อชฺฌาราเมอุปาหนปฏิกฺเขปกถาทิวณฺณนา

[251] อุณฺณาหิ กตปาทุกาติ เอตฺถ อุณฺณามยกมฺพเลหิ กตา ปาทุกา สงฺคยฺหนฺติฯ

[253] คงฺคามหกีฬิกายาติ คงฺคามเห กีฬิกายฯ ตตฺถ หิ อิตฺถิปุริสา ยาเนหิ อุทกกีฬํ คจฺฉนฺติฯ ปีฐกสิวิกนฺติ ผลกาทินา กตํ ปีฐกยานํฯ ปฏโปตลิกํ อนฺโทลิกาฯ สพฺพมฺปิ ยานํ อุปาหเนนปิ คนฺตุํ อสมตฺถสฺส คิลานสฺส อนุญฺญาตํฯ

[254] วาฬรูปานีติ อาหริมานิ วาฬรูปานิฯ จตุรงฺคุลาธิกานีติ อุทฺทโลมีเอกนฺตโลมีหิ วิเสสทสฺสนํฯ จตุรงฺคุลโต หิ อูนานิ กิร อุทฺทโลมีอาทีสุ ปวิสนฺติฯ วานจิตฺโร อุณฺณามยตฺถรโณติ นานาวณฺเณหิ อุณฺณามยสุตฺเตหิ ภิตฺติจฺเฉทาทิวเสน วายิตฺวา กตจิตฺตตฺถรโณฯ ฆนปุปฺผโกติ พหลราโคฯ ปกติตูลิกาติ ตูลปุณฺณา ภิสิฯ วิกติกาติ สีหรูปาทิวเสน วานจิตฺราว คยฺหติฯ อุทฺทโลมีติ ‘‘อุภโตทสํ อุณฺณามยตฺถรณ’’นฺติ ทีฆนิกายฏฺฐกถายํ วุตฺตํฯ โกเสยฺยกฏฺฏิสฺสมยนฺติ โกสิยสุตฺตานํ อนฺตรา สุวณฺณมยสุตฺตานิ ปเวเสตฺวา วีตํฯ สุวณฺณสุตฺตํ กิร ‘‘กฏฺฏิสฺสํ, กสฏ’’นฺติ จ วุจฺจติฯ เตเนว ‘‘โกเสยฺยกสฏมย’’นฺติ อาจริย-ธมฺมปาลตฺเถเรน วุตฺตนฺติ วทนฺติฯ รตนปริสิพฺพิตนฺติ สุวณฺณลิตฺตํฯ สุทฺธโกเสยฺยนฺติ รตนปริสิพฺพนรหิตํฯ

อชินมิคจมฺมานํ อติสุขุมตฺตา ทุปฏฺฏติปฏฺฏานิ กตฺวา สิพฺพนฺตีติ วุตฺตํ ‘‘อชินปฺปเวณี’’ติฯ รตฺตวิตาเนนาติ สพฺพรตฺเตน วิตาเนนฯ ยํ ปน นานาวณฺณํ วานจิตฺตํ วา เลปจิตฺตํ วา, ตํ วฏฺฏติฯ อุภโตโลหิตกูปธาเนปิ เอเสว นโยฯ ‘‘จิตฺรํ วา’’ติ อิทํ ปน สพฺพถา กปฺปิยตฺตา วุตฺตํ, น ปน อุภโตอุปธาเนสุ อกปฺปิยตฺตาฯ น หิ โลหิตก-สทฺโท จิตฺเต วตฺตติ, ปฏลิคฺคหเณเนว จิตฺตกสฺสปิ อตฺถรณสฺส สงฺคเหตพฺพปฺปสงฺคโต, กาสาวํ ปน โลหิตกโวหารํ น คจฺฉติฯ ตสฺมา วิตาเนปิ อุภโตอุปธาเนปิ วฏฺฏติฯ สเจ ปมาณยุตฺตนฺติอาทิ อญฺญปฺปมาณาติกฺกนฺตสฺส พิพฺโพหนสฺส ปฏิกฺขิตฺตภาวทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ, น ปน อุจฺจาสยนมหาสยนภาวทสฺสนตฺถํ ตถา อวุตฺตตฺตาฯ

ตํ ปน อุปธานํ อุโปสถิกานํ คหฏฺฐานํ วฏฺฏติฯ อุจฺจาสยนมหาสยนเมว หิ ตทา เตสํ น วฏฺฏติฯ ทีฆนิกายฏฺฐกถาทีสุ กิญฺจาปิ ‘‘ฐเปตฺวา ตูลิกํ สพฺพาเนว โคนกาทีนิ รตนปริสิพฺพิตานิ วฏฺฏนฺตี’’ติอาทิ วุตฺตํ, วินยฏฺฐกถาเยว กปฺปิยากปฺปิยภาเว ปมาณนฺติ คเหตพฺพํฯ

อชฺฌาราเมอุปาหนปฏิกฺเขปกถาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

คิหิวิกตานุญฺญาตาทิกถาวณฺณนา

[256] อภินิสฺสายาติ อปสฺสายฯ วิสุกายิกวิปฺผนฺทิตานนฺติ ปฏิปกฺขภูตานํ ทิฏฺฐิจิตฺตวิปฺผนฺทิตานนฺติ อตฺโถฯ

[257] ยตินฺทฺริยนฺติ มนินฺทฺริยวเสน สญฺญตินฺทฺริยํฯ

[258] ปาฬิยํ อฏฺฐกวคฺคิกานีติ สุตฺตนิปาเต (สุ. นิ. 772 อาทโย) อฏฺฐกวคฺคภูตานิ โสฬส สุตฺตานิฯ เอวํ จิรํ อกาสีติ เอวํ จิรกาลํ ปพฺพชฺชํ อนุปคนฺตฺวา อคารมชฺเฌ เกน การเณน วาสมกาสีติ อตฺโถฯ โส กิร มชฺฌิมวเย ปพฺพชิโต, เตน ภควา เอวมาหฯ เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ กาเมสุ ทิฏฺฐาทีนวา จิรายิตฺวาปิ ฆราวาเสน ปกฺขนฺทนฺตีติ เอตมตฺถํ สพฺพาการโต วิทิตฺวาฯ

อาทีนวํ โลเกติ สงฺขารโลเก อนิจฺจตาทิอาทีนวํฯ นิรุปธินฺติ นิพฺพานํฯ ‘‘อริโย น รมตี ปาเป’’ติ อิมสฺส เหตุมาห ‘‘ปาเป น รมตี สุจี’’ติฯ ตตฺถ สุจีติ วิสุทฺธปุคฺคโลฯ

[259] กาฬสีโหติ กาฬมุขวานรชาติฯ จมฺมํ น วฏฺฏตีติ นิสีทนตฺถรณํ กาตุํ น วฏฺฏติ, ภูมตฺถรณาทิวเสน เสนาสนปริโภโค วฏฺฏเตวฯ

คิหิวิกตานุญฺญาตาทิกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

จมฺมกฺขนฺธกวณฺณนานโย นิฏฺฐิโตฯ