กมฺมารภณฺฑุวตฺถาทิกถาวณฺณนา

[98] ภณฺฑุกมฺมาปุจฺฉานาทิกถายํ กมฺมารภณฺฑูติ ทหรตาย อโมฬิพนฺโธ มุณฺฑิกสีโส กมฺมารทารโก เอว วุตฺโตฯ ตุลาธารมุณฺฑโกติ เอตฺถ ตุลาธาราติ ตมฺพสุวณฺณาทีนํ ตุลํ หตฺเถน ธาเรตีติ กมฺมารา ‘‘ตุลาธารา’’ติ วุตฺตา, เตสุ เอโก มุณฺฑิกสีโส ทหโรติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘ปญฺจสิโข ตรุณทารโก’’ติฯ เอกาว สิขา ปญฺจ เวณิโย กตฺวา พนฺธเนน ปญฺจสิขาติ วุจฺจติ, สา เอตสฺส อตฺถีติ ปญฺจสิโข, ตสฺส สิขํ ฉินฺทนฺตา กญฺจิ ภิกฺขุํ อชานาเปตฺวาว ปพฺพาเชสุํฯ เตน ภณฺฑุกมฺมาปโลกนํ อนุญฺญาตํฯ สีมาปริยาปนฺเนติ พทฺธสีมาย สติ ตทนฺโตคเธ, อสติ อุปจารสีมนฺโตคเธติ อตฺโถฯ เอตฺถ จ กิญฺจาปิ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สงฺฆํ อปโลเกตุํ ภณฺฑุกมฺมายา’’ติ เอตฺตกเมว วุตฺตํ, น ปน อนปโลเกนฺตสฺส อาปตฺติ วุตฺตา, ตถาปิ อฏฺฐกถายํ ‘‘สพฺเพ อาปุจฺฉิตา อมฺเหหีติสญฺญิโน…เป.… ปพฺพาเชนฺตสฺสปิ อนาปตฺตี’’ติ วุตฺตตฺตา สญฺจิจฺจ อนาปุจฺฉา เกเส โอหาเรนฺตสฺส ทุกฺกฏเมวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ เกโสโรปนมฺปิ สมณปพฺพชนโวหารํ ลภตีติ อาห ‘‘อิมสฺส สมณกรณ’’นฺติอาทิฯ เอกสิขามตฺตธโรติ เอตฺถ เอเกน เกเสน สิขา เอกสิขาติ วทนฺติ, อปฺปเกสาว สิขา เอวํ วุตฺตาติ คเหตพฺพาฯ เอกเกสมฺปิ ปน อนาปุจฺฉา ฉินฺทิตุํ น วฏฺฏติเยวฯ

[100] วามหตฺเถนาติ ทกฺขิณหตฺเถน ภุญฺชนโต วุตฺตํฯ

[103-4] นิสฺสยมุจฺจนกสฺส วตฺเตสุ ปญฺจกฉกฺเกสุ ปน ‘‘อุภยานิ โข ปนสฺส ปาติโมกฺขานิ…เป.… อนุพฺยญฺชนโส’’ติ เอตฺถ สพฺโพปิ จายํ ปเภโท มาติกาฏฺฐกถายํ ญาตายํ ญาโต โหติฯ ‘‘อาปตฺติํ ชานาติ, อนาปตฺติํ ชานาตี’’ติ อิทญฺจ อตฺตนา ญาตฏฺฐาเนสุ อาปตฺตาทิํ สนฺธาย วุตฺตนฺติ น คเหตพฺพํฯ

กมฺมารภณฺฑุวตฺถาทิกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ราหุลวตฺถุกถาวณฺณนา

[105] โปกฺขรวสฺสนฺติ โปกฺขเร ปทุมคจฺเฉ วิย อเตมิตุกามานํ สรีรโต ปวฏฺฏนกวสฺสํฯ ตสฺมิํ กิร วสฺสนฺเต เตมิตุกามาว เตเมนฺติ, น อิตเรฯ ‘‘ภิกฺขํ คณฺหถา’’ติ วตฺวา คโต นาม นตฺถีติ อตฺตโน สนฺตเก รชฺเช สพฺพมฺปิ สาปเตยฺยํ สยเมว ปริภุญฺชิสฺสตีติ คารเวน สุทฺโธทนมหาราชาปิ น นิมนฺเตสิ, คนฺตฺวา ปน เคเห สกลรตฺติํ มหาทานญฺเจว พุทฺธปฺปมุขสฺส สงฺฆสฺส อาสนปญฺญตฺติฏฺฐานาลงฺการญฺจ สํวิทหนฺโตว วีตินาเมสิฯ

