เตเนว วิสุทฺธิมคฺเคปิ ‘‘อุภโตวิภงฺคปริยาปนฺนสิกฺขาปทํ อาทิพฺรหฺมจริยกํ, ขนฺธกวตฺตปอยาปนฺนํ อาภิสมาจาริก’’นฺติ (วิสุทฺธิ. 1.11) วุตฺตํฯ ตสฺมา เสกฺขปณฺณตฺติย’’นฺติ เอตฺถ สิกฺขิตพฺพโต เสกฺขา, ภควตา ปญฺญตฺตตฺตา ปณฺณตฺติฯ สพฺพาปิ อุภโตวิภงฺคปริยาปนฺนา สิกฺขาปทปณฺณตฺติ ‘‘เสกฺขปณฺณตฺตี’’ติ วุตฺตาติ คเหตพฺพาฯ นามรูปปริจฺเฉเทติ เอตฺถ กุสลตฺติกาทีหิ วุตฺตํ ชาติภูมิปุคฺคลสมฺปโยควตฺถารมฺมณกมฺมทฺวารลกฺขณรสาทิเภเทหิ เวทนากฺขนฺธาทิจตุพฺพิธํ สนิพฺพานํ นามํ, ภูตุปาทายเภทํ รูปญฺจ ปริจฺฉินฺทิตฺวา ชานนปญฺญา, ตปฺปกาสโก จ คนฺโถ นามรูปปริจฺเฉโท นามฯ อิมินา อภิธมฺมตฺถกุสเลน ภวิตพฺพนฺติ ทสฺเสติฯ สิกฺขาเปตุนฺติ อุคฺคณฺหาเปตุํฯ

อุปสมฺปาเทตพฺพปญฺจกกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อญฺญติตฺถิยปุพฺพวตฺถุกถาวณฺณนา

[86] ติตฺถิยปริวาสกถายํ อาชีวกสฺส วาติอาทีสุ อกิริยวาที อาชีวโก นาม, กิริยวาทิโน ปน นิคณฺฐาปิ อญฺเญปิ นคฺคติตฺถิกา อเจลกปเท สงฺคหิตาฯ สพฺพถา นคฺคสฺเสว ติตฺถิยปริวาโส วิหิโตฯ โส จ เตเนว นคฺคเวเสน ภิกฺขูนํ สนฺติกํ อาคตสฺส, น ปฏิจฺฉาเทตฺวา อาคตสฺสาติ ทสฺเสตุํ ‘‘สเจ โสปี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ โสปีติ อาชีวโกฯ

อามิสกิญฺจิกฺขสมฺปทานํ นาม อปฺปมตฺตกสฺส เทยฺยธมฺมสฺส อนุปฺปทานํฯ รูปูปชีวิกาติ อตฺตโน รูปเมว นิสฺสาย ชีวนฺติโยฯ เวสิยา โคจโร พหุลํ ปวตฺติฏฺฐานํ อสฺสาติ เวสิยาโคจโรฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ โยพฺพนฺนาตีตาติ อนิวิทฺธา เอว มหลฺลิกภาวํ ปตฺตา ถุลฺลกุมารี เอวาติ วุตฺตํฯ อาทายสฺสาติ อาทานสฺส คหณสฺสฯ

อญฺญติตฺถิยปุพฺพวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปญฺจาพาธวตฺถุกถาวณฺณนา

[88-9] ปญฺจาพาธาทิวตฺถูสุ ปาฬิยํ โสมฺหิ อโรโค, วิพฺภมิสฺสามีติ โส อหํ อโรโค, วิพฺภมิสฺสามีติ อตฺโถฯ นขปิฏฺฐิปฺปมาณนฺติ กนิฏฺฐงฺคุลินขปิฏฺฐิ อธิปฺเปตาฯ ‘‘ปฏิจฺฉนฺเน ฐาเน นขปิฏฺฐิปฺปมาณํ อวฑฺฒนกปกฺเข ฐิตํ โหติ, วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตตฺตา อปฺปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน ตาทิสมฺปิ น วฏฺฏติ, ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเนปิ จ วฑฺฒนกปกฺเข ฐิโตปิ น วฏฺฏตีติ สิทฺธเมว โหติฯ ปากฏฏฺฐาเนปิ ปน นขปิฏฺฐิปฺปมาณโต อูนตรํ อวฑฺฒนกํ วฏฺฏตีติ เย คณฺเหยฺยุํ, เตสํ ตํ คหณํ ปฏิเสเธตุํ ‘‘มุเข ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

โกลฏฺฐิมตฺตโกปีติ พทรฏฺฐิปฺปมาโณปิฯ อวฑฺฒนกปกฺเข ฐิโตปิ น วฏฺฏตีติ เอตฺถ ปิ-สทฺเทน โกลฏฺฐิมตฺตโต ขุทฺทกตโรปิ คณฺโฑ น วฏฺฏตีติ ทสฺเสติฯ เตนาห ‘‘สจฺฉวิํ กาเรตฺวา’’ติ, วิชฺชมานจฺฉวิํ กตฺวาติ อตฺโถฯ ‘‘สญฺฉวิ’’นฺติ วา ปาโฐ, สญฺชาตจฺฉวินฺติ อตฺโถฯ คณฺฑาทีสุ วูปสนฺเตสุปิ คณฺฑานํ วิวณฺณมฺปิ โหติ, ตํ วฏฺฏติฯ

ปทุมปุณฺฑรีกปตฺตวณฺณนฺติ รตฺตปทุมเสตปทุมปุปฺผทลวณฺณํฯ กุฏฺเฐ วุตฺตนเยเนวาติ ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน อวฑฺฒนกํ วฏฺฏติ, อญฺญตฺถ น กิญฺจิปิ วฏฺฏตีติ วุตฺตนยํ ทสฺเสติฯ โสสพฺยาธีติ ขยโรโคฯ ยกฺขุมฺมาโรติ กทาจิ กทาจิ อาคนฺตฺวา ภูมิยํ ปาเตตฺวา หตฺถมุขาทิกํ อวยวํ ภูมิยํ ฆํสนโก ยกฺโขว โรโคฯ

ปญฺจาพาธวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ราชภฏวตฺถุกถาวณฺณนา

[90] น ทานาหํ เทวสฺส ภโฏติ อาปุจฺฉตีติ รญฺญา เอว ทินฺนฏฺฐานนฺตรํ สนฺธาย วุตฺตํฯ โย ปน ราชกมฺมิเกหิ อมจฺจาทีหิ ฐปิโต, อมจฺจาทีนํ เอว วา ภโฏ โหติ, เตน ตํ ตํ อมจฺจาทิมฺปิ อาปุจฺฉิตุํ วฏฺฏติฯ

ราชภฏวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