เมนู

11. ปญฺจสติกกฺขนฺธโก

ขุทฺทานุขุทฺทกสิกฺขาปทกถาวณฺณนา

[437] ปญฺจสติกกฺขนฺธเก ปาฬิยํ ‘‘อปาวุโส, อมฺหากํ สตฺถารํ ชานาสี’’ติ อิทํ เถโร สยํ ภควโต ปรินิพฺพุตภาวํ ชานนฺโตปิ อตฺตนา สหคตภิกฺขุปริสาย ญาปนตฺถเมว, สุภทฺทสฺส วุฑฺฒปพฺพชิตสฺส สาสนสฺส ปฏิปกฺขวจนํ ภิกฺขูนํ วิญฺญาปนตฺถญฺจ เอวํ ปุจฺฉิฯ สุภทฺโท หิ กุสินารายํ ภควติ อภิปฺปสนฺนาย ขตฺติยาทิคหฏฺฐปริสาย มชฺเฌ ภควโต ปรินิพฺพานํ สุตฺวา หฏฺฐปหฏฺโฐปิ ภเยน ปหฏฺฐาการํ วาจาย ปกาเสตุํ น สกฺขิสฺสติ, อิเธว ปน วิชนปเทเส สุตฺวา ยถาชฺฌาสยํ อตฺตโน ปาปลทฺธิํ ปกาเสสฺสติ, ตโต ตเมว ปจฺจยํ ทสฺเสตฺวา ภิกฺขู สมุสฺสาเหตฺวา ธมฺมวินยสงฺคหํ กาเรตฺวา เอตสฺส ปาปภิกฺขุสฺส, อญฺเญสญฺจ อีทิสานํ มโนรถวิฆาตํ, สาสนฏฺฐิติญฺจ กริสฺสามีติ ชานนฺโตว ตํ ปุจฺฉีติ เวทิตพฺพํฯ เตเนว เถโร ‘‘เอกมิทาหํ, อาวุโส, สมย’’นฺติอาทินา สุภทฺทวจนเมว ทสฺเสตฺวา ธมฺมวินยํ สงฺคายาเปสิฯ นานาภาโวติ สรีเรน นานาเทสภาโว, วิปฺปวาโสติ อตฺโถฯ วินาภาโวติ มรเณน วิยุชฺชนํฯ อญฺญถาภาโวติ ภวนฺตรูปคมเนน อญฺญาการปฺปตฺติฯ

[441] ‘‘อากงฺขมาโน…เป.… สมูหเนยฺยา’’ติ อิทํ ภควา มยา ‘‘อากงฺขมาโน’’ติ วุตฺตตฺตา เอกสิกฺขาปทมฺปิ สมูหนิตพฺพํ อปสฺสนฺตา, สมูหเน จ โทสํ ทิสฺวา ธมฺมสงฺคหกา ภิกฺขู ‘‘อปญฺญตฺตํ น ปญฺญาเปสฺสาม, ปญฺญตฺตํ น สมุจฺฉินฺทิสฺสามา’’ติอาทินา ปุน ‘‘ปญฺญตฺติสทิสาย อกุปฺปาย กมฺมวาจาย สาเวตฺวา สมาทาย วตฺติสฺสนฺติ, ตโต ยาว สาสนนฺตรธานา อปฺปฏิพาหิยานิ สิกฺขาปทานิ ภวิสฺสนฺตี’’ติ อิมินา อธิปฺปาเยน อโวจาติ ทฏฺฐพฺพํฯ เตเนว มหาเถราปิ ตเถว ปฏิปชฺชิํสุฯ

คิหิคตานีติ คิหีสุ คตานิฯ ขตฺติยมหาสาราทิคิหีหิ ญาตานีติ อตฺโถฯ จิตกธูมกาโล อตฺตโน ปวตฺติปริโยสานภูโต เอตสฺสาติ ธูมกาลิกํ

