1. มหาขนฺธโก

โพธิกถาวณฺณนา

มหาวคฺเค อุภินฺนํ ปาติโมกฺขานนฺติ อุภินฺนํ ปาติโมกฺขวิภงฺคานํฯ ยํ ขนฺธกํ สงฺคายิํสูติ สมฺพนฺโธฯ ขนฺธานํ สมูโห, ขนฺธานํ วา ปกาสนโต ขนฺธโกฯ ขนฺธาติ เจตฺถ ปพฺพชฺชาทิจาริตฺตวาริตฺตสิกฺขาปทปญฺญตฺติสมูโห อธิปฺเปโตฯ ปทภาชนีเย เยสํ ปทานํ อตฺถา เยหิ อฏฺฐกถานเยหิ ปกาสิตาติ โยชนาฯ อถ วา เย อตฺถาติ โยเชตพฺพํฯ หิ-สทฺโท เจตฺถ ปทปูรเณ ทฏฺฐพฺโพฯ

[1] วิเสสการณนฺติ ‘‘เยน สมเยน อายสฺมโต สาริปุตฺตตฺเถรสฺส สิกฺขาปทปญฺญตฺติยาจนเหตุภูโต ปริวิตกฺโก อุทปาทิ, เตน สมเยนา’’ติอาทินา วุตฺตการณํ วิย วิเสสการณํ ภุมฺมวจนนิวตฺตนกการณนฺติ อตฺโถฯ เอตสฺสาติ อภิสมฺโพธิโต ปฏฺฐาย สตฺถุ จริยาวิภาวนสฺส วินยปญฺญตฺติยํ กิํ ปโยชนํ? ยทิ วิเสสการณํ นตฺถีติ อธิปฺปาโยฯ นิทานทสฺสนํ ปโยชนนฺติ โยชนาฯ นิทานนฺติเจตฺถ สิกฺขาปทปญฺญตฺติเหตุภูตํ วตฺถุปุคฺคลาทิการณํ อธิปฺเปตํ, น ปญฺญตฺติฏฺฐานเมวฯ เตนาห ‘‘ยา หี’’ติอาทิฯ

อุรุเวลายนฺติ เอตฺถ อุรุ-สทฺโท มหนฺตวาจีฯ เวลา-สทฺโท ตีรปริยาโยฯ อุนฺนตตฺตาทินา เวลา วิย เวลาฯ อุรุ มหนฺตี เวลา อุรุเวลา, ตสฺสํฯ เตนาห ‘‘มหาเวลาย’’นฺติอาทิฯ มริยาทาติ สีลาทิคุณสีมาฯ ปตฺตปุเฏนาติ ตาลาทีนํ ปณฺณปุเฏนฯ

‘‘ปฐมาภิสมฺพุทฺโธ’’ติ อนุนาสิกโลเปนายํ นิทฺเทโสติ อาห ‘‘ปฐมํ อภิสมฺพุทฺโธ’’ติฯ ปฐมนฺติ จ ภาวนปุํสกนิทฺเทโสฯ