น โกจิ…เป.… ปตฺตํ วา อคฺคเหสีติ ภควา อตฺตโน ปิตุ นิเวสนเมว คมิสฺสตีติสญฺญาย นคฺคเหสิฯ กุลนคเรติ ญาติกุลนฺตเก นคเรฯ ปิณฺฑจาริยวตฺตนฺติ อตฺตโน ญาติคาเมสุปิ สปทานจาริกวตฺตํฯ ภิกฺขาย จาโร จรณํ เอตสฺสาติ ภิกฺขาจาโร, ขตฺติโยฯ

อุตฺติฏฺเฐติ อุตฺติฏฺฐิตฺวา ปเรสํ ฆรทฺวาเร อุทฺทิสฺส ฐตฺวา คเหตพฺพปิณฺเฑฯ นปฺปมชฺเชยฺยาติ นิมนฺตนาทิวเสน ลพฺภมานปณีตโภชนํ ปฏิกฺขิปิตฺวา ปิณฺฑาย จรณวเสน ตตฺถ นปฺปมชฺเชยฺยฯ ธมฺมนฺติ อเนสนํ ปหาย สปทานํ จรนฺโต ตเมว ภิกฺขาจริยธมฺมํ สุจริตํ จเรยฺยฯ สุขํ เสตีติ จตูหิ อิริยาปเถหิ สุขํ วิหรตีติ อตฺโถฯ

ทุติยคาถายํ น นํ ทุจฺจริตนฺติ เวสิยาทิเภเท อโคจเร จรณวเสน ตํ ยถาวุตฺตํ ธมฺมํ ทุจฺจริตํ น จ จเรฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ อิมํ ปน คาถํ สุตฺวาติ นิเวสเน นิสินฺเนน ภควตา ญาติสมาคเม อตฺตโน ปิณฺฑาย จรณํ นิสฺสาย ปวตฺตาย คาถาย วุตฺตํ อิมํ ทุติยคาถํ สุตฺวาฯ

ธมฺมปาลชาตกนฺติอาทีสุ ปน ตโต ปรกาเลสุปิ รญฺโญ ปวตฺติ ปรินิพฺพานํ ปาเปตฺวา ยถาปสงฺควเสน ทสฺเสตุํ วุตฺตาฯ เตนาห ‘‘โสตาปตฺติผลํ สจฺฉิกตฺวา’’ติอาทิฯ สิริคพฺภํ คนฺตฺวาติ เอตฺถ ยทิ หิ ภควา ตทเหว คนฺตฺวา น ปสฺเสยฺย, สา หทเยน ผลิเตน มเรยฺยาติ อคมาสีติ ทฏฺฐพฺพํฯ

ตํ ทิวสเมวาติ ตสฺมิํ ราหุลมาตุทสฺสนทิวเสเยวฯ ธมฺมปทฏฺฐกถายํ ปน ‘‘สตฺถา กปิลปุรํ คนฺตฺวา ตติยทิวเส นนฺทํ ปพฺพาเชสี’’ติ (ธ. ป. อฏฺฐ. 1.12 นนฺทตฺเถรวตฺถุ) วุตฺตํฯ เกสวิสฺสชฺชนนฺติ ราชโมฬิพนฺธนตฺถํ กุมารกาเล พนฺธิตสิขาเวณิโมจนํ, ตํ กิร กโรนฺตา มงฺคลํ กโรนฺติฯ สารตฺถทีปนิยํ ปน ‘‘เกสวิสฺสชฺชนนฺติ กุลมริยาทวเสน เกโสโรปน’’นฺติ (สารตฺถ. ฏี. มหาวคฺค 3.105) วุตฺตํฯ ปฏฺฏพนฺโธติ ‘‘อสุกราชา’’ติ นฬาเฏ สุวณฺณปฏฺฏพนฺธนํฯ อภินวปาสาทปฺปเวสมงฺคลํ ฆรมงฺคลํฯ ฉตฺตุสฺสาปเน มงฺคลํ ฉตฺตมงฺคลํฯ