ตสฺมา วีมํสิตฺวา คเหตพฺพํฯ สาติ กิริยาสมุฏฺฐานตาฯ ตเถวาติ กายสํสคฺคราคี เอวฯ

อุพฺภชาณุมณฺฑลิกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. วชฺชปฏิจฺฉาทิกสิกฺขาปทวณฺณนา

[666] ทุติเย ปุริเมนาติอาทิ สุนฺทรีนนฺทาย วชฺชปฏิจฺฉาทเน ปญฺญตฺตตํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ‘‘อฏฺฐนฺน’’นฺติ วุตฺตตฺตา วชฺชปฏิจฺฉาทนสฺสาปิ ปฏิจฺฉาทเน ปาราชิกเมวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ ‘‘ธุรํ นิกฺขิตฺตมตฺเต’’ติ วุตฺตตฺตา ปณฺณตฺติํ อชานนฺติยาปิ ‘‘อิทํ วชฺชํ น ปกาเสสฺสามี’’ติ ฉนฺเทน ธุรํ นิกฺเขปกฺขเณ ปาราชิกนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ ตํ ปน ปฏิจฺฉาทนํ ยสฺมา ‘‘เปสลา ญตฺวา ครหิสฺสนฺตี’’ติ ภเยเนว โหติ, ภยญฺจ โกธจิตฺตสมฺปยุตฺตํ, ตสฺมา อิทํ ‘‘ทุกฺขเวทน’’นฺติ วุตฺตํฯ ยํ ปน สารตฺถทีปนิยํ (สารตฺถ. ฏี. ปาราชิกกณฺฑ 3.666) ‘‘กิญฺจาปิ วชฺชปฏิจฺฉาทนํ เปมวเสน โหติ, ตถาปิ สิกฺขาปทวีติกฺกมจิตฺตํ โทมนสฺสิตเมว โหตี’’ติ เอวํ ปณฺณตฺติวีติกฺกมจิตฺเตเนว ฉาทนํ โทมนสฺสตฺเต การณํ วุตฺตํ, ตํ อการณํ ปณฺณตฺติวิชานนํ วินาปิ อาปชฺชิตพฺพโตวฯ

วชฺชปฏิจฺฉาทิกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

[669] ตติยํ อุตฺตานเมวฯ

4. อฏฺฐวตฺถุกสิกฺขาปทวณฺณนา

[675] จตุตฺเถ โลกสฺสาทสงฺขาตํ มิตฺเตหิ อญฺญมญฺญํ กาตพฺพํ สนฺถวํฯ วุตฺตเมวตฺถํ ปริยายนฺตเรน ทสฺเสตุํ ‘‘กายสํสคฺคราเคนา’’ติ วุตฺตํฯ

ติสฺสิตฺถิโย เมถุนํ ตํ น เสเวติ ยา ติสฺโส อิตฺถิโย, ตาสุ วุตฺตํ ตํ เมถุนํ น เสเวยฺยฯ อนริยปณฺฑเกติ ตโย อนริเย, ตโย ปณฺฑเก จ อุปสงฺกมิตฺวา เมถุนํ น เสเวติ อตฺโถฯ

อนริยาติ เจตฺถ อุภโตพฺยญฺชนกา อธิปฺเปตาฯ พฺยญฺชนสฺมินฺติ อตฺตโน วจฺจมุขมคฺเคปิฯ เฉโท เอว เฉชฺชํ, ปาราชิกํฯ

วณฺณาวณฺโณติ ทฺวีหิ สุกฺกวิสฺสฏฺฐิ วุตฺตาฯ คมนุปฺปาทนนฺติ สญฺจริตฺตํฯ ‘‘เมถุนธมฺมสฺส ปุพฺพภาคตฺตา ปจฺจโย โหตี’’ติ อิมินา การิโยปจาเรน กายสํสคฺโค เมถุนธมฺโมติ วุตฺโตติ ทสฺเสติฯ สพฺพปเทสูติ สงฺฆาฏิกณฺณคฺคหณาทิปเทสุฯ กายสํสคฺคราโค, สอุสฺสาหตา, อฏฺฐมวตฺถุสฺส ปูรณนฺติ ตีเณตฺถ องฺคานิฯ

อฏฺฐวตฺถุกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปาราชิกวณฺณนานโย นิฏฺฐิโตฯ

2. สงฺฆาทิเสสกณฺฑํ

1. ปฐมสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา

[679] สงฺฆาทิเสสกณฺเฑ ‘‘ทุติยสฺส อาโรเจตี’’ติ เอตฺถาปิ ทฺวีสุปิ อฑฺฑการเกสุ ยสฺส กสฺสจิ ทุติยสฺส กถํ โย โกจิ อาโรเจตีติ เอวมตฺโถ คเหตพฺโพติ อาห ‘‘เอเสว นโย’’ติฯ

คติคตนฺติ จิรกาลปฺปวตฺตํฯ อาปตฺตีติ อาปชฺชนํฯ ‘‘นิสฺสารณีย’’นฺติ อิทํ กตฺตุอตฺเถ สิทฺธนฺติ อาห ‘‘นิสฺสาเรตี’’ติฯ อาปนฺนํ ภิกฺขุนิํ สงฺฆโต วิโยเชติ, วิโยชนเหตุ โหตีติ อตฺโถฯ

คีวาเยวาติ อาณตฺติยา อภาวโตฯ เตสํ อนตฺถกามตายาติ ‘‘โจโร’’ติ วุตฺตํ มม วจนํ สุตฺวา เกจิ ทณฺฑิสฺสนฺติ ชีวิตา โวโรเปสฺสนฺตีติ เอวํ สญฺญายฯ เอเตน เกวลํ ภเยน วา ปริกฺขารคฺคหณตฺถํ วา สหสา ‘‘โจโร’’ติ วุตฺเต ทณฺฑิเตปิ น โทโสติ ทสฺเสติฯ ราชปุริสานญฺหิ ‘‘โจโร อย’’นฺติ อุทฺทิสฺส กถเน เอว คีวา, ภิกฺขูนํ, ปน อารามิกาทีนํ วา สมฺมุขา ‘‘อสุโก โจโร เอวมกาสี’’ติ เกนจิ วุตฺตวจนํ นิสฺสาย อารามิกาทีสุ ราชปุริสานํ วตฺวา ทณฺฑาเปนฺเตสุปิ ภิกฺขุสฺส น คีวา ราชปุริสานํ อวุตฺตตฺตาฯ เยสญฺจ วุตฺตํ, เตหิ สยํ โจรสฺส อทณฺฑิตตฺตาติ คเหตพฺพํฯ ‘‘ตฺวํ เอตสฺส สนฺตกํ อจฺฉินฺทา’’ติ อาณตฺโตปิ หิ สเจ อญฺเญน อจฺฉินฺทาเปติ, อาณาปกสฺส อนาปตฺติ วิสงฺเกตตฺตาฯ ‘‘อตฺตโน วจนกร’’นฺติ อิทํ สามีจิวเสน วุตฺตํฯ วจนํ อกโรนฺตานํ ราชปุริสานมฺปิ ‘‘อิมินา คหิตปริกฺขารํ อาหราเปหิ, มา จสฺส ทณฺฑํ กโรหี’’ติ อุทฺทิสฺส วทนฺตสฺสาปิ ทณฺเฑ คหิเตปิ น คีวา เอว ทณฺฑคฺคหณสฺส ปฏิกฺขิตฺตตฺตา, ‘‘อสุกภณฺฑํ อวหรา’’ติ อาณาเปตฺวา วิปฺปฏิสาเร อุปฺปนฺเน ปุน ปฏิกฺขิปเน (ปารา. 121) วิยฯ

ทาสาทีนํ สมฺปฏิจฺฉเน วิย ตทตฺถาย อฑฺฑกรเณ ภิกฺขูนมฺปิ ทุกฺกฏนฺติ อาห ‘‘อกปฺปิยอฑฺโฑ นาม น วฏฺฏตี’’ติฯ