3. อนิยตกณฺโฑ

1. ปฐมอนิยตสิกฺขาปทวณฺณนา

[443] ปุตฺตสทฺเทน สามญฺญนิทฺเทสโต, เอกเสสนเยน วา ปุตฺตีปิ คหิตาติ อาห ‘‘พหู ธีตโร จา’’ติฯ ตทนนฺตรนฺติ ภิกฺขูนํ โภชนานนฺตรํฯ

[444-5] ตํ กมฺมนฺติ ตํ เมถุนาทิอชฺฌาจารกมฺมํฯ ปาฬิยํ ‘‘โสตสฺส รโห’’ติ อิทํ อตฺถุทฺธารวเสน วุตฺตํ, อุปริ สิกฺขาปเท ‘‘น เหว โข ปน ปฏิจฺฉนฺน’’นฺติอาทินา (ปารา. 454) เอตสฺส สิกฺขาปทสฺส วิสยํ ปฏิกฺขิปิตฺวา ‘‘อลญฺจ โข โหติ มาตุคามํ ทุฏฺฐุลฺลาหิ วาจาหิ โอภาสิตุ’’นฺติ วิสยนฺตรภูตโสตรหสฺส วิสุํ วกฺขมานตฺตา, อิธ ปน จกฺขุรโหว อธิปฺเปโต ‘‘ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน’’ติอาทิวจนโต, ‘‘สกฺกา โหติ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิตุ’’นฺติ วุตฺตตฺตา จฯ เตนาห ‘‘กิญฺจาปี’’ติอาทิฯ ปริจฺเฉโทติ รโหนิสชฺชาปตฺติยา ววตฺถานํฯ

อิทานิ จกฺขุรเหเนว อาปตฺติํ ปริจฺฉินฺทิตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘สเจปิ หี’’ติอาทิมาหฯ ‘‘ปิหิตกวาฏสฺสา’’ติ อิมินา ปฏิจฺฉนฺนภาวโต จกฺขุสฺส รโหว อธิปฺเปโต, น โสตสฺส รโหติ ทสฺเสติฯ เตนาห ‘‘อปิหิตกวาฏสฺส…เป.… อนาปตฺติ’’นฺติฯ น หิ กวาฏปิทหเนน โสตสฺส รโห วิคจฺฉติ, จกฺขุสฺส รโห เอว ปน วิคจฺฉติฯ ‘‘อนฺโตทฺวาทสหตฺเถปี’’ติ อิทํ ทุติยสิกฺขาปเท อาคตโสตสฺส รเหน อาปชฺชิตพฺพทุฏฺฐุลฺลวาจาปตฺติยา สพฺพถา อนาปตฺติภาวํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํฯ ทฺวาทสหตฺถโต พหิ นิสินฺโน หิ ตตฺถ โสตสฺส รหสพฺภาวโต ทุฏฺฐุลฺลวาจาปตฺติยา อนาปตฺติํ น กโรติ, ตถา จ ‘‘อนาปตฺติํ น กโรตี’’ติ สามญฺญโต น วตฺตพฺพํ สิยา, ‘‘เมถุนกายสํสคฺคาปตฺตีหิ อนาปตฺติํ กโรตี’’ติ วิเสเสตฺวา วตฺตพฺพํ ภเวยฺยฯ ตสฺมา ตถา ตํ อวตฺวา สพฺพถา อนาปตฺติํ ทสฺเสตุเมว ‘‘ทฺวาทสหตฺเถ’’ติ วุตฺตนฺติ คเหตพฺพํฯ