, คนฺถปาติโมกฺขํ ปน เสฏฺฐคุณสหจรณโต เสฏฺฐนฺติ เวทิตพฺพํฯ อุตฺตมนฺติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ อิตีติ เอวํฯ อิมินา ยถาวุตฺตวจนตฺถํ นิทสฺเสติฯ นิทสฺสนตฺโถ หิ อยํ อิติ-สทฺโท ‘‘สพฺพมตฺถีติ โข, กจฺจาน, อยเมโก อนฺโต, สพฺพํ นตฺถีติ โข, กจฺจาน, อยํ ทุติโย อนฺโต’’ติอาทีสุ (สํ. นิ. 2.15; 3.90) วิยฯ อิมินาติ อาสนฺนปจฺจกฺขวจนํ อิติ-สทฺเทน อนนฺตรนิทสฺสิตสฺส, ปฏิคฺคาหเกหิ จ โสตวิญฺญาณาทิวีถิยา ปฏิปนฺนสฺส วจนตฺถสฺส วจนโตฯ อถ วา อิมินาติ อาสนฺนปจฺจกฺขภาวกรณวจนํ ยถาวุตฺตสฺส วจนตฺถสฺส อภิมุขีกรณโตฯ วจนตฺเถนาติ ‘‘อติเสฏฺฐ’’นฺติ สทฺทตฺเถนฯ เอกวิธมฺปีติ เอกโกฏฺฐาสมฺปิฯ สีลคนฺถเภทโต ทุวิธํ โหตีติ ปุน สีลคนฺถสงฺขาเตน ปเภเทน ทุวิธํ โหติ, สีลปาติโมกฺขํ, คนฺถปาติโมกฺขญฺจาติ ทุวิธํ โหตีติ อตฺโถฯ