จตุรงฺคสมนฺนาคตนฺติ ‘‘กามํ ตโจ จ นฺหารุ จ อฏฺฐิ จ อวสิสฺสตุ (ม. นิ. 2.184; สํ. นิ. 2.22; อ. นิ. 2.5; มหานิ. 196), สรีเร อุปสุสฺสตุ มํสโลหิต’’นฺติ เอวํ วุตฺตจตุรงฺคสมนฺนาคตํ วีริยํฯ

ฉนฺโท กาโมติอาทีสุ ปตฺถนากาเรน ปวตฺโต ทุพฺพโล โลโภ อิจฺฉนฏฺเฐน ฉนฺโทฯ ตโต พลวา รญฺชนฏฺเฐน ราโคฯ ตโตปิ พลวตโร ฉนฺทราโคฯ นิมิตฺตานุพฺยญฺชนสงฺกปฺปวเสน ปวตฺโต สงฺกปฺโปฯ ตโตปิ พลวสงฺกปฺปวเสเนว ปวตฺโต ราโคฯ ตโตปิ พลวตโร สงฺกปฺปราโคฯ สฺวายํ ปเภโท เอกสฺเสว โลภสฺส ปวตฺติอาการเภเทน อวตฺถาเภเทน จ วุตฺโตฯ

ปฐมชฺฌานกถาวณฺณนา

เสยฺยถิทนฺติ ตํ กถนฺติ อตฺโถฯ เอตนฺติ ปุพฺพปเทเยว อวธารณกรณํ, เอตํ อตฺถชาตํ วาฯ ตนฺนิสฺสรณโตติ เตสํ กามานํ นิสฺสรณตฺตาฯ เอสาติ เอว-กาโรฯ กามธาตุ นาม กามภโว, เนกฺขมฺมนฺติ ปฐมชฺฌานํฯ เอสาติ นิยโมฯ ตทงฺควิกฺขมฺภนสมุจฺเฉทปฏิปฺปสฺสทฺธินิสฺสรณวิเวกา ตทงฺควิเวกาทโยฯ กายจิตฺตอุปธิวิเวกา กายวิเวกาทโย, ตโย เอว อิธ ฌานกถาย, สมุจฺเฉทวิเวกาทีนํ อสมฺภวาฯ นิทฺเทเสติ มหานิทฺเทเสฯ ตตฺเถวาติ มหานิทฺเทเส เอวฯ วิภงฺเคติ ฌานวิภงฺเคฯ เอวญฺหิ สตีติ อุภเยสมฺปิ กามานํ สงฺคเห สติฯ

ปุริเมนาติ กายวิเวเกนฯ เอตฺถาติ เอตสฺมิํ กายจิตฺตวิเวกทฺวเยฯ ทุติเยนาติ จิตฺตวิเวเกนฯ เอเตสนฺติ ยถาวุตฺตนเยน วตฺถุกามกิเลสกามวิเวกทฺวยสฺส วาจกภูตานํ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหีติ อิเมสํ ปทานํ, นิทฺธารเณ เจตํ สามิวจนํฯ พาลภาวสฺส เหตุปริจฺจาโคติ อนุวตฺตติฯ อกุสลธมฺโม หิ พาลภาวสฺส เหตุฯ อาสยโปสนนฺติ อาสยสฺส วิโสธนํ วฑฺฒนญฺจฯ วิภงฺเค นีวรณาเนว วุตฺตานีติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถ การณมาห ‘‘อุปริฌานงฺคปจฺจนีกปฏิปกฺขภาวทสฺสนโต’’ติฯ ตตฺถ อุปริ สวิตกฺกนฺติอาทินา วุจฺจมานานิ ฌานงฺคานิ, เตสํ อตฺตโน ปจฺจนีกานํ ปฏิปกฺขภาวทสฺสนโตติ อตฺโถฯ อุปริฌานงฺคานํ ปจฺจนีกปฏิปกฺขภาวสฺส ทสฺสนโตติปิ ปาโฐฯ