เมนู

ภตฺตคฺควตฺตกถาวณฺณนา

[364] มนุสฺสานํ ปริวิสนฏฺฐานนฺติ ยตฺถ อนฺโตวิหาเรปิ มนุสฺสา สปุตฺตทารา อาวสิตฺวา ภิกฺขู เนตฺวา โภเชนฺติฯ อาสเนสุ สตีติ นิสีทนฏฺฐาเนสุ สนฺเตสุฯ อิทํ, ภนฺเต, อาสนํ อุจฺจนฺติ อาสนฺเน สมภูมิภาเค ปญฺญตฺตํ เถราสเนน สมกํ อาสนํ สนฺธาย วุตฺตํ, เถราสนโต ปน อุจฺจตเร อาปุจฺฉิตฺวาปิ นิสีทิตุํ น วฏฺฏติฯ ยทิ ตํ อาสนฺนมฺปิ นีจตรํ โหติ, อนาปุจฺฉาปิ นิสีทิตุํ วฏฺฏติฯ มหาเถรสฺเสว อาปตฺตีติ อาสเนน ปฏิพาหนาปตฺติยา อาปตฺติฯ อวตฺถริตฺวาติ ปารุตสงฺฆาฏิํ อวตฺถริตฺวา, อนุกฺขิปิตฺวาติ อตฺโถฯ

ปาฬิยํ ‘‘อุโภหิ หตฺเถหิ…เป.… โอทโน ปฏิคฺคเหตพฺโพ’’ติ อิทํ หตฺถตเล วา ปจฺฉิปิฏฺฐิอาทิทุสฺสณฺฐิตาธาเร วา ปตฺตํ ฐเปตฺวา โอทนสฺส คหณกาเล ปตฺตสฺส อปตนตฺถาย วุตฺตํ, สุสชฺชิเต ปน อาธาเร ปตฺตํ ฐเปตฺวา เอเกน หตฺเถน ตํ ปรามสิตฺวาปิ โอทนํ ปฏิคฺคเหตุํ วฏฺฏติ เอวฯ อุโภหิ หตฺเถหิ…เป.… อุทกํ ปฏิคฺคเหตพฺพนฺติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ

หตฺถโธวนอุทกนฺติ โภชนาวสาเน อุทกํฯ เตนาห ‘‘ปานียํ ปิวิตฺวา หตฺถา โธวิตพฺพา’’ติฯ เตน ปริโยสาเน โธวนเมว ปฏิกฺขิตฺตํ, โภชนนฺตเร ปน ปานียปิวนาทินา นเยน หตฺถํ โธวิตฺวา ปุน ภุญฺชิตุํ วฏฺฏตีติ ทสฺเสติฯ โปตฺถเกสุ ปน ‘‘ปานียํ ปิวิตฺวา หตฺถา น โธวิตพฺพา’’ติ ลิขนฺติ, ตํ ปุริมวจเนน น สเมติ ปริโยสาเน อุทกสฺเสว ‘‘หตฺถโธวนอุทก’’นฺติ วุตฺตตฺตาฯ สเจ มนุสฺสา โธวถ, ภนฺเตติอาทิ นิฏฺฐิตภตฺตํ นิสินฺนํ เถรํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ธุเร ทฺวารสมีเปฯ

ภตฺตคฺควตฺตกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปิณฺฑจาริกวตฺตกถาทิวณฺณนา

[366] ปาฬิยํ ฐาเปติ วาติ ติฏฺฐ ภนฺเตติ วทนฺติฯ

[367] อตฺถิ, ภนฺเต, นกฺขตฺตปทานีติ นกฺขตฺตปทวิสยานิ ญาตานิ อตฺถิ, อสฺสยุชาทินกฺขตฺตํ ชานาถาติ อธิปฺปาโยฯ เตนาห ‘‘น ชานาม, อาวุโส’’ติฯ อตฺถิ, ภนฺเต , ทิสาภาคนฺติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ เกนชฺช, ภนฺเต, ยุตฺตนฺติ เกน นกฺขตฺเตน จนฺโท ยุตฺโตติ อตฺโถฯ

[369] องฺคเณติ อพฺโภกาเสฯ เอวเมว ปฏิปชฺชิตพฺพนฺติ อุทฺเทสทานาทิ อาปุจฺฉิตพฺพนฺติ ทสฺเสติฯ

[374] นิพทฺธคมนตฺถายาติ อตฺตโนว นิรนฺตรคมนตฺถายฯ อูหทิตาติ เอตฺถ หท-ธาตุสฺส วจฺจวิสฺสชฺชนตฺถตายาห ‘‘พหิ วจฺจมกฺขิตา’’ติฯ

ปิณฺฑจาริกวตฺตกถาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

วตฺตกฺขนฺธกวณฺณนานโย นิฏฺฐิโตฯ

9. ปาติโมกฺขฏฺฐปนกฺขนฺธโก

ปาติโมกฺขุทฺเทสยาจนกถาวณฺณนา

[383] ปาติโมกฺขฏฺฐปนกฺขนฺธเก ปาฬิยํ นนฺทิมุขิยาติ โอทาตทิสามุขตาย ตุฏฺฐมุขิยาฯ ‘‘อุทฺธสฺตํ อรุณ’’นฺติ วตฺวาปิ ‘‘อุทฺทิสตุ, ภนฺเต, ภควา’’ติ ปาติโมกฺขุทฺเทสยาจนํ อนุโปสเถ อุโปสถกรณปฏิกฺเขปสฺส สิกฺขาปทสฺส อปญฺญตฺตตฺตา เถเรน กตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ กสฺมา ปน ภควา เอวํ ตุณฺหีภูโตว ติยามรตฺติํ วีตินาเมสีติ? อปริสุทฺธาย ปริสาย อุโปสถาทิสํวาสกรณสฺส สาวชฺชตํ ภิกฺขุสงฺเฆ ปากฏํ กาตุํ, ตญฺจ อายติํ ภิกฺขูนํ ตถาปฏิปชฺชนตฺถํ สิกฺขาปทํ ญาเปตุํฯ เกจิ ปเนตฺถ ‘‘อปริสุทฺธมฺปิ ปุคฺคลํ ตสฺส สมฺมุขา ‘อปริสุทฺโธ’ติ วตฺตุํ มหากรุณาย อวิสหนฺโต ภควา ตถา นิสีที’’ติ การณํ วทนฺติฯ ตํ อการณํ ปจฺฉาปิ อวตฺตพฺพโต, มหาโมคฺคลฺลานตฺเถเรนาปิ ตํ พาหายํ คเหตฺวา พหิ นีหรณสฺส อกตฺตพฺพตาปสงฺคโตฯ ตสฺมา ยถาวุตฺตเมเวตฺถ การณนฺติฯ เตเนว ‘‘อฏฺฐานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส, ยํ ตถาคโต อปริสุทฺธาย ปริสาย อุโปสถํ กเรยฺย, ปาติโมกฺขํ อุทฺทิเสยฺยา’’ติ (อ. นิ. 8.20; จูฬว. 386; อุทา. 45) วตฺวา ‘‘น จ, ภิกฺขเว, สาปตฺติเกน ปาติโมกฺขํ โสตพฺพ’’นฺติอาทินา (จูฬว. 386) สาปตฺติกปริสาย กตฺตพฺพวิธิ ทสฺสิโตฯ

สงฺกสฺสรสมาจารนฺติ กิญฺจิเทว อสารุปฺปํ ทิสฺวา ‘‘อิทํ อิมินา กตํ ภวิสฺสตี’’ติ ปเรหิ สงฺกาย สริตพฺพสมาจารํ, อตฺตนา วา ‘‘มม อนาจารํ เอเต ชานนฺตี’’ติ สงฺกาย สริตพฺพสมาจารํฯ สมณเวสธารเณน, สงฺฆิกปจฺจยภาคคหณาทินา จ ชีวิกํ กปฺเปนฺโต ‘‘อหํ สมโณ’’ติ ปฏิญฺญํ อเทนฺโตปิ อตฺถโต เทนฺโต วิย โหตีติ ‘‘สมณปฏิญฺญํ พฺรหฺมจาริปฏิญฺญ’’นฺติ วุตฺตํฯ อวสฺสุตนฺติ กิเลสาวสฺสเนน ตินฺตํฯ สญฺชาตทุสฺสิลฺยกจวรตฺตา กสมฺพุชาตํ , อสารตาย วา กสมฺพุ วิย ชาตํฯ พหิทฺวารโกฏฺฐกา นิกฺขาเมตฺวาติ ทฺวารสาลโต พหิ นิกฺขมาเปตฺวาฯ