[48] อุปจารํ มุญฺจิตฺวาติ ปริสาย ทฺวาทสหตฺถํ มุญฺจิตฺวา เอกโต ฐิตสฺส วา นิสินฺนสฺส วา อนุปสมฺปนฺนสฺส อกเถตฺวา อญฺเญ อุทฺทิสฺส ภณนฺตสฺสาปิ อนาปตฺติฯ สเจ ปน ทูเร นิสินฺนมฺปิ อุทฺทิสฺส ภณติ, อาปตฺติ เอวฯ โอปาเตตีติ สทฺธิํ กเถติฯ อนุปสมฺปนฺนตา, วุตฺตลกฺขณธมฺมํ ปทโส วาจนตา, เอกโต ภณนญฺจาติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ

ปทโสธมฺมสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. สหเสยฺยสิกฺขาปทวณฺณนา

[50-51] ปญฺจเม ตตฺริทํ นิทสฺสนนฺติ เสโสฯ ทิรตฺตติรตฺตนฺติ เอตฺถ ทิรตฺตคฺคหณํ วจนาลงฺการตฺถํ, นิรนฺตรํ ติสฺโสว รตฺติโย วสิตฺวา จตุตฺถทิวสาทีสุ สยนฺตสฺเสว อาปตฺติ, น เอกนฺตริกาทิวเสน สยนฺตสฺสาติ ทสฺสนตฺถมฺปีติ ทฏฺฐพฺพํฯ ทิรตฺตวิสิฏฺฐญฺหิ ติรตฺตํ วุจฺจมานํ, เตน อนนฺตริกเมว ติรตฺตํ ทีเปตีติฯ ปญฺจหิ ฉทเนหีติ อิฏฺฐกสิลาสุธาติณปณฺเณหิฯ วาจุคฺคตวเสนาติ ปคุณวเสนฯ ทิยฑฺฒหตฺถุพฺเพโธ วฑฺฒกีหตฺเถน คเหตพฺโพฯ เอกูปจาโร เอเกน มคฺเคน ปวิสิตฺวา อพฺโภกาสํ อนุกฺกมิตฺวา สพฺพตฺถ อนุปริคมนโยคฺโค, เอตํ พหุทฺวารมฺปิ เอกูปจาโรวฯ ตตฺถ ปน กุฏฺฏาทีหิ รุนฺธิตฺวา วิสุํ ทฺวารํ โยเชนฺติ, นานูปจาโร โหติฯ สเจ ปน รุนฺธติ เอว, วิสุํ ทฺวารํ น โยเชนฺติ, ‘‘เอตมฺปิ เอกูปจารเมว มตฺติกาทีหิ ปิหิตทฺวาโร วิย คพฺโภ’’ติ คเหตพฺพํฯ อญฺญถา คพฺเภ ปวิสิตฺวา ปมุขาทีสุ นิปนฺนานุปสมฺปนฺเนหิ สหเสยฺยาปริมุตฺติยา คพฺภทฺวารํ มตฺติกาทีหิ ปิทหาเปตฺวา อุฏฺฐิเต อรุเณ วิวราเปนฺตสฺสปิ อนาปตฺติ ภเวยฺยาติฯ

เตสํ ปโยเค ปโยเค ภิกฺขุสฺส อาปตฺตีติ เอตฺถ เกจิ ‘‘อนุฏฺฐหเนน อกิริยสมุฏฺฐานา อาปตฺติ วุตฺตา ตสฺมิํ ขเณ สยนฺตสฺส กิริยาภาวาฯ อิทญฺหิ สิกฺขาปทํ สิยา กิริยาย สมุฏฺฐาติ, สิยา อกิริยาย สมุฏฺฐาติฯ กิริยาสมุฏฺฐานตา จสฺส ตพฺพหุลวเสน วุตฺตาติ วทติฯ ยถา เจตํ, เอวํ ทิวาสยนมฺปิฯ อนุฏฺฐหเนน, หิ ทฺวาราสํวรเณน เจตํ อกิริยสมอุฏฺฐานมฺปิ โหตี’’ติ วทนฺติฯ อิทญฺจ ยุตฺตํ วิย ทิสฺสติ, วีมํสิตฺวา คเหตพฺพํฯ