เย ปน เภทการกา วิรุทฺธา อลชฺชิโน , เตสํ ปฏิพาหิตุํ วฏฺฏติ เตสํ สนฺตกสฺสปิ เสนาสนสฺส วินาสนวจนโตฯ ‘‘วิวิตฺตํ กตฺวาปิ ทาตพฺพ’’นฺติ วุตฺตตฺตา ปน ยถาวุฑฺฒํ วรเสนาสนํ อทตฺวา วุฑฺฒานมฺปิ อสญฺญตานํ สญฺญเตหิ วิวิตฺตํ กตฺวา ทาตพฺพนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

[475] กมฺมวาจาย โอสาเรตฺวาติ เอตฺถ อุกฺขิตฺตสฺส ภิกฺขุโน อาปตฺติยาปนฺนภาวํ ปฏิชานิตฺวา สมฺมาวตฺตเนน อุกฺเขปกานํ สมุปฺปนฺนโอสารณจฺฉนฺทสฺส ปเคว ญาตตฺตา ปฏิปฺปสฺสมฺภนกมฺมวาจาย อุกฺขิตฺตานุวตฺตกา สยเมว นํ โอสาเรสุนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

[476] อตฺถโต อปคตาติ สามคฺคีอตฺถวิรหิตา, ตุจฺฉพฺยญฺชนาติ อตฺโถฯ

[477] อปฺปฏิจฺฉนฺนาจาโรติ อปฺปฏิจฺฉาเทตพฺพสุนฺทราจาโรฯ อนปคตนฺติ การณโต อนเปตํฯ อาทาตพฺพโต คเหตพฺพโต อาทายนฺติ อาจริยวาโท วุตฺโตติ อาห ‘‘อาทายํ อตฺตโน อาจริยวาท’’นฺติฯ

อฏฺฐหิ ทูตงฺเคหีติ ‘‘โสตา จ โหติ สาเวตา จ อุคฺคเหตา จ ธาเรตา จ วิญฺญาตา จ วิญฺญาเปตา จ กุสโล จ สหิตาสหิตสฺส โน จ กลหการโก’’ติ (อ. นิ. 8.16) เอวํ วุตฺเตหิ อฏฺฐหิ ทูตงฺเคหิฯ เสสเมตฺถ, เหฏฺฐา จ สพฺพตฺถ สุวิญฺเญยฺยเมวาติฯ

อฏฺฐารสวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

โกสมฺพกกฺขนฺธกวณฺณนานโย นิฏฺฐิโตฯ

อิติ สมนฺตปาสาทิกาย วินยฏฺฐกถาย วิมติวิโนทนิยํ

มหาวคฺควณฺณนานโย นิฏฺฐิโตฯ

ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

จูฬวคฺควณฺณนา

1. กมฺมกฺขนฺธโก

ตชฺชนียกมฺมกถาวณฺณนา

[1] จูฬวคฺคสฺส ปฐเม กมฺมกฺขนฺธเก ตาว ‘‘พลวาพลว’’นฺติ อิทํ เอกปทํฯ ‘‘พลวพลว’’นฺติ วตฺตพฺเพ อาการํ กตฺวา ‘‘พลวาพลว’’นฺติ วุตฺตํฯ ตญฺจ ‘‘ทุกฺขทุกฺข’’นฺติอาทีสุ วิย อติสยตฺเถ วตฺตตีติ อาห ‘‘สุฏฺฐุ พลวํ ปฏิวทถา’’ติ, อติ วิย พลวํ กตฺวา ปฏิวจนํ เทถาติ อตฺโถฯ

[2] ปาฬิยํ อาปตฺติ อาโรเปตพฺพาติ เอตฺถ กิญฺจาปิ ‘‘มา โข ตุมฺเห อายสฺมนฺโต เอโส อเชสี’’ติอาทิเก ภณฺฑนาทิชนเก วจเน ปญฺญตฺตา กาจิ อาปตฺติ นาม นตฺถิ มุสาเปสุญฺญาทีสุ เอตสฺส อปฺปวิฏฺฐตฺตา, ตถาปิ ภิกฺขูหิ วิสุํ, สงฺฆมชฺเฌ จ ‘‘มา, อาวุโส, ภิกฺขู อญฺญมญฺญํ ปโยเชตฺวา ภณฺฑนาทิํ อกาสิ, เนทํ อปฺปิจฺฉตาทีนํ อตฺถาย วตฺตตี’’ติ เอวํ อปญฺญตฺเตน วุจฺจมานสฺส ภิกฺขุโน อนาทริเยน อโนรมนปจฺจยา วา อญฺญวาทวิเหสาทิกรณปจฺจยา วา ยา อาปตฺติ โหติ, สา อาปตฺติ อาโรเปตพฺพา ทิฏฺฐิวิปนฺนสฺส วิยาติ เอวมตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ

ยสฺส ปน อิทํ วจนํ วินาว กายวาจาหิ อาปนฺนา ลหุกาปตฺติ อตฺถิ, ตสฺสปิ อาโรเปตพฺพาวฯ ยํ ปน กมฺมวาจาย ‘‘อตฺตนา ภณฺฑนการกา’’ติ อตฺตนา-สทฺทคฺคหณํ, ‘‘เยปิ จญฺเญ ภิกฺขู ภณฺฑนการกา…เป.… เต อุปสงฺกมิตฺวา’’ติอาทิวจนญฺจ, ตํ วตฺถุวเสน คหิตํฯ โย ปน สยเมว ภณฺฑนการโก โหติ, อญฺเญ ปน ภณฺฑนการเก อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘มา โข ตุมฺเห’’ติอาทิวจนํ น วทติ, ตสฺสาเปตํ กมฺมํ กาตพฺพเมวฯ