เมนู

คนฺถารมฺภกถาวณฺณนา

สพฺพกุสลธมฺมปฺปมุขสฺส วิปุโลฬารคุณวิเสสาวหสฺส ปรมคมฺภีรสฺส ปาติโมกฺขสฺส อตฺถสํวณฺณนํ กตฺตุกาโมยมาจริโย ปฐมํ ตาว ‘‘พุทฺธํ ธมฺม’’นฺติอาทินา รตนตฺตยปฺปณามกรเณน อตฺตโน จิตฺตสนฺตานํ ปุนาติฯ วิสุทฺธจิตฺตสนฺตานนิสฺสยา หิ ปญฺญา ติกฺขวิสทภาวปฺปตฺติยา ยถาธิปฺเปตสํวณฺณนาย ปริโยสานคมนสมตฺถา โหตีติ ฯ อปิจ รตนตฺตยปฺปณาเมน วิธุตสพฺพกิพฺพิเส จิตฺตสนฺตาเน ภวนฺตรูปจิตานิปิ อนฺตรายิกกมฺมานิ ปจฺจยเวกลฺลโต ยถาธิปฺเปตาย อตฺถสํวณฺณนาย นาลมนฺตรายกรณายาติปิ อาจริยสฺส รตนตฺตยวนฺทนาฯ

ตตฺถ พุทฺธสทฺทสฺส ตาว ‘‘พุชฺฌิตา สจฺจานีติ พุทฺโธ, โพเธตา ปชายาติ พุทฺโธ’’ติอาทินา (มหานิ. 192; จูฬนิ. ปารายนตฺถุติคาถานิทฺเทส 97; ปฏิ. ม. 1.162) นิทฺเทสนเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อถ วา สวาสนาย อญฺญาณนิทฺทาย อจฺจนฺตวิคมโต, พุทฺธิยา วา วิกสิตภาวโต พุทฺธวาติ พุทฺโธ ชาครณวิกสนตฺถวเสนฯ อถ วา กสฺสจิปิ เญยฺยธมฺมสฺส อนวพุทฺธสฺส อภาเวน, เญยฺยวิเสสสฺส จ กมฺมภาเวน อคฺคหณโต กมฺมวจนิจฺฉาย อภาเวน อวคมนตฺถวเสเนว กตฺตุนิทฺเทโส ลพฺภตีติ พุทฺธวาติ พุทฺโธ ยถา ‘‘ทิกฺขิโต น ททาตี’’ติฯ อตฺถโต ปน ปารมิตาปริภาวิเตน สยมฺภุญาเณน สหวาสนาย วิคตวิทฺธสฺตนิรวเสสุปกฺกิเลโส มหากรุณาสพฺพญฺญุตญฺญาณาทิอปริเมยฺยคุณคณาธาโรว ขนฺธสนฺตาโน พุทฺโธฯ ยถาห –

‘‘พุทฺโธติ โย โส ภควา สยมฺภู อนาจริยโก ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ สามํ สจฺจานิ อภิสมฺพุชฺฌิ, ตตฺถ จ สพฺพญฺญุตํ ปตฺโต, พเลสุ จ วสีภาว’’นฺติ (มหานิ. 192; จูฬนิ. ปารายนตฺถุติคาถานิทฺเทส 97; ปฏิ. ม. 1.161),

ตํ พุทฺธํฯ

ธาเรตีติ ธมฺโมฯ อยญฺหิ ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชมาเน อปายทุกฺเข, สํสารทุกฺเข จ อปตมาเน ธาเรตีติ, ตนฺนิพฺพตฺตกกิเลสวิทฺธํสนญฺเจตฺถ ธารณํฯ เอวญฺจ กตฺวา อริยมคฺโค, ตสฺส ตทตฺถสิทฺธิเหตุตาย นิพฺพานญฺจาติ อุภยเมว นิปฺปริยายโต ธาเรติฯ อริยผลญฺจ ปน ตํสมุจฺฉินฺนกิเลสปฏิปฺปสฺสมฺภเนน ตทนุกูลตาย, ปริยตฺติธมฺโม จ ตทธิคมเหตุตายาติ อุภยมฺปิ ปริยายโต ธาเรตีติ เวทิตพฺพํ, ตํ ธมฺมํฯ จ-สทฺโท สมุจฺจยตฺโถฯ เตน ยถาวุตฺตํ พุทฺธํ, อิมญฺจ ธมฺมํ วนฺทิตฺวาติ พุทฺธรตเนน สห วนฺทนกิริยาย ธมฺมรตนํ สมุจฺจิโนติฯ

น เกวลํ อิทํ ทฺวยเมวาติ อาห ‘‘สงฺฆญฺจา’’ติฯ อริเยน ทิฏฺฐิสีลสามญฺเญน สํหโต ฆฏิโตติ สงฺโฆ, อฏฺฐอริยปุคฺคลสมูโหฯ