[443] โอฬาริเก นิมิตฺเต กริยมาเนปีติ ‘‘อากงฺขมาโน, อานนฺท, ตถาคโต กปฺปํ วา ติฏฺเฐยฺย กปฺปาวเสสํ วา’’ติ เอวํ ถูลตเร ‘‘ติฏฺฐตุ, ภควา, กปฺป’’นฺติ ยาจนเหตุภูเต โอกาสนิมิตฺเต กมฺเม กริยมาเนฯ มาเรน ปริยุฏฺฐิตจิตฺโตติ มาเรน อาวิฏฺฐจิตฺโตฯ

[445] อุชฺชวนิกายาติ ปฏิโสตคามินิยาฯ กุจฺฉิโต ลโว เฉโท วินาโส กุลโว, นิรตฺถกวินิโยโคฯ ตํ น คจฺฉนฺตีติ น กุลวํ คเมนฺติ

ขุทฺทานุขุทฺทกสิกฺขาปทกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปญฺจสติกกฺขนฺธกวณฺณนานโย นิฏฺฐิโตฯ

12. สตฺตสติกกฺขนฺธโก

ทสวตฺถุกถาวณฺณนา

[446] สตฺตสติกกฺขนฺธเก ภิกฺขคฺเคนาติ ภิกฺขุคณนายฯ มหีติ หิมํฯ

[447] อวิชฺชานิวุตาติ อวิชฺชานีวรเณน นิวุตา ปฏิจฺฉนฺนาฯ อวิทฺทสูติ อญฺญาณิโนฯ อุปกฺกิเลสา วุตฺตาติ เตสํ สมณพฺราหฺมณานํ เอเต สุราปานาทโย อุปกฺกิเลสาติ วุตฺตาฯ เนตฺติยา ตณฺหาย สหิตา สเนตฺติกา

[450-1] อโหคงฺโคติ ตสฺส ปพฺพตสฺส นามํฯ ปฏิกจฺเจว คจฺเฉยฺยนฺติ ยตฺถ นํ อธิกรณํ วูปสมิตุํ ภิกฺขู สนฺนิปติสฺสนฺติ, ตตฺถาหํ ปฐมเมว คจฺเฉยฺยํฯ สมฺภาเวสุนฺติ สมฺปาปุณิํสุฯ

[452] อโลณิกนฺติ โลณรหิตํ ภตฺตํ, พฺยญฺชนํ วาฯ อาสุตาติ สพฺพสมฺภารสชฺชิตา, ‘‘อสุตฺตา’’ติ วา ปาโฐฯ

[453] อุชฺชวิํสูติ นาวาย ปฏิโสตํ คจฺฉิํสุฯ ปาจีนกาติ ปุรตฺถิมทิสาย ชาตตฺตา วชฺชิปุตฺตเก สนฺธาย วุตฺตํฯ ปาเวยฺยกาติ ปาเวยฺยเทสวาสิโนฯ

[454] นนุ ตฺวํ, อาวุโส, วุฑฺโฒติ นนุ ตฺวํ เถโร นิสฺสยมุตฺโต, กสฺมา ตํ เถโร ปณาเมสีติ เภทวจนํ วทนฺติฯ ครุนิสฺสยํ คณฺหามาติ นิสฺสยมุตฺตาปิ มยํ เอกํ สมฺภาวนียครุํ นิสฺสยภูตํ คเหตฺวาว วสิสฺสามาติ อธิปฺปาโยฯ

[455] มูลาทายกาติ ปฐมํ ทสวตฺถูนํ ทายกา, อาวาสิกาติ อตฺโถฯ ปถพฺยา สงฺฆตฺเถโรติ โลเก สพฺพภิกฺขูนํ ตทา อุปสมฺปทาย วุฑฺโฒฯ สุญฺญตาวิหาเรนาติ สุญฺญตามุเขน อธิคตผลสมาปตฺติํ สนฺธาย วทติฯ

[457] สุตฺตวิภงฺเคติ ปทภาชนีเยฯ