เมนู

เอวํ อุปริปิ สพฺพตฺถ จิตฺตงฺคยุตฺตสมุฏฺฐาเนสุ อธิปฺปาโย เวทิตพฺโพฯ ‘‘เอเกน สมุฏฺฐาเนน สมุฏฺฐาตี’’ติอาทิปริวารวจเนเนว อาปตฺติยา อกุสลาทิปรมตฺถสภาวตา ปาฬิอฏฺฐกถาสุ ปริยายโตว วุตฺตา, สมฺมุติสภาวา เอว อาปตฺตีติ สิชฺฌติ สมุฏฺฐานสมุฏฺฐิตานํ เภทสิทฺธิโตติ คเหตพฺพํฯ อิมมตฺถํ สนฺธายาติ อาปนฺนาย ปาราชิกาปตฺติยา เกหิจิปิ สมเถหิ อนาปตฺติภาวาปาทนสฺส อสกฺกุเณยฺยตฺตสงฺขาตมตฺถํ สนฺธายฯ

[3] โปราณเกหิ มหาเถเรหีติ สงฺคีติตฺตยโต ปจฺฉา โปตฺถกสงฺคีติการเกหิ ฉฬภิญฺญาปอสมฺภิทาทิคุณสมุชฺชเลหิ มหาเถเรหิฯ จตุตฺถสงฺคีติสทิสา หิ โปตฺถกาโรหสงฺคีติ

[188] มหาวิภงฺเคติ ภิกฺขุวิภงฺเคฯ โสฬส วารา ทสฺสิตาติ เยหิ วาเรหิ อาทิภูเตหิ อุปลกฺขิตตฺตา อยํ สกโลปิ ปริวาโร โสฬสปริวาโรติ โวหรียติ, เต สนฺธาย วทติฯ

ปญฺญตฺติวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สมุฏฺฐานสีสวณฺณนา

[257] ปาฬิยํ นิพฺพานญฺเจว ปญฺญตฺตีติ เอตฺถ ยสฺมา สงฺขตธมฺเม อุปาทาย ปญฺญตฺตา สมฺมุติสจฺจภูตา ปุคฺคลาทิปญฺญตฺติ ปรมตฺถโต อวิชฺชมานตฺตา อุปฺปตฺติวินาสยุตฺตวตฺถุธมฺมนิยเตน อนิจฺจทุกฺขลกฺขณทฺวเยน ยุตฺตาติ วตฺตุํ อยุตฺตา, การกเวทกาทิรูเปน ปน ปริกปฺปิเตน อตฺตสภาเวน วิรหิตตฺตา ‘‘อนตฺตา’’ติ วตฺตุํ ยุตฺตาฯ ตสฺมา อยํ ปญฺญตฺติปิ อสงฺขตตฺตสามญฺญโต วตฺถุภูเตน นิพฺพาเนน สห ‘‘อนตฺตา อิติ นิจฺฉยา’’ติ วุตฺตาฯ อวิชฺชมานาปิ หิ สมฺมุติ เกนจิ ปจฺจเยน อกตตฺตา อสงฺขตา เอวาติฯ

กรุณาสีตลตฺตํ, ปญฺญาปภาสิตตฺตญฺจ ภควโต ทสฺเสตุํ ‘‘พุทฺธจนฺเท, พุทฺธาทิจฺเจ’’ติ เอตํ อุภยํ วุตฺตํฯ หายติ เอเตนาติ หานิ, ทุกฺขสฺส หานิ ทุกฺขหานิ, สพฺพทุกฺขาปนูทนการณนฺติ อตฺโถฯ

ปิฏเก ตีณิ เทสยีติ ยสฺมา อญฺเญปิ มหาวีรา สมฺมาสมฺพุทฺธา สทฺธมฺมํ เทสยนฺติ, ตสฺมา องฺคีรโส ปิฏกานิ ตีณิ เทสยีติ โยชนาฯ มหาคุณนฺติ มหานิสํสํฯ เอวํ นียติ สทฺธมฺโมติ ยทิ วินยปริยตฺติ อปริหีนา ติฏฺฐติ, เอวํ สติ ปฏิปตฺติปฏิเวธสทฺธมฺโมปิ นียติ ปวตฺตียติ, น ปริหายตีติ อตฺโถฯ

วินยปริยตฺติ ปน กถํ ติฏฺฐตีติ อาห ‘‘อุภโต จา’’ติอาทิฯ ปริวาเรน คนฺถิตา ติฏฺฐตีติ โยเชตพฺพํฯ ตสฺเสว ปริวารสฺสาติ ตสฺมิํ เอว ปริวาเรฯ สมุฏฺฐานํ นิยโต กตนฺติ เอกจฺจํ สมุฏฺฐาเนน นิยตํ กตํฯ ตสฺมิํ ปริวาเร กิญฺจิ สิกฺขาปทํ นิยตสมุฏฺฐานํ อญฺเญหิ อสาธารณํ, ตํ ปกาสิตนฺติ อตฺโถฯ

สมฺเภทํ นิทานญฺจญฺญนฺติ สมฺเภโท สิกฺขาปทานํ อญฺญมญฺญสมุฏฺฐาเนน สํกิณฺณตา, นิทานญฺจ ปญฺญตฺติฏฺฐานํ, อญฺญํ ปุคฺคลาทิวตฺถาทิ จฯ สุตฺเต ทิสฺสนฺติ อุปรีติ เหฏฺฐา วุตฺเต, อุปริ วกฺขมาเน จ ปริวารสุตฺเต เอว ทิสฺสนฺติฯ ยสฺมา จ เอวํ, ตสฺมา สกลสาสนาธารสฺส วินยสฺส ฐิติเหตุภูตํ ปริวารํ สิกฺเขติ, เอวเมตฺถ โยชนา ทฏฺฐพฺพาฯ

สมฺภินฺนสมุฏฺฐานานีติ อญฺเญหิ สาธารณสมุฏฺฐานานิฯ อาทิมฺหิ ตาว ปุริมนเยติ สพฺพปฐเม ปญฺญตฺติวาเร อาคตนยํ สนฺธาย วทติ, ตตฺถ ปน ปญฺญตฺติวาเร ‘‘ปฐมํ ปาราชิกํ กตฺถ ปญฺญตฺตนฺติ, เวสาลิยํ ปญฺญตฺต’’นฺติอาทินา (ปริ. 1) นิทานมฺปิ ทิสฺสติ เอวฯ ปรโตติ อาคตภาวํ ปน สนฺธาย ปรโต อาคเต สุตฺเต ทิสฺสตีติ เวทิตพฺพนฺติ วุตฺตํฯ ตสฺสาติ อุภโตวิภงฺคปริยาปนฺนสฺส สิกฺขาปทสฺสฯ

[258] อนิยตา ปฐมิกาติ อาปตฺติํ อเปกฺขิตฺวาว อิตฺถิลิงฺคํ กตํ, ปฐมานิยตํ สิกฺขาปทนฺติ อตฺโถฯ ปาฬิยํ นานุพนฺเธ ปวตฺตินินฺติ วุฏฺฐาปิตํ ปวตฺตินิํ อนนุพนฺธนสิกฺขาปทํฯ

[260] เอฬกโลมสิกฺขาปทวตฺถุสฺมิํ ‘‘ภิกฺขุนิโย เอฬกโลมานิ โธวนฺติโย รชนฺติโย วิชเฏนฺติโย ริญฺจนฺติ อุทฺเทสํ ปริปุจฺฉ’’นฺติ (ปารา. 576) อาคตตฺตา อิมํ ริญฺจนฺติ-ปทํ คเหตฺวา สิกฺขาปทํ อุปลกฺขิตนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘วิภงฺเค ‘ริญฺจนฺติ อุทฺเทส’นฺติ อาคตํ เอฬกโลมโธวาปนสิกฺขาปท’’นฺติ อาหฯ

วสฺสิกสาฏิกสิกฺขาปทนฺติ อสมเย วสฺสิกสาฏิกปริเยสนสิกฺขาปทํ (ปารา. 626 อาทโย)ฯ รตนสิกฺขาปทนฺติ รตนํ วา รตนสมฺมตํ วา ปฏิสามนสิกฺขาปทํ (ปาจิ. 502 อาทโย)ฯ

