เมนู

ตํ ลทฺธินฺติ ติตฺถิยเวเส เสฏฺฐภาวคฺคหณเมว สนฺธาย วุตฺตํฯ เตสญฺหิ ติตฺถิยานํ สสฺสตาทิคฺคาหํ คณฺหนฺโตปิ ลิงฺเค อสมฺปฏิจฺฉิเต ติตฺถิยปกฺกนฺตโก น โหติ, ตํ ลทฺธิํ อคฺคเหตฺวาปิ ‘‘เอเตสํ วตจริยา สุนฺทรา’’ติ ลิงฺคํ สมฺปฏิจฺฉนฺโต ติตฺถิยปกฺกนฺตโก โหติ เอว ลทฺธิยา อภาเวนาติ ภิกฺขุภาเว สาลยตาย ติตฺถิยภาวูปคมนลทฺธิยา อภาเวน, เอเตน จ อาปทาสุ กุสจีราทิํ ปารุปนฺตสฺสาปิ นคฺคสฺส วิย อนาปตฺติํ ทสฺเสติฯ

อุปสมฺปนฺนภิกฺขุนา กถิโตติ เอตฺถ สงฺฆเภทโกปิ อุปสมฺปนฺนภิกฺขุนาว กถิโต, มาตุฆาตกาทโย ปน อนุปสมฺปนฺเนนาปีติ ทฏฺฐพฺพํฯ

ติตฺถิยปกฺกนฺตกกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ติรจฺฉานวตฺถุกถาวณฺณนา

[111] อุทกสญฺจาริกํ มณฺฑูกภกฺขํ นาคสรีรนฺติ สมฺพนฺธิตพฺพํฯ วิสฺสรภเยนาติ นาคสฺส สรีรํ ทิสฺวา ภิกฺขุโน วิรวนภเยนฯ กปิมิทฺธาทีสุ นาคสรีรํ นุปฺปชฺชตีติ ตทุปฺปตฺติสีมํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘วิสฺสฏฺโฐ’’ติอาทิฯ

ติรจฺฉานวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

มาตุฆาตกาทิกถาวณฺณนา

[112] อปวาหนนฺติ โสธนํฯ ติรจฺฉานาทิอมนุสฺสชาติโต มนุสฺสชาติกานญฺเญว ปุตฺเตสุ เมตฺตาทโยปิ ติกฺขวิสทา โหนฺติ โลกุตฺตรคุณา วิยาติ อาห ‘‘มนุสฺสิตฺถิภูตา ชนิกา มาตา’’ติฯ ยถา มนุสฺสานญฺเญว กุสลปฺปวตฺติ ติกฺขวิสทา, เอวํ อกุสลปฺปวตฺติปีติ อาห ‘‘สยมฺปิ มนุสฺสชาติเกเนวา’’ติอาทิฯ อานนฺตริเยนาติ เอตฺถ จุติอนนฺตรํ นิรเย ปฏิสนฺธิผลํ อนนฺตรํ นาม, ตสฺมิํ อนนฺตเร ชนกตฺเตน นิยุตฺตํ อานนฺตริยํ, เตนฯ เวสิยา ปุตฺโตติ อุปลกฺขณมตฺตํ, กุลิตฺถิยา อติจารินิยา ปุตฺโตปิ อตฺตโน ปิตรํ อชานิตฺวา ฆาเตนฺโต ปิตุฆาตโกว โหติฯ

[114] อวเสสนฺติ อนาคามิอาทิกํฯ ยํ ปเนตฺถ วตฺตพฺพํ, ตํ มนุสฺสวิคฺคหปาราชิเก วุตฺตเมวฯ

[115] อยํ สงฺฆเภทโกติ ปกตตฺตํ ภิกฺขุํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ปุพฺเพ เอว ปาราชิกํ สมาปนฺโน วา วตฺถาทิโทเสน วิปนฺโนปสมฺปโท วา สงฺฆํ ภินฺทนฺโตปิ อนนฺตริยํ น ผุสติ, สงฺโฆ ปน ภินฺโนว โหติ, ปพฺพชฺชา จสฺส น วาริตาติ ทฏฺฐพฺพํฯ

