3. อนิยตกณฺโฑ

1. ปฐมอนิยตสิกฺขาปทวณฺณนา

[443] ปุตฺตสทฺเทน สามญฺญนิทฺเทสโต, เอกเสสนเยน วา ปุตฺตีปิ คหิตาติ อาห ‘‘พหู ธีตโร จา’’ติฯ ตทนนฺตรนฺติ ภิกฺขูนํ โภชนานนฺตรํฯ

[444-5] ตํ กมฺมนฺติ ตํ เมถุนาทิอชฺฌาจารกมฺมํฯ ปาฬิยํ ‘‘โสตสฺส รโห’’ติ อิทํ อตฺถุทฺธารวเสน วุตฺตํ, อุปริ สิกฺขาปเท ‘‘น เหว โข ปน ปฏิจฺฉนฺน’’นฺติอาทินา (ปารา. 454) เอตสฺส สิกฺขาปทสฺส วิสยํ ปฏิกฺขิปิตฺวา ‘‘อลญฺจ โข โหติ มาตุคามํ ทุฏฺฐุลฺลาหิ วาจาหิ โอภาสิตุ’’นฺติ วิสยนฺตรภูตโสตรหสฺส วิสุํ วกฺขมานตฺตา, อิธ ปน จกฺขุรโหว อธิปฺเปโต ‘‘ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน’’ติอาทิวจนโต, ‘‘สกฺกา โหติ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิตุ’’นฺติ วุตฺตตฺตา จฯ เตนาห ‘‘กิญฺจาปี’’ติอาทิฯ ปริจฺเฉโทติ รโหนิสชฺชาปตฺติยา ววตฺถานํฯ

อิทานิ จกฺขุรเหเนว อาปตฺติํ ปริจฺฉินฺทิตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘สเจปิ หี’’ติอาทิมาหฯ ‘‘ปิหิตกวาฏสฺสา’’ติ อิมินา ปฏิจฺฉนฺนภาวโต จกฺขุสฺส รโหว อธิปฺเปโต, น โสตสฺส รโหติ ทสฺเสติฯ เตนาห ‘‘อปิหิตกวาฏสฺส…เป.… อนาปตฺติ’’นฺติฯ น หิ กวาฏปิทหเนน โสตสฺส รโห วิคจฺฉติ, จกฺขุสฺส รโห เอว ปน วิคจฺฉติฯ ‘‘อนฺโตทฺวาทสหตฺเถปี’’ติ อิทํ ทุติยสิกฺขาปเท อาคตโสตสฺส รเหน อาปชฺชิตพฺพทุฏฺฐุลฺลวาจาปตฺติยา สพฺพถา อนาปตฺติภาวํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํฯ ทฺวาทสหตฺถโต พหิ นิสินฺโน หิ ตตฺถ โสตสฺส รหสพฺภาวโต ทุฏฺฐุลฺลวาจาปตฺติยา อนาปตฺติํ น กโรติ, ตถา จ ‘‘อนาปตฺติํ น กโรตี’’ติ สามญฺญโต น วตฺตพฺพํ สิยา, ‘‘เมถุนกายสํสคฺคาปตฺตีหิ อนาปตฺติํ กโรตี’’ติ วิเสเสตฺวา วตฺตพฺพํ ภเวยฺยฯ ตสฺมา ตถา ตํ อวตฺวา สพฺพถา อนาปตฺติํ ทสฺเสตุเมว ‘‘ทฺวาทสหตฺเถ’’ติ วุตฺตนฺติ คเหตพฺพํฯ

ยทิ หิ จกฺขุสฺเสว รหภาวํ สนฺธาย วเทยฺย, ‘‘อนฺโตทฺวาทสหตฺเถ’’ติ น วเทยฺย อปฺปฏิจฺฉนฺเน ตโต ทูเร นิสินฺเนปิ จกฺขุสฺส รหาสมฺภวโต ฯ ยสฺมา นิสีทิตฺวา นิทฺทายนฺโต กปิมิทฺธปเรโต กิญฺจิ กาลํ จกฺขูนิ อุมฺมีเลติ, กิญฺจิ กาลํ นิมฺมีเลติฯ ตสฺมา ‘‘นิทฺทายนฺโตปิ อนาปตฺติํ กโรตี’’ติ วุตฺตํฯ

ปฏิลทฺธโสตาปตฺติผลาติ อนฺติมปริจฺเฉทโต วุตฺตํฯ นิสชฺชํ ปฏิชานมาโนติ เมถุนกายสํสคฺคาทิวเสน รโห นิสชฺชํ ปฏิชานมาโนติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘ปาราชิเกน วา’’ติอาทิฯ น อปฺปฏิชานมาโนติ อลชฺชีปิ อปฺปฏิชานมาโน อาปตฺติยา น กาเรตพฺโพวฯ โส หิ ยาว โทสํ น ปฏิชานาติ, ตาว ‘‘เนว สุทฺโธ, นาสุทฺโธ’’ติ วา วตฺตพฺโพ, วตฺตานุสนฺธินา ปน กาเรตพฺโพฯ วุตฺตญฺเหตํ –

‘‘ปฏิญฺญา ลชฺชีสุ กตา, อลชฺชีสุ เอวํ น วิชฺชติ;

พหุมฺปิ อลชฺชี ภาเสยฺย, วตฺตานุสนฺธิเตน การเย’’ติฯ (ปริ. 359);

นิสชฺชาทีสุ…เป.… ปฏิชานมาโนว เตน โส ภิกฺขุ กาเรตพฺโพติ เอตฺถ ปฏิชานมาโนติ ปาฬิยํ อนาคตมฺปิ อธิการโต อาคตเมวาติ กตฺวา วุตฺตํฯ

วทาเปถาติ ตสฺส อิทฺธิยา วิคตาสงฺโกปิ ตํ โอวทนฺโต อาห, อนุปปริกฺขิตฺวา อเทเส นิสินฺนา ‘‘มาตุคาเมน สทฺธิํ เอกาสเน เถโร รโห นิสินฺโน’’ติ เอวํ มาทิเสหิปิ ตุมฺเห ตุมฺหากํ อวณฺณํ วทาเปถ กถาปยิตฺถ, มา ปุน เอวํ กริตฺถาติ อธิปฺปาโยฯ เอวมกาสินฺติ นิคูหิตพฺพมฺปิ อิมํ วิเสสาธิคมํ ปกาเสนฺโต ตํ สทฺธาเปตุเมว เอวมกาสินฺติ อตฺโถฯ รกฺเขยฺยาสิมนฺติ อิมํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อญฺเญสํ มา ปกาสยิฯ

[451] นิสชฺชาย ปาจิตฺติยนฺติ รโหนิสชฺชสฺสาเท วตฺตมาเน ปาจิตฺติยํฯ สเจ ปน โส รโหนิสชฺชสฺสาทํ ปฏิวิโนเทตฺวา กมฺมฏฺฐานมนสิการาทินา อญฺญวิหิโต, นิทฺทูปคโต วา อนาปตฺติ เอวฯ เตนาห ‘‘อสฺสาเท อุปฺปนฺเน’’ติฯ ‘‘นิสินฺนาย อิตฺถิยา’’ติ อิมินา นิสีทนกฺขเณ อสฺสาทาภาวํ ทสฺเสติฯ ยทิ หิ นิสีทนกฺขเณ อสฺสาโท อุปฺปชฺเชยฺย, เตน อุฏฺฐาตพฺพํฯ

อิตรถา อาปตฺติ เอว อิตฺถิยา อุฏฺฐายุฏฺฐาย ปุนปฺปุนํ นิสีทเน วิย, ตตฺถาปิ ภิกฺขุสฺส อุฏฺฐหโต อนาปตฺติ, เตน รโหนิสชฺชาปตฺติ อกิริยสมุฏฺฐานาปิ โหตีติ วทนฺติฯ อิทํ ปน อนิยตสิกฺขาปทํ, อนนฺตรญฺจาติ ทฺเวปิ วิสุํ อาปตฺติปญฺญาปนวเสน ปญฺญตฺตานิ น โหนฺติ รโหนิสชฺชาทีสุ อาปตฺติยา สิกฺขาปทนฺตเรสุ ปญฺญตฺตตฺตาฯ ปาราชิกาทิอาปตฺตีหิ ปน เกนจิ โจทิตสฺส อนุวิชฺชเกหิ วินิจฺฉยการณนยทสฺสนตฺถํ เอวํ วตฺถุวเสน ทฺวิธา วิภชิตฺวา ปญฺญตฺตานิ, อิมาเนว จ ยสฺมา ภิกฺขุนีนมฺปิ วินิจฺฉยนยคฺคหณาย อลํ, ตสฺมา ตาสํ วิสุํ น วุตฺตานีติ เวทิตพฺพํฯ ยํ ปน อาปตฺติํ ปฏิชานาติ, ตสฺส วเสเนตฺถ องฺคเภโท เวทิตพฺโพฯ เตเนว ‘‘อยํ ธมฺโม อนิยโต’’ติ วุตฺตํฯ

อิธ อนิยตวเสน วุตฺตานํ ปาราชิกสงฺฆาทิเสสปาจิตฺติยานํ ติณฺณมฺปิ อญฺญมญฺญํ สทิสสมุฏฺฐานาทิตาย วุตฺตํ ‘‘สมุฏฺฐานาทีนิ ปฐมปาราชิกสทิสาเนวา’’ติฯ

ปฐมอนิยตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ทุติยอนิยตสิกฺขาปทวณฺณนา

[452] ‘‘น ลภติ มาตุคาเมน สทฺธิํ เอโก เอกาย…เป.… นิสชฺชํ กปฺเปตุ’’นฺติ อวตฺวา ‘‘ปฏิกฺขิตฺตํ มาตุคาเมนา’’ติอาทินา วุตฺตตฺตา ‘‘เอโก’’ติ ปจฺจตฺตปทํ ปฏิกฺขิตฺตปเทน น สเมติ, ‘‘เอกสฺสา’’ติ วตฺตพฺโพติ สาเธนฺโต อาห ‘‘อิตรถา หี’’ติอาทิฯ

[453] ปริเวณงฺคณาทีติ ปริเวณสฺส มาฬกํฯ อาทิ-สทฺเทน ปาการาทิปริกฺขิตฺตํ เจติยมาฬกาทิํ สงฺคณฺหาติฯ อนฺโตคธนฺติ อปฺปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน เอว ปริยาปนฺนํฯ อิธ อิตฺถีปิ อนาปตฺติํ กโรตีติ สมฺพนฺโธฯ กสฺมา ปน อิตฺถี อิเธว อนาปตฺติํ กโรติ, น ปุริมสิกฺขาปเทติ? อิมสฺส สิกฺขาปทสฺส เมถุนํ วินา ทุฏฺฐุลฺลวาจาย วเสน อาคตตฺตาฯ เมถุนเมว หิ อิตฺถิโย อญฺญมญฺญํ ปฏิจฺฉาเทนฺติ มหาวเน ทฺวารํ วิวริตฺวา นิทฺทูปคตมฺหิ ภิกฺขุมฺหิ วิยฯ