อุปปนฺนผโลติ พหุผโลฯ ‘‘นิมฺมกฺขิก’’นฺติ วตฺวา ปุน ‘‘นิมฺมกฺขิกณฺฑ’’นฺติ มกฺขิกณฺฑานมฺปิ อภาวํ ทสฺเสติฯ เย ปถวีนิสฺสิตา ปาณา, เต ตตฺถ สงฺกาเมสฺสามีติ เอตฺถ มนุสฺสามนุสฺสติรจฺฉานคติตฺถีนมฺปิ หตฺถสงฺกามเน กิํ อนามาสโทโส น โหตีติ? น โหติ, กสฺมา? ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, อิทฺธิมสฺส อิทฺธิวิสเย’’ติ (ปารา. 159) วจนโต, เตเนว ภควาปิ อนามาสโทสํ อทสฺเสตฺวา ‘‘วิปลฺลาสมฺปิ สตฺตา ปฏิลเภยฺยุ’’นฺติ อาห, ขุทฺทโก คาโมฯ มหนฺโต สาปโณ นิคโมฯ ปทวีติหาเรนาติ ปทนิกฺเขเปนฯ

วินยปญฺญตฺติยาจนกถาวณฺณนา

[18] วินยปญฺญตฺติยา มูลโต ปภุตีติ ปาราชิกาทิครุกานํ, ตทญฺเญสญฺจ สิกฺขาปทานํ ปาติโมกฺขุทฺเทสกฺกเมน เยภุยฺเยน อปญฺญตฺตตํ สนฺธาย วุตฺตํ, น สพฺเพน สพฺพํ อปญฺญตฺตตายฯ เตเนว เถโร ภควนฺตํ ‘‘สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญเปยฺย อุทฺทิเสยฺย ปาติโมกฺข’’นฺติ ปาติโมกฺขุทฺเทเสน สห สิกฺขาปทปญฺญตฺติํ ยาจิฯ ขนฺธเก หิ อานนฺทตฺเถราทีนํ ปพฺพชฺชโต ปุเรตรเมว ราหุลภทฺทสฺส ปพฺพชฺชาย ‘‘น, ภิกฺขเว, อนนุญฺญาโต มาตาปิตูหิ ปุตฺโต ปพฺพาเชตพฺโพ, โย ปพฺพาเชยฺย อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ (มหาว. 105) ปญฺญตฺตสิกฺขาปทํ ทิสฺสติฯ อิเธว อฏฺฐกถายมฺปิ ‘‘สามมฺปิ ปจนํ…เป.… น วฏฺฏตี’’ติ จ, ‘‘รตฺติจฺเฉโท วสฺสจฺเฉโท วา น กโต’’ติ จ วุตฺตตฺตา ปุพฺเพว สามปากาทิปฏิกฺเขโป อตฺถีติ ปญฺญายติฯ เอวํ กติปยสิกฺขาปทานํ ปญฺญตฺติสพฺภาเวปิ อปญฺญตฺตปาราชิกาทิเก สนฺธาย ‘‘น ตาว, สาริปุตฺต, สตฺถา สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญเปตี’’ติ วุตฺตนฺติ คเหตพฺพํฯ ปุถุตฺตารมฺมณโต ปฏินิวตฺติตฺวา สมฺมเทว เอการมฺมเณ จิตฺเตน ลีโน ปฏิสลฺลีโน นามาติ อาห ‘‘เอกีภาวํ คตสฺสา’’ติ, จิตฺตวิเวกํ คตสฺสาติ อตฺโถฯ จิรนฺติ อจฺจนฺตสํโยเค อุปโยควจนํฯ

โสฬสวิธาย ปญฺญายาติ มชฺฌิมนิกาเย อนุปทสุตฺตนฺตเทสนายํ ‘‘มหาปญฺโญ, ภิกฺขเว, สาริปุตฺโต ปุถุปญฺโญ หาสปญฺโญ ชวนปญฺโญ ติกฺขปญฺโญ นิพฺเพธิกปญฺโญ’’ติ อาคตา ฉ ปญฺญา จ นวานุปุพฺพวิหารสมาปตฺติปญฺญา จ อรหตฺตมคฺคปญฺญา จาติ เอวํ โสฬสวิเธน อาคตาย ปญฺญายฯ