คณนานุปุพฺพตาติ เทสนากฺกมํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ปฐมํ สมาปชฺชตีติ อิทํ อาทิกมฺมิกวเสน วุตฺตํ, จิณฺณวสีนํ ปน โยคีนํ อุปฺปฏิปาฏิยาปิ ฌานํ อุปฺปชฺชเตวฯ ฌาเปตีติ ทหติฯ อนิจฺจาทิลกฺขณวิสยาย วิปสฺสนาย อุปนิชฺฌายนํ กถํ นิพฺพานาลมฺพนสฺส มคฺคสฺส โหตีติ อาห วิปสฺสนายาติอาทิฯ ตตฺถ มคฺเคน สิชฺฌตีติ นิจฺจาทิวิปลฺลาสปฺปหายเกน สห มคฺเคเนว ตํ ลกฺขณูปนิชฺฌานํ อสมฺโมหโต อตฺตโน สิชฺฌติฯ อถ วา มคฺเคนาติ มคฺคกิจฺเจน, วิปลฺลาสปฺปหาเนนาติ อตฺโถฯ

อญฺโญติ สตฺโตฯ อวุตฺตตฺตาติ ‘‘สจิตฺเตกคฺคต’’นฺติ ฌานปาฬิยํ (วิภ. 508 อาทโย) อวุตฺตตฺตาฯ วุตฺตตฺตาติ ตสฺสา ฌานปาฬิยา วิภงฺเค วุตฺตตฺตาฯ

ทุติยชฺฌานกถาวณฺณนา

อชฺฌตฺตนฺติ ฌานวิเสสนตฺตา วุตฺตํ ‘‘อิธ นิยกชฺฌตฺตมธิปฺเปต’’นฺติฯ ฌานญฺหิ อชฺฌตฺตชฺฌตฺตํ น โหติ ฉฬินฺทฺริยานเมว ตพฺภาวโตฯ ขุทฺทกา อูมิโย วีจิโยฯ มหติโย ตรงฺคาฯ สนฺตา โหนฺติ สมิตาติอาทีนิ อญฺญมญฺญเววจนานิ, ฌานพเลน สมติกฺกนฺตาติ อธิปฺปาโยฯ อปฺปิตาติ คมิตา วินาสํ ปาปิตาฯ ปริยาโยติ ฌานปริกฺขาเร ฌานโวหารตฺตา อปรมตฺถโตฯ