เมนู

9. ปาติโมกฺขฏฺฐปนกฺขนฺธโก

ปาติโมกฺขุทฺเทสยาจนกถาวณฺณนา

[383] ปาติโมกฺขฏฺฐปนกฺขนฺธเก ปาฬิยํ นนฺทิมุขิยาติ โอทาตทิสามุขตาย ตุฏฺฐมุขิยาฯ ‘‘อุทฺธสฺตํ อรุณ’’นฺติ วตฺวาปิ ‘‘อุทฺทิสตุ, ภนฺเต, ภควา’’ติ ปาติโมกฺขุทฺเทสยาจนํ อนุโปสเถ อุโปสถกรณปฏิกฺเขปสฺส สิกฺขาปทสฺส อปญฺญตฺตตฺตา เถเรน กตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ กสฺมา ปน ภควา เอวํ ตุณฺหีภูโตว ติยามรตฺติํ วีตินาเมสีติ? อปริสุทฺธาย ปริสาย อุโปสถาทิสํวาสกรณสฺส สาวชฺชตํ ภิกฺขุสงฺเฆ ปากฏํ กาตุํ, ตญฺจ อายติํ ภิกฺขูนํ ตถาปฏิปชฺชนตฺถํ สิกฺขาปทํ ญาเปตุํฯ เกจิ ปเนตฺถ ‘‘อปริสุทฺธมฺปิ ปุคฺคลํ ตสฺส สมฺมุขา ‘อปริสุทฺโธ’ติ วตฺตุํ มหากรุณาย อวิสหนฺโต ภควา ตถา นิสีที’’ติ การณํ วทนฺติฯ ตํ อการณํ ปจฺฉาปิ อวตฺตพฺพโต, มหาโมคฺคลฺลานตฺเถเรนาปิ ตํ พาหายํ คเหตฺวา พหิ นีหรณสฺส อกตฺตพฺพตาปสงฺคโตฯ ตสฺมา ยถาวุตฺตเมเวตฺถ การณนฺติฯ เตเนว ‘‘อฏฺฐานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส, ยํ ตถาคโต อปริสุทฺธาย ปริสาย อุโปสถํ กเรยฺย, ปาติโมกฺขํ อุทฺทิเสยฺยา’’ติ (อ. นิ. 8.20; จูฬว. 386; อุทา. 45) วตฺวา ‘‘น จ, ภิกฺขเว, สาปตฺติเกน ปาติโมกฺขํ โสตพฺพ’’นฺติอาทินา (จูฬว. 386) สาปตฺติกปริสาย กตฺตพฺพวิธิ ทสฺสิโตฯ

สงฺกสฺสรสมาจารนฺติ กิญฺจิเทว อสารุปฺปํ ทิสฺวา ‘‘อิทํ อิมินา กตํ ภวิสฺสตี’’ติ ปเรหิ สงฺกาย สริตพฺพสมาจารํ, อตฺตนา วา ‘‘มม อนาจารํ เอเต ชานนฺตี’’ติ สงฺกาย สริตพฺพสมาจารํฯ สมณเวสธารเณน, สงฺฆิกปจฺจยภาคคหณาทินา จ ชีวิกํ กปฺเปนฺโต ‘‘อหํ สมโณ’’ติ ปฏิญฺญํ อเทนฺโตปิ อตฺถโต เทนฺโต วิย โหตีติ ‘‘สมณปฏิญฺญํ พฺรหฺมจาริปฏิญฺญ’’นฺติ วุตฺตํฯ อวสฺสุตนฺติ กิเลสาวสฺสเนน ตินฺตํฯ สญฺชาตทุสฺสิลฺยกจวรตฺตา กสมฺพุชาตํ , อสารตาย วา กสมฺพุ วิย ชาตํฯ พหิทฺวารโกฏฺฐกา นิกฺขาเมตฺวาติ ทฺวารสาลโต พหิ นิกฺขมาเปตฺวาฯ

[384] มหาสมุทฺเท อภิรมนฺตีติ พหุโส ทสฺสนปวิสนาทินา มหาสมุทฺเท อภิรติํ วินฺทนฺติฯ น อายตเกเนว ปปาโตติ ฉินฺนตฏมหาโสพฺโภ วิย น อาทิโตว นินฺโนติ อตฺโถฯ ฐิตธมฺโมติ อวฏฺฐิตสภาโวฯ ปูรตฺตนฺติ ปุณฺณตฺตํฯ นาคาติ สปฺปชาติกาฯ

ปาติโมกฺขุทฺเทสยาจนกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปาติโมกฺขสวนารหกถาทิวณฺณนา

[386] อุทาหริตพฺพนฺติ ปาฬิยา อวตฺวา ตมตฺถํ ยาย กายจิ ภาสาย อุทาหฏมฺปิ อุทาหฏเมวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ

ปุเร วา ปจฺฉา วาติ ญตฺติอารมฺภโต ปุพฺเพ วา ญตฺตินิฏฺฐานโต ปจฺฉา วาฯ

[387] กตญฺจ อกตญฺจ อุภยํ คเหตฺวาติ ยสฺส กตาปิ อตฺถิ อกตาปิฯ ตสฺส ตทุภยํ คเหตฺวาฯ ธมฺมิกํ สามคฺคินฺติ ธมฺมิกํ สมคฺคกมฺมํฯ ปจฺจาทิยตีติ อุกฺโกฏนาธิปฺปาเยน ปุน กาตุํ อาทิยติฯ

[388] อาการาทิสญฺญา เวทิตพฺพาติ อาการลิงฺคนิมิตฺตนามานิ วุตฺตานีติ เวทิตพฺพานิฯ

ปาติโมกฺขสวนารหกถาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อตฺตาทานองฺคกถาทิวณฺณนา

[398] ปุน โจเทตุํ อตฺตนา อาทาตพฺพํ คเหตพฺพํ อธิกรณํ อตฺตาทานนฺติ อาห ‘‘สาสนํ โสเธตุกาโม’’ติอาทิฯ วสฺสารตฺโตติ วสฺสกาโลฯ โสปิ หิ ทุพฺภิกฺขาทิกาโล วิย อธิกรณวูปสมตฺถํ ลชฺชิปริสาย ทูรโต อานยนสฺส, อาคตานญฺจ ปิณฺฑาย จรณาทิสมาจารสฺส ทุกฺกรตฺตา อกาโล เอวฯ

สมนุสฺสรณกรณนฺติ อนุสฺสริตานุสฺสริตกฺขเณ ปีติปาโมชฺชชนนโต อนุสฺสรณุปฺปาทกํฯ