[265] ปาฬิยํ พุทฺธญาเณนาติ ปฏิวิทฺธสพฺพญฺญุตญฺญาเณนฯ

[267] ‘‘น เทเสนฺติ ตถาคตา’’ติ เอเตน ฉตฺตปาณิสฺส ธมฺมเทสนาปฏิกฺเขปํ ทสฺเสติฯ

[269] อกตนฺติ อญฺเญหิ อมิสฺสีกตํ, นิยตสมุฏฺฐานนฺติ อตฺโถฯ อกตนฺติ วา ปุพฺเพ อนาคตํ, อภินวนฺติ อตฺโถฯ

[270] สมุฏฺฐานญฺหิ สงฺเขปนฺติ เอตฺถ สงฺขิปนฺติ สงฺคยฺหนฺติ สทิสสมุฏฺฐานานิ เอตฺถาติ สงฺเขโป, สมุฏฺฐานสีสํฯ เนติ วิเนติ กายวจีทุจฺจริตนฺติ เนตฺติ, วินยปาฬิ, สา เอว ธมฺโมติ เนตฺติธมฺโมติ อาห ‘‘วินยปาฬิธมฺมสฺสา’’ติฯ

สมุฏฺฐานสีสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อนฺตรเปยฺยาลํ

กติปุจฺฉาวารวณฺณนา

[271] กติ อาปตฺติโยติ ปาราชิกาทีสุ ปญฺจสุ อาปตฺตีสุ เมถุนาทินฺนาทานาทิอนฺโตคธเภทํ อเปกฺขิตฺวา ชาติวเสน เอกตฺตํ อาโรเปตฺวา ปุจฺฉา กตาฯ กติ อาปตฺติกฺขนฺธาติ อนฺโตคธเภทํ อเปกฺขิตฺวา ปจฺเจกํ ราสฏฺเฐนาติ เอตฺตกเมเวตฺถ เภโทฯ วินีตานิเยว วินีตวตฺถูนีติ อาปตฺติโต วิรมณานิ เอว อวิปฺปฏิสารปาโมชฺชาทิธมฺมานํ การณตฺตา วตฺถูนีติ วินีตวตฺถูนิ, ตานิ เอตฺถ อตฺถโต วิรติอาทิอนวชฺชธมฺมา เอวฯ เวรํ มณตีติ เวรเหตุตฺตา ‘‘เวร’’นฺติ ลทฺธนามํ ราคาทิอกุสลปกฺขํ วินาเสติฯ

ธมฺมสฺสวนคฺคํ ภินฺทิตฺวา คจฺฉตีติ พหูสุ เอกโต นิสีทิตฺวา ธมฺมํ สุณนฺเตสุ ตํ ธมฺมสฺสวนสมาคมํ โกเปตฺวา อุฏฺฐาย คจฺฉติฯ อนาทโรวาติ ตุสฺสิตพฺพฏฺฐาเน ตุฏฺฐิํ, สํวิชิตพฺพฏฺฐาเน สํเวคญฺจ อปเวเทนฺโต เอวฯ กายปาคพฺภิยนฺติ อุนฺนติวเสน ปวตฺตนกายานาจารํฯ

[274] เมตฺตาย สมฺภูตํ เมตฺตํ, กายกมฺมํฯ อุภเยหิปีติ นวเกหิ, เถเรหิ จฯ ปิยํ กโรตีติ ตํ ปุคฺคลํ เปมฏฺฐานํ กโรติ, เกสนฺติ อาห ‘‘สพฺรหฺมจารีน’’นฺติฯ

ปุคฺคลํ ปฏิวิภชิตฺวา ภุญฺชตีติ ปกเตน สมฺพนฺโธฯ ตเมว ปุคฺคลปฏิวิภาคํ ทสฺเสตุํ ‘‘อสุกสฺสา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

ภุชิสฺสภาวกรณโตติ ตณฺหาทาสพฺยโต โมเจตฺวา สมถวิปสฺสนาสุ เสริวิหาริตากรณโตติ อตฺโถฯ นิยฺยาตีติ ปวตฺตติฯ สมฺมาทุกฺขกฺขยาย สํวตฺตตีติ อตฺโถฯ

กติปุจฺฉาวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