คณญตฺติอปโลกนานญฺหิ คโณปิ มูลนฺติฯ ญตฺติโต วาติ ญตฺติญตฺติทุติยญตฺติจตุตฺถกมฺมวาจานํ ญตฺติรูปตฺตา, ญตฺติปุพฺพกตฺตา จ วุตฺตํฯ กมฺมญตฺติกมฺมวาจาญตฺติวเสน หิ ทุวิธาสุ ญตฺตีสุ อนุสฺสาวนาปิ กมฺมมูลกนฺเตฺวว สงฺคยฺหนฺติฯ ญตฺติวิภาโค จายํ อุปริ อาวิ ภวิสฺสติฯ

‘‘อิเม สตฺต สมถา…เป.… ปริยาเยนา’’ติ อิทํ ปุจฺฉาวจนํฯ ‘‘สิยา’’ติ อิทํ วิสชฺชนํฯ ‘‘กถญฺจ สิยา’’ติ อิทํ ปุน ปุจฺฉาฯ วิวาทาธิกรณสฺส ทฺเว สมถาติอาทิ ปุน วิสชฺชนํฯ ตตฺถ ‘‘วตฺถุวเสนา’’ติ อิทํ ‘‘สตฺต สมถา ทส สมถา โหนฺตี’’ติ อิมสฺส การณวจนํฯ ‘‘ปริยาเยนา’’ติ อิทํ ‘‘ทส สมถา สตฺต สมถา โหนฺตี’’ติ อิมสฺส การณวจนํฯ จตุพฺพิธาธิกรณสงฺขาตวตฺถุวเสน จ เทสนากฺกมสงฺขาตปริยายวเสน จาติ อตฺโถฯ

อธิกรณปริยายวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สาธารณวาราทิวณฺณนา

[297] สตฺตเม สาธารณวาเร สาธารณาติ วิวาทาธิกรณสฺส วูปสมนกิจฺจสาธารณาฯ เอวํ สพฺพตฺถฯ

[298] อฏฺฐเม ตพฺภาคิยวาเร ตพฺภาคิยาติ วิวาทาธิกรณสฺส วูปสมนโต ตปฺปกฺขิกาฯ

สาธารณวาราทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สมถาสมถสฺสสาธารณวารวณฺณนา

[299] นวเม สมถาสมถสาธารณวาเร ‘‘สพฺเพ สมถา เอกโตว อธิกรณํ สเมนฺติ อุทาหุ นานา’’ติ ปุจฺฉนฺเตน ‘‘สมถา สมถสฺส สาธารณา, สมถา สมถสฺส อสาธารณา’’ติ วุตฺตํฯ วิวาทาทิอธิกรณกฺกเมน ตพฺพูปสมเหตุภูเต สมเถ อุทฺธรนฺโต ‘‘เยภุยฺยสิกา’’ติอาทิมาหฯ สมฺมุขาวินยํ วินา กสฺสจิ สมถสฺส อสมฺภวา เสสา ฉปิ สมถา สมฺมุขาวินยสฺส สาธารณา วุตฺตา, เตสํ ปน ฉนฺนํ อญฺญมญฺญาเปกฺขาภาวโต เต อญฺญมญฺญํ อสาธารณา วุตฺตาฯ ตพฺภาคิยวาเรปิ เอเสว นโยฯ

สมถาสมถสฺสสาธารณวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สมถสมฺมุขาวินยวาราทิวณฺณนา

[301-3] เอกาทสมวาเรปิ สมฺมุขาวินโยติอาทิ ปุจฺฉาฯ เยภุยฺยสิกา สติวินโยติอาทิ วิสชฺชนํฯ เอวํ วินยวาเร กุสล-วาเร ตโต ปเรสุปิ ปุจฺฉาวิสชฺชนปริจฺเฉโท เวทิตพฺโพฯ

ตตฺถ สมฺมุขาวินโย สิยา กุสโลติอาทีสุ ตสฺมิํ ตสฺมิํ วินยกมฺเม, วิวาทาทิมฺหิ จ นิยุตฺตปุคฺคลานํ สมุปฺปชฺชนกกุสลาทีนํ วเสน สมฺมุขาวินยาทีนํ, วิวาทาทีนญฺจ กุสลาทิภาโว เตน เตน อุปจาเรน วุตฺโตฯ ยสฺมา ปเนตสฺส สมฺมุขาวินโย นาม สงฺฆสมฺมุขตาทโย โหนฺติ, เตสญฺจ อนวชฺชสภาวตฺตา อกุสเล วิชฺชมาเนปิ อกุสลตฺตูปจาโร น ยุตฺโต อาปตฺตาธิกรณสฺส อกุสลตฺตูปจาโร วิย, ตสฺมา นตฺถิ สมฺมุขาวินโย อกุสโลติ อตฺโถฯ

[304] ตโต ปเรสุ ยตฺถ เยภุยฺยสิกา ลพฺภติ, ตตฺถ สมฺมุขาวินโย ลพฺภตีติอาทิ สมฺมุขาวินยสฺส อิตเรหิ สมเถหิ นิยเมน สํสฏฺฐตํ, อิตเรสํ ปน ฉนฺนํ อญฺญมญฺญํ สํสคฺคาภาวญฺจ ทสฺเสตุํ วุตฺตํฯ

สมถสมฺมุขาวินยวาราทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สํสฏฺฐวาราทิวณฺณนา

[306] อธิกรณนฺติ วา สมถาติ วา อิเม ธมฺมา สํสฏฺฐาติอาทิ สมถานํ อธิกรเณสุ เอว ยถารหํ ปวตฺติํ, อธิกรณานิ วินา เตสํ วิสุํ อฏฺฐานญฺจ ทสฺเสตุํ วุตฺตํฯ วินิพฺภุชิตฺวา นานากรณํ ปญฺญาเปตุนฺติ อธิกรณโต สมเถหิ วิโยเชตฺวา อสํสฏฺเฐ กตฺวา นานากรณํ อญฺญมญฺญํ อสํสฏฺฐตาย ฐิตภาวสงฺขาตํ นานตฺตํ ปญฺญาเปตุํ อธิกรณวูปสมกฺขเณ เอว เตสํ อสํสคฺคํ ปญฺญาเปตุํ กิํ สกฺกาติ ปุจฺฉติฯ