7. เสขิยกณฺฑํ

1. ปริมณฺฑลวคฺควณฺณนา

[576] เสขิเยสุ ยสฺมา วตฺตกฺขนฺธเก (จูฬว. 356 อาทโย) วุตฺตวตฺตานิปิ สิกฺขิตพฺพตฺตา เสขิยาเนว, ตสฺมา ปาราชิกาทีสุ วิเยตฺถ ปาฬิยํ ปริจฺเฉโท น กโตฯ จาริตฺตนยทสฺสนตฺถญฺจ ‘‘โย ปน ภิกฺขุ โอลมฺเพนฺโต นิวาเสยฺย, ทุกฺกฏ’’นฺติ อวตฺวา ‘‘สิกฺขา กรณียา’’ติ สพฺพตฺถ ปาฬิ อาโรปิตาฯ ปทภาชเน ปน ‘‘อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ วุตฺตตฺตา สพฺพตฺถ อนาทริยกรเณ ทุกฺกฏํ เวทิตพฺพํฯ

อฏฺฐงฺคุลมตฺตนฺติ มตฺต-สทฺเทน ตโต กิญฺจิ อธิกํ, อูนมฺปิ สงฺคณฺหาติฯ เตเนว นิสินฺนสฺส จตุรงฺคุลมตฺตมฺปิ วุตฺตํฯ น หิ นิสินฺนสฺส จตุรงฺคุลปฺปมาณํ, ฐิตสฺส อฏฺฐงฺคุลเมวาติ สกฺกา นิยเมตุํ อูนาธิกตฺตสมฺภวโตฯ ตสฺมา ยถา สารุปฺปํ โหติ เอวํ อฏฺฐงฺคุลานุสาเรน นิวาสนญฺเญว อธิปฺเปตนฺติ คเหตพฺพํฯ เตเนว วกฺขติ ‘‘โย ปน ภิกฺขุ สุกฺขชงฺโฆ วา’’ติอาทิฯ กุรุนฺทิยํ ‘‘อชานนฺตสฺส อนาปตฺตี’’ติ อาทรํ กตฺวา อุคฺคณฺหนฺตสฺสาปิ อชานนํ สนฺธาย วุตฺตํฯ เตนาปิ นิรนฺตรํ นิวาสนปารุปนวตฺตํ สิกฺขิตพฺพํ, อสิกฺขิโต อนาทริยเมวฯ ปริมณฺฑลคฺคหเณน อุกฺขิปิตฺวา นิวาสนมฺปิ ปฏิกฺขิตฺตนฺติ อาห ‘‘อุกฺขิปิตฺวา วา โอตาเรตฺวา วา’’ติฯ

สจิตฺตกนฺติ วตฺถุวิชานนจิตฺเตน สจิตฺตกํฯ สารตฺถทีปนิยํ ปน อุปติสฺสตฺเถรวาทนเยน โลกวชฺชตฺตํ คเหตฺวา ‘‘วตฺถุวิชานนจิตฺเตน, ปณฺณตฺติวิชานนจิตฺเตน จ สจิตฺตก’’นฺติ (สารตฺถ. ฏี. เสขิยกณฺฑ 3.576) วุตฺตํฯ ตตฺถ จ วตฺถุวิชานนํ วิสุํ น วตฺตพฺพํฯ ปณฺณตฺติวิชานเนน ตสฺสาปิ อนฺโตคธภาวโต อิทํ วตฺถุํ เอวํ วีติกฺกมนฺตสฺส อาปตฺตีติ วิชานนฺโต หิ ปณฺณตฺติํ วิชานาตีติ วุจฺจติฯ อุปติสฺสตฺเถรวาเท เจตฺถ ปณฺณตฺติํ อชานิตฺวา อปริมณฺฑลนิวาสนาทิวตฺถุเมว ชานนฺตสฺส ปณฺณตฺติวีติกฺกมานาทริยาภาวา สพฺพเสขิเยสุ อนาปตฺติ เอว อภิมตา, ตญฺจ น ยุตฺตํ โกสมฺพกฺขนฺธเก (มหาว. 451 อาทโย) วจฺจกุฏิยํ อุทกาวเสสํ ฐเปนฺตสฺส ปณฺณตฺติวิชานนาภาเวปิ อาปตฺติยา วุตฺตตฺตาฯ