ภิกฺขุนีปาติโมกฺขวณฺณนา

ปาราชิกกณฺฑํ

อภิลาปมตฺตเมวาติ เอตฺถ ทหรวเสน ‘‘ภนฺเต’’ติ จ วุฑฺฒวเสน ‘‘อาวุโส’’ติ จ ตตฺถ ทุวิโธ อภิลาโป, อิธ ปน วุฑฺฒทหรานํ ‘‘อยฺยา’’ติ เอกเมวฯ

กายสํสคฺเค วุตฺตนเยนาติ เอตฺถ ตพฺพหุลนเยน กิริยสมุฏฺฐานตา วุตฺตาฯ ‘‘กายสํสคฺคํ สมาปชฺเชยฺยา’’ติ อวตฺวา ปน ‘‘สาทิเยยฺยา’’ติ วุตฺตตฺตา อกิริยโตปิ สมุฏฺฐาตีติ เวทิตพฺพํฯ ยถา เจตฺถ, เอวํ เหฏฺฐา ‘‘มนุสฺสิตฺถิยา ตโย มคฺเค เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺสา’’ติอาทินา (ปารา. 56) นเยน กิริยสมุฏฺฐานตํ วตฺวา ตทนนฺตรํ ‘‘ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา มนุสฺสิตฺถิํ ภิกฺขุสฺส สนฺติกํ อาเนตฺวา วจฺจมคฺเคน องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺติ, โส เจ ปเวสนํ สาทิยตี’’ติอาทินา (ปารา. 58) นเยน อกิริยสมุฏฺฐานสฺสปิ วุตฺตตฺตา ปฐมปาราชิกายปิ ตพฺพหุลนเยเนว กิริยสมุฏฺฐานตา เวทิตพฺพาฯ น หิ ปเวสนสาทิยนาทิมฺหิ กิริยสมุฏฺฐานตา ทิสฺสติฯ

องฺคชาตจลนญฺเจตฺถ น สารโต ทฏฺฐพฺพํ ‘‘โส เจ ปเวสนํ น สาทิยติ, ปวิฏฺฐํ น สาทิยติ, ฐิตํ น สาทิยติ, อุทฺธรณํ สาทิยติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสา’’ติ (ปารา. 58) เอตฺถ ฐิตนสาทิยเน ปกติยาปิ ปริปุณฺณจลนตฺตาฯ สาทิยนปจฺจยา ปฏิเสวนจลนญฺเจตฺถ น ทิสฺสเตวาติ ตพฺพหุลนเยเนว กิริยสมุฏฺฐานตา คเหตพฺพาฯ

อปิจ ภิกฺขุนิยาปิ ปฐมปาราชิเก ตสฺส สาทิยนสฺส สรูเปน วุตฺตตฺตา ตทนุรูปวเสน วิภงฺคนยมโนโลเกตฺวา ‘‘กิริยสมุฏฺฐาน’’มิจฺเจว วุตฺตํฯ ยถา เจเตสุ ตพฺพหุลนเยน กิริยสมุฏฺฐานตา วุตฺตา, ตถา สุราทีนํ อกุสเลเนว ปาตพฺพตาฯ

อิตรถา ‘‘ยํ อกุสเลเนว อาปชฺชติ, อยํ โลกวชฺชา, เสสา ปณฺณตฺติวชฺชา’’ติ วุตฺเต โลกวชฺชปณฺณตฺติวชฺชานํ นิยมลกฺขณสิทฺธิ โหติ, ตถา ตํ อวตฺวา ‘‘ยสฺสา สจิตฺตกปกฺเข จิตฺตํ อกุสลเมว โหติ, อยํ โลกวชฺชา, เสสา ปณฺณตฺติวชฺชา’’ติ (กงฺขา. อฏฺฐ. ปฐมปาราชิกวณฺณนา) วุตฺเต โลกวชฺชวจนํ นิรตฺถกํ สิยา วตฺถุอชานนปกฺเขปิ อกุสเลเนว ปาตพฺพตฺตาฯ ยสฺมา ตตฺถ สุราปานวีติกฺกมสฺส อกุสลจิตฺตุปฺปาโท นตฺถิ, ตสฺมา ขนฺธกฏฺฐกถายํ ‘‘มชฺชปาเน ปน ภิกฺขุโน อชานิตฺวาปิ พีชโต ปฏฺฐาย มชฺชํ ปิวนฺตสฺส ปาจิตฺติยํฯ สามเณโร ชานิตฺวาว ปิวนฺโต สีลเภทํ อาปชฺชติ, น อชานิตฺวา’’ติ (มหาว. อฏฺฐ. 108) วุตฺตํ, น วุตฺตํ ‘‘วตฺถุอชานนปกฺเข ปาณาติปาตาทีนํ สิทฺธิกรอกุสลจิตฺตุปฺปาทสทิเส จิตฺตุปฺปาเท สติปิ สามเณโร สีลเภทํ นาปชฺชตี’’ติฯ อภินิเวสวจนํ ปาณาติปาตาทีหิ สมานคติกตฺตา สามเณรานํ สุราปานสฺสฯ ‘‘สุราเมรยิเม’’ติ วตฺถุํ ชานิตฺวา ปาตพฺพตาทิวเสน วีติกฺกมนฺตสฺส อกุสลสฺส อสมฺภโว นตฺถิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ยสฺสา สจิตฺตกปกฺเข’’ติอาทิฯ

กิญฺเจตฺถ – ยุตฺติวจเนน อรหนฺตานํ อปฺปวิสนโต สจิตฺตกาจิตฺตกปกฺเขสุ อกุสลนิยโมติ เจ? น, ธมฺมตาวเสน เสกฺขานมฺปิ อปฺปวิสนโตฯ อจิตฺตกปกฺเข อกุสลนิยมาภาวทสฺสนตฺถํ สุปนฺตสฺส มุเข ปกฺขิตฺตชลพินฺทุมิว สุราพินฺทุอาทโย อุทาหริตพฺพาฯ ตพฺพหุลนเยน หิ อตฺเถ คหิเต ปุพฺเพนาปรํ อฏฺฐกถาย สเมติ สทฺธิํ ปาฬิยา จาติฯ อาจริยาปิ สุราปาเน อกุสลนิยมาภาวเมว วทนฺติฯ เอกจฺเจ ปน กิริยสมุฏฺฐานตา ปนสฺส ตพฺพหุลนยเมว, น ปฐมปาราชิเกฯ กถํ? กายสํสคฺคสิกฺขาปทํ ปฐมปาราชิกสมุฏฺฐานํฯ เอตฺถ ภิกฺขุสฺส จ ภิกฺขุนิยา จ กายสํสคฺคภาเว สติ ภิกฺขุนี กายงฺคํ อโจปยมานาปิ จิตฺเตเนว อธิวาเสติ, อาปชฺชติ, น เอวํ ภิกฺขุฯ ภิกฺขุ ปน โจปยมาโนว อาปชฺชติ, เอวเมว ปฐมปาราชิเกปิ โจปเน สติ เอว อาปชฺชติ, นาสติฯ ปเวสนํ สาทิยตีติ เอตฺถ ปเวสนสาทิยนํ นาม เสวนจิตฺตุปฺปาทนํ, มคฺเคน วา มคฺคปฺปฏิปนฺนมฺปิ อิจฺฉนฺติฯ ตสฺสาปิ กายจลนํ เอกนฺตํ อตฺถิ เอวฯ เอวํ สนฺเตปิ วีมํสิตฺวา คเหตพฺพนฺติ วทนฺตีติ ลิขิตํ

ปาราชิกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สงฺฆาทิเสสกณฺฑํ

1. อุสฺสยวาทิกาสิกฺขาปทวณฺณนา

ภิกฺขุนีนํ สงฺฆาทิเสสํ ปตฺวา วุฏฺฐานวิธโย สนฺทสฺสนตฺถํ ‘‘อยํ ภิกฺขุนี…เป.… อาปนฺนา’’ติ ปุคฺคลนิยมํ กตฺวา ปาราชิกโต อธิปฺปายนฺติ ‘‘นิสฺสารณียํ สงฺฆาทิเสส’’นฺติ อาปตฺตินามคฺคหณญฺจ กตํฯ ‘‘สมุฏฺฐานาทีนิ ปฐมกถินสทิสานิ, อิทํ ปน กิริยเมวา’’ติ ปาโฐฯ

อุสฺสยวาทิกาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. โจริวุฏฺฐาปิกาสิกฺขาปทวณฺณนา

กตฺถจิ อคนฺตฺวา นิสินฺนฏฺฐาเน เอว นิสีทิตฺวา กโรนฺติยา วาจาจิตฺตโต, ขณฺฑสีมาทิคตาย กายวาจาจิตฺตโตฯ

โจริวุฏฺฐาปิกาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. เอกคามนฺตรคมนสิกฺขาปทวณฺณนา

‘‘อาโภคํ วินา’’ติ วุตฺตตฺตา อาโภเค สติ อนาปตฺติ, อิมสฺมิํ ปน สิกฺขาปเท สมนฺตปาสาทิกายํ อุปจาราติกฺกเม อาปตฺติ วุตฺตา, อิธ โอกฺกเมฯ ทฺวีสุปิ วุตฺตํ อตฺถโต เอกเมว คามนฺตรคมนสงฺฆาทิเสสํ อุปจารสฺส สนฺธาย วุตฺตตฺตาฯ คณมฺหา โอหียนสฺส วิโรโธฯ ‘‘อรญฺเญ’’ติ อิทํ อตฺถวเสน วุตฺตํ, คามนฺตเรปิ โหติ เอวฯ

สิกฺขาปทา พุทฺธวเรน วณฺณิตาติ คาถาย วเสน, อฏฺฐกถายมฺปิ คามนฺตรปริยาปนฺนํ นทิปารนฺติ วุตฺตํฯ

เอกคามนฺตรคมนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