เมนู

9. จมฺเปยฺยกฺขนฺธโก

กสฺสปโคตฺตภิกฺขุวตฺถุกถาทิวณฺณนา

[380] จมฺเปยฺยกฺขนฺธเก ตนฺติพทฺโธติ ตนฺติ วุจฺจติ พฺยาปาโร, ตตฺถ พทฺโธ, อุสฺสุกฺกํ อาปนฺโนติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘ตสฺมิํ อาวาเส’’ติอาทิฯ

[387-8] หาปนํ วา อญฺญถา กรณํ วา นตฺถีติ ญตฺติกมฺมสฺส ญตฺติยา เอกตฺตา หาปนํ น สมฺภวติ, ตสฺสา เอกตฺตา เอว ปจฺฉา ญตฺติฐปนวเสน, ทฺวิกฺขตฺตุํ ฐปนวเสน จ อญฺญถา กรณํ นตฺถิฯ ปรโตติ ปริวาเรฯ นฺติ ปพฺพาชนียกมฺมํ, ตสฺสาติ อตฺโถฯ

กสฺสปโคตฺตภิกฺขุวตฺถุกถาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทฺเวนิสฺสรณาทิกถาวณฺณนา

[395] เอสาติ ‘‘พาโล’’ติอาทินา นิทฺทิฏฺฐปุคฺคโล, อปฺปตฺโตติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถ การณมาห ‘‘ยสฺมา’’ติอาทิฯ ตตฺถ อาเวณิเกน ลกฺขเณนาติ ปพฺพาชนียกมฺมสฺส นิมิตฺตภาเวน ปาฬิยํ วุตฺตตฺตา อสาธารณภูเตน กุลทูสกภาเวนฯ ยทิ เหส ตํ กมฺมํ อปฺปตฺโต, กถํ ปน สุนิสฺสาริโตติ อาห ‘‘ยสฺมา ปนสฺส อากงฺขมาโน สงฺโฆ ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺยาติ วุตฺตํ, ตสฺมา สุนิสฺสาริโต’’ติฯ ตตฺถ วุตฺตนฺติ กมฺมกฺขนฺธเก (จูฬว. 27) วุตฺตํฯ

เอตฺถ ปน กุลทูสกกมฺมํ กตฺวา ปพฺพาชนียกมฺมกตสฺส เตรสกกณฺฑกฏฺฐกถายํ ‘‘ยสฺมิํ วิหาเร วสนฺเตน ยสฺมิํ คาเม กุลทูสกกมฺมํ กตํ โหติ, ตสฺมิํ วิหาเร วา ตสฺมิํ คาเม วา น วสิตพฺพ’’นฺติอาทินา (ปารา. อฏฺฐ. 2.433) ยา สมฺมาวตฺตนา วุตฺตา, สา อิตเรนาปิ ปูเรตพฺพาฯ ยํ ปน ปฏิปฺปสฺสทฺธกมฺมสฺส กุลทูสกสฺส ตตฺเถว อฏฺฐกถายํ ‘‘เยสุ กุเลสุ กุลทูสกกมฺมํ กตํ, ตโต ปจฺจยา น คเหตพฺพา’’ติอาทิ วุตฺตํ, ตํ น ปูเรตพฺพํ กุลสงฺคหสฺส อกตตฺตาฯ เอวํ เสสกมฺเมสุปิฯ

ยทิ เอวํ ‘‘ตชฺชนียกมฺมารหสฺส นิยสกมฺมํ กโรติ…เป.… เอวํ โข, อุปาลิ, อธมฺมกมฺมํ โหตี’’ติอาทิวจนํ (มหาว. 402) วิรุชฺฌตีติ? น วิรุชฺฌติ สงฺฆสนฺนิฏฺฐานวเสน ตชฺชนียาทิกมฺมารหตฺตสฺส สิชฺฌนโตฯ ยสฺส หิ สงฺโฆ ‘‘ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติ สนฺนิฏฺฐานํ กตฺวา กมฺมวาจํ สาเวนฺโต ปพฺพาชนียกมฺมวาจํ สาเวติ, ตสฺส กมฺมํ อธมฺมกมฺมํ โหติฯ สเจ ปน ‘‘ตสฺเสว ปพฺพาชนียกมฺมเมว กโรมา’’ติ สนฺนิฏฺฐานํ กตฺวา ตเทว กโรติ, ตสฺส ตํ กมฺมํ ธมฺมกมฺมนฺติ เวทิตพฺพํฯ

เอวมิธ ‘‘นิสฺสารณ’’นฺติ อธิปฺเปตสฺส ปพฺพาชนียกมฺมสฺส วเสน อตฺถํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ตทญฺเญสํ ตชฺชนียาทีนํ วเสน นิสฺสารเณ อธิปฺเปเต ‘‘อปฺปตฺโต นิสฺสารณ’’นฺติ อิมสฺส ปฏิปกฺขวเสน สมฺปตฺโต นิสฺสารณํ, ‘‘ตญฺเจ สงฺโฆ นิสฺสาเรติฯ สุนิสฺสาริโต’’ติ อตฺถสมฺภวํ ทสฺเสตุํ ปุน ‘‘ตญฺเจ สงฺโฆ นิสฺสาเรตีติ สเจ สงฺโฆ’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ตตฺถาติ ตชฺชนียาทิกมฺมวิสเย, เอเกนาปิ องฺเคน นิสฺสารณา อนุญฺญาตาติ โยชนาฯ ปาฬิยํ อปฺปตฺโต นิสฺสารณนฺติ เอตฺถ อาปนฺโน อาเวณิกวเสน ตชฺชนียาทิสงฺขาตํ นิสฺสารณํ ปตฺโตติ อตฺโถ คเหตพฺโพฯ

ทฺเวนิสฺสรณาทิกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

จมฺเปยฺยกฺขนฺธกวณฺณนานโย นิฏฺฐิโตฯ

10. โกสมฺพกกฺขนฺธโก

โกสมฺพกวิวาทกถาวณฺณนา

[451] โกสมฺพกกฺขนฺธเก สเจ โหติ, เทเสสฺสามีติ วินยธรสฺส วจเนน อาปตฺติทิฏฺฐิํ ปฏิลภิตฺวา เอวมาหฯ เตเนว ปาฬิยํ ‘‘โส ตสฺสา อาปตฺติยา อนาปตฺติทิฏฺฐิ โหตี’’ติ วุตฺตํฯ นตฺถิ อาปตฺตีติ อุทกสฺส ฐปนภาวํ อชานิตฺวา วา ฐปิตํ ฉฑฺเฑตฺวา วิสฺสริตฺวา วา คมเน อสญฺจิจฺจ อสติยา อนาปตฺติปกฺโขปิ สมฺภวตีติ วินยธโร ตตฺถ อนาปตฺติทิฏฺฐิํ ปฏิลภิตฺวา เอวมาหฯ เตเนว ปาฬิยํ ‘‘อญฺเญ ภิกฺขู ตสฺส อาปตฺติยา อนาปตฺติทิฏฺฐิโน โหนฺตี’’ติ วุตฺตํฯ ปริสายปิสฺส อนาปตฺติทิฏฺฐิยา อุปฺปนฺนตฺตา ‘‘อญฺเญ’’ติ พหุวจนํ กตํฯ อนาปตฺติทิฏฺฐิ อโหสีติ สุตฺตนฺติกตฺเถรสฺส วินเย อปกตญฺญุตาย วินยธรสฺส วจนมตฺเตน โส เอวมโหสิ, สา ปนสฺส อาปตฺติ เอว อุทกาวเสสสฺส ฐปนภาวํ ญตฺวา ฐปิตตฺตาฯ วตฺถุมตฺตชานเน เอว หิ เสขิยา สจิตฺตกา, น ปณฺณตฺติวิชานเนฯ เตเนว ปาฬิยํ ‘‘ตสฺสา อาปตฺติยา อนาปตฺติทิฏฺฐิ โหตี’’ติ สพฺพตฺถ อาปตฺติ อิจฺเจว วุตฺตํฯ ‘‘อาปตฺติํ อาปชฺชมาโน’’ติ อิทํ วินยธรตฺเถโร ‘‘ตยา อิทํ อุทกํ ฐปิต’’นฺติ อตฺตนา ปุฏฺเฐน สุตฺตนฺติกตฺเถเรน ‘‘อามาวุโส’’ติ วุตฺตวจนํ สริตฺวา ปณฺณตฺติอโกวิทตาย สญฺจิจฺเจว อกาสีติ อาปตฺติทิฏฺฐิ หุตฺวาว อโวจฯ เตเนว ปาฬิยํ ‘‘อญฺเญ ภิกฺขู ตสฺสา อาปตฺติยา อาปตฺติทิฏฺฐิโน โหนฺตี’’ติ วุตฺตํฯ

[453] ‘‘น ตาว ภินฺโน’’ติ อิทํ อุกฺขิปนตทนุวตฺตนมตฺเตน สงฺโฆ ภินฺโน นาม น โหติ, ตํ นิสฺสาย ปน อุภยปกฺขิกานํ ปกฺขํ ปริเยสิตฺวา อญฺญมญฺญํ โกธวเสน กายวจีกลหวฑฺฒเนเนว โหตีติ อิมมตฺถํ สนฺธาย วุตฺตํฯ เตนาห ‘‘โส จ โข กลหวเสนา’’ติฯ สมฺภมอตฺถวเสนาติ ตุริตตฺถวเสนฯ

[454] อการเณติอาทิ อนุกฺขิปิตฺวาว อุปาเยน สญฺญาเปตฺวา หิเตสิตาย อาปตฺติโต โมเจตุํ ยุตฺตฏฺฐาเน โกธจิตฺตวเสน วิเหฐนตฺถาย กตภาวํ สนฺธาย วุตฺตํ, น ปน กมฺมงฺคสฺส อภาวํ สนฺธายฯ