อาสวกฺขยญาณกถาวณฺณนา

[14] สรสลกฺขณปฏิเวเธนาติ สภาวสงฺขาตสฺส ลกฺขณสฺส อสมฺโมหโต ปฏิวิชฺฌเนนฯ นิพฺพตฺติกนฺติ นิปฺผาทนํฯ ยํ ฐานํ ปตฺวาติ ยํ นิพฺพานํ มคฺคสฺส อารมฺมณปจฺจยฏฺเฐน ฐานํ การณภูตํ อาคมฺมฯ อปฺปวตฺตินฺติ อปฺปวตฺติเหตุํฯ กิเลสวเสนาติ เยสํ อาสวานํ เขปเนน อิทํ ญาณํ อาสวกฺขยญาณํ ชาตํ, เตสํ กิเลสานํ วเสน, เตสํ อาสวานํ วเสน สพฺพกิเลสานํ สงฺคหณโต ปริยายโต ปการนฺตรโตติ อตฺโถฯ ปาฬิยํ อตีตกาลวเสน ‘‘อพฺภญฺญาสิ’’นฺติ วตฺวาปิ อภิสมยกาเล ตสฺส ตสฺส ชานนสฺส ปจฺจุปฺปนฺนตํ อุปาทาย ‘‘เอวํ ชานโต เอวํ ปสฺสโต’’ติ วตฺตมานกาเลน นิทฺเทโส กโตฯ กามาสวาทีนํ วิมุจฺจเนเนว ตทวินาภาวโต ทิฏฺฐาสวสฺสาปิ วิมุตฺติ เวทิตพฺพาฯ

‘‘ขีณา ชาตี’’ติ ชานนํ กิเลสกฺขยปจฺจเวกฺขณวเสน, วุสิตํ พฺรหฺมจริยนฺติอาทิชานนํ มคฺคผลนิพฺพานปจฺจเวกฺขณวเสน โหตีติ อาห ‘‘ขีณา ชาตีติอาทีหิ ตสฺส ภูมิ’’นฺติฯ ตตฺถ ภูมินฺติ วิสยํ, ตีสุ กาเลสุปิ ชาติกฺขยํ ปติ อุชุกเมว วายามาสมฺภเวปิ ตํ ปติ วายามกรณสฺส สาตฺถกตํ, ตสฺส อนาคตกฺขนฺธานุปฺปตฺติผลตญฺจ ทสฺเสตุํ ยา ปนาติอาทิ วุตฺตํฯ ยา ปน มคฺคสฺส อภาวิตตฺตาติอาทินา หิ มคฺเคนาวิหตกิเลเสเหว อายติํ ขนฺธานํ ชาติ เหสฺสติ, เตสญฺจ กิเลสานํ มคฺเคน วินาเส สติ ขนฺธา น ชายิสฺสนฺติ, กิเลสานญฺจ เตกาลิกตาย ชาติยํ วุตฺตนเยน เกนจิ ปจฺจเยน วินาสโยเคปิ จิตฺตสนฺตาเน กิเลสวิรุทฺธอริยมคฺคกฺขณุปฺปาทนเมว ตพฺพินาโส วิรุทฺธปจฺจโยปนิปาเตน อายติํ อนุปฺปชฺชนโต พีชสนฺตาเน อคฺคิกฺขนฺโธปนิปาเตน อายติํ พีชตฺตานุปฺปตฺติ วิย, อิติ มคฺคกฺขณุปฺปตฺติสงฺขาตกิเลสาภาเวน กิเลสผลานํ ขนฺธานํ อายติํ อนุปฺปตฺติเยว ชาติกฺขโยติ อยมตฺโถ วิภาวียติ, เตนาห ‘‘มคฺคสฺส ภาวิตตฺตา อนุปฺปาทธมฺมตํ อาปชฺชเนน ขีณา’’ติฯ เอตฺถ จายมตฺโถ กิเลสาภาวสงฺขาตสฺส มคฺคสฺส ภาวิตตฺตา อุปฺปาทิตตฺตา ปจฺจยาภาเวน อนุปฺปชฺชนฺตี ขนฺธานํ ชาติ เตน อายติํ อนุปฺปชฺชนสงฺขาเตน อนุปฺปาทธมฺมตํ อาปชฺชเนน โวหารโต ขีณา เม ชาตีติฯ

น หิ สงฺขตธมฺมานํ ปจฺจยนฺตเรน วินาโส สมฺภวติ, สมฺภเว จ ตสฺส ปจฺจยนฺตรตาทิปฺปสงฺคโตฯ ตพฺพิรุทฺธกฺขณุปฺปาทนเมว ตพฺพินาสุปฺปาทนํฯ ตนฺติ ขีณชาติํ อพฺภญฺญาสินฺติ สมฺพนฺโธฯ อิตฺถตฺตายาติ อิเม ปการา อิตฺถํ, ตพฺภาโว อิตฺถตฺตํ, ตทตฺถายฯ ทสฺเสนฺโตติ นิคมนวเสน ทสฺเสนฺโตติฯ

วิชฺชาตฺตยกถาวณฺณนานโย นิฏฺฐิโตฯ

อุปาสกตฺตปฏิเวทนากถาวณฺณนา

[15] อญฺญาณนฺติ ธิ-สทฺทโยเคน สามิอตฺเถ อุปโยควจนํฯ ปาทานีติ ปาเทฯ ยสสาติ ปริวาเรนฯ โกตูหลจฺฉเรติ โกตูหเล อจฺฉเร จฯ อยนฺติ อมิกฺกนฺต-สทฺโทฯ นยิทํ อาเมฑิตวเสน ทฺวิกฺขตฺตุํ, อถ โข อตฺถทฺวยวเสนาติ ทสฺเสนฺโต อถ วาติอาทิมาหฯ อวิเสเสน อตฺถสามญฺเญน นิปฺผนฺโน อภิกฺกนฺตนฺติ ภาวนปุํสกนิทฺเทโส, เทสนาปสาทาทิวิเสสาเปกฺขายปิ ตเถว ติฏฺฐติ ปุพฺเพ นิปฺผนฺนตฺตาติ อาห ‘‘อภิกฺกนฺตํ…เป.… ปสาโท’’ติฯ อโธมุขฐปิตํ เกนจิฯ เหฏฺฐามุขชาตํ สยเมวฯ ปริยาเยหีติ ปกาเรหิ, อรสรูปตฺตาทิปฏิปาทกการเณหิ วาฯ

คมุธาตุสฺส ทฺวิกมฺมกตฺตาภาวา โคตมํ สรณนฺติ อิทํ ปททฺวยมฺปิ น อุปโยควจนํฯ อปิ จ โข ปุริมเมว, ปจฺฉิมํ ปน ปจฺจตฺตวจนนฺติ ทสฺเสตุํ ‘‘โคตมํ สรณนฺติ คจฺฉามี’’ติ วุตฺตํฯ เตน จ อิติ-สทฺโท ลุตฺตนิทฺทิฏฺโฐติ ทสฺเสติฯ อฆสฺสาติ อฆโต ปาปโตฯ ตาตาติ หิ ปทํ อเปกฺขิตฺวา นิสฺสกฺกสฺเสว ยุตฺตตฺตาฯ อธิคตมคฺเค สจฺฉิกตนิโรเธติ ปททฺวเยนาปิ ผลฏฺฐา เอว ทสฺสิตา, น มคฺคฏฺฐาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชมาเน จา’’ติ อาหฯ วิตฺถาโรติ อิมินา ‘‘ยาวตา, ภิกฺขเว, ธมฺมา สงฺขตา วา อสงฺขตา วา, วิราโค เตสํ อคฺคมกฺขายตี’’ติ (อิติวุ. 90; อ. นิ. 4.34) วุตฺตปทํ สงฺคณฺหาติฯ อเนชนฺติ นิตฺตณฺหํฯ อปฺปฏิกูลนฺติ อวิโรธตฺถทีปนโต อวิรุทฺธสุจิํ ปณีตํ วาฯ วาจาย ปคุณีกตฺตพฺพโต, ปกฏฺเฐหิ สทฺทตฺถคุเณหิ โยคโต วา ปคุณํฯ