‘‘ทุฏฺฐจิตฺเตนา’’ติ วุตฺตเมวตฺถํ วิภาเวติ ‘‘วธกจิตฺเตนา’’ติฯ โลหิตํ อุปฺปาเทตีติ ตถาคตสฺส เวรีหิ อเภชฺชกายตาย เกนจิ พลกฺกาเรน จมฺมาทิเฉทํ กตฺวา พหิ โลหิตํ ปคฺฆราเปตุํ น สกฺกา, อาวุธาทิปหาเรน ปน โลหิตํ ฐานโต จลิตฺวา กุปฺปมานํ เอกตฺถ สญฺจิตํ โหติ, เอตฺตเกน ปน ปหารทายโก โลหิตุปฺปาทโก นาม โหติ เทวทตฺโต วิยฯ เจติยํ ปน โพธิํ วา ปฏิมาทิํ วา ภินฺทโต อานนฺตริยํ น โหติ, อานนฺตริยสทิสํ มหาสาวชฺชํ โหติฯ โพธิรุกฺขสฺส ปน โอโชหรณสาขา เจว สธาตุกํ เจติยํ พาธยมานา จ ฉินฺทิตพฺพา, ปุญฺญเมเวตฺถ โหติฯ

มาตุฆาตกาทิกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อุภโตพฺยญฺชนกวตฺถุกถาวณฺณนา

[116] อิตฺถิอุภโตพฺยญฺชนโกติ อิตฺถินฺทฺริยยุตฺโต, อิตโร ปน ปุริสินฺทฺริยยุตฺโตฯ เอกสฺส หิ ภาวทฺวยํ สห นุปฺปชฺชติ ยมเก (ยม. 3.อินฺทฺริยยมก.188) ปฏิกฺขิตฺตตฺตาฯ ทุติยพฺยญฺชนํ ปน กมฺมสหาเยน อกุสลจิตฺเตเนว ภาววิรหิตํ อุปฺปชฺชติฯ ปกติตฺถิปุริสานมฺปิ กมฺมเมว พฺยญฺชนลิงฺคานํ การณํ, น ภาโว ตสฺส เกนจิ ปจฺจเยน ปจฺจยตฺตสฺส ปฏฺฐาเน อวุตฺตตฺตาฯ เกวลํ ภาวสหิตานํเยว พฺยญฺชนลิงฺคานํ ปวตฺติทสฺสนตฺถํ อฏฺฐกถาสุ ‘‘อิตฺถินฺทฺริยํ ปฏิจฺจ อิตฺถิลิงฺคาทีนี’’ติอาทินา (ธ. ส. อฏฺฐ. 632) อินฺทฺริยํ พฺยญฺชนกอารณตฺเตน วุตฺตํ, อิธ ปน อกุสลพเลน อินฺทฺริยํ วินาปิ พฺยญฺชนํ อุปฺปชฺชตีติ วุตฺตํฯ อุภินฺนมฺปิ เจสํ อุภโตพฺยญฺชนกานํ ยทา อิตฺถิยา ราโค อุปฺปชฺชติ, ตทา ปุริสพฺยญฺชนํ ปากฏํ โหติ, อิตรํ ปฏิจฺฉนฺนํฯ ยทา ปุริเส ราโค อุปฺปชฺชติ, ตทา อิตฺถิพฺยญฺชนํ ปากฏํ โหติ, อิตรํ ปฏิจฺฉนฺนํฯ ตตฺถ วิจารณกฺกโมติ ปฏิสนฺธิกฺขเณ เอว อิตฺถิปุริสลิงฺคานมฺปิ ปาตุภาวปฺปกาสเก กุรุนฺทิวจเน อยุตฺตตาปกาสนตฺถํ อตฺถวิจารณกฺกโมฯ อฏฺฐสาลินิยญฺหิ ‘‘อิตฺถิลิงฺคาทีนิ ปน อิตฺถินฺทฺริยํ ปฏิจฺจ ปวตฺเต สมุฏฺฐิตานี’’ติอาทิ (ธ. ส. อฏฺฐ. 632) วุตฺตํฯ เนวสฺส ปพฺพชฺชา อตฺถีติ โยชนาฯ โย จ ปฏิกฺขิตฺเต อภพฺเพ, ภพฺเพ จ ปุคฺคเล ญตฺวา ปพฺพาเชติ, อุปสมฺปาเทติ วา, ทุกฺกฏํฯ อชานนฺตสฺส สพฺพตฺถ อนาปตฺตีติ เวทิตพฺพํฯ

อุภโตพฺยญฺชนกวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อนุปชฺฌายกาทิวตฺถุกถาวณฺณนา

[117] อนุปชฺฌายาทิวตฺถูสุ สิกฺขาปทํ อปญฺญตฺตนฺติ ‘‘น, ภิกฺขเว, อนุปชฺฌายโก อุปสมฺปาเทตพฺโพ’’ติ อิเธว ปญฺญาปิยมานสิกฺขาปทํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ‘‘กมฺมํ ปน น กุปฺปตี’’ติ อิทํ อุปชฺฌายาภาเวปิ ‘‘อิตฺถนฺนามสฺส อุปสมฺปทาเปกฺโข, อิตฺถนฺนาเมน อุปชฺฌาเยนา’’ติ มตสฺส วา วิพฺภมนฺตสฺส วา ปุราณอุปชฺฌายสฺส, อญฺญสฺส วา ยสฺส กสฺสจิ อวิชฺชมานสฺสาปิ นาเมน สพฺพตฺถ อุปชฺฌายกิตฺตนสฺส กตตฺตา วุตฺตํฯ ยทิ หิ อุปชฺฌายกิตฺตนํ น กเรยฺย, ‘‘ปุคฺคลํ น ปรามสตี’’ติ วุตฺตกมฺมวิปตฺติ เอว สิยาฯ เตเนว ปาฬิยํ ‘‘อนุปชฺฌายก’’นฺติ วุตฺตํฯ อฏฺฐกถายมฺปิสฺส ‘‘อุปชฺฌายํ อกิตฺเตตฺวา’’ติ อวตฺวา ‘‘อุปชฺฌายํ อคาหาเปตฺวา สพฺเพน สพฺพํ อุปชฺฌายวิรหิตํ’’อิจฺเจว อตฺโถติ วุตฺโตฯ ปาฬิยํ สงฺเฆน อุปชฺฌาเยนาติ ‘‘อยํ อิตฺถนฺนาโม สงฺฆสฺส อุปสมฺปทาเปกฺโข, อิตฺถนฺนาโม สงฺฆํ อุปสมฺปทํ ยาจติ สงฺเฆน อุปชฺฌาเยนา’’ติ เอวํ กมฺมวาจาย สงฺฆเมว อุปชฺฌายํ กิตฺเตตฺวาติ อตฺโถฯ เอวํ คเณน อุปชฺฌาเยนาติ เอตฺถาปิ ‘‘อยํ อิตฺถนฺนาโม คณสฺส อุปสมฺปทาเปกฺโข’’ติอาทินา โยชนา เวทิตพฺพา, เอวํ วุตฺเตปิ กมฺมํ น กุปฺปติ เอว ทุกฺกฏสฺเสว วุตฺตตฺตาฯ อญฺญถา ‘‘โส จ ปุคฺคโล อนุปสมฺปนฺโน’’ติ วเทยฺยฯ เตนาห ‘‘สงฺเฆนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ปณฺฑกาทีหิ อุปชฺฌาเยหิ กริยมาเนสุ กมฺเมสุ ปณฺฑกาทิเก วินาว ยทิ ปญฺจวคฺคาทิคโณ ปูรติ, กมฺมํ น กุปฺปติ, อิตรถา กุปฺปตีติ เวทิตพฺพํฯ

อนุปชฺฌายกาทิวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