เมนู

10. ปฐมสงฺฆเภทสิกฺขาปทวณฺณนา

[410] ทสเม พหูนนฺติ ทุพฺพลตาย อรญฺญาทิเสวาย จิตฺตํ สมาหิตํ กาตุํ อสกฺโกนฺตานํฯ ทุกฺขสฺสนฺตกิริยาย ตสฺมิํ อตฺตภาเว พุทฺธวจนคฺคหณธารณาทิสงฺขาตํ พฺยญฺชนปทเมว ปรมํ อสฺส, น มคฺคลาโภติ ปทปรโมฯ อภิสมฺภุณิตฺวาติ นิปฺผาเทตฺวาฯ ธมฺมโต อเปตํ อุทฺธมฺมํฯ ปฏิกฺขิตฺตเมวาติ ‘‘น, ภิกฺขเว, อเสนาสนิเกน วสฺสํ อุปคนฺตพฺพ’’นฺติ (มหาว. 204) วจนโต วุตฺตํ, อิทเมว วจนํ สนฺธาย ปาฬิยมฺปิ ‘‘อฏฺฐ มาเส’’ติอาทิ (ปารา. 409) วุตฺตํฯ

ตีหิ โกฏีหีติ อสุทฺธมูเลหิฯ เอตฺถ จ ภิกฺขูนํ จตูสุ กุเลสุ ปกฺกปิณฺฑิยาโลปโภชนนิสฺสิตตาย, มจฺฉมํสโภชนวิรหิตสฺส จ กุลสฺส ทุลฺลภตาย ตตฺถ ลทฺเธสุ ภตฺตพฺยญฺชเนสุ มจฺฉมํสสํสคฺคสงฺกาย, ทุนฺนิวารณตาย จ ภิกฺขูนํ สรีรยาปนมฺปิ น สิยาติ ภควตา มจฺฉมํสํ สพฺพถา อปฺปฏิกฺขิปิตฺวา ตีหิ โกฏีหิ อปริสุทฺธเมว ปฏิกฺขิตฺตํฯ ยทิ หิ ตํ ภควา สพฺพถา ปฏิกฺขิเปยฺย, ภิกฺขู มรมานาปิ มจฺฉาทิสํสคฺคสงฺกิตํ ภตฺตํ น ภุญฺเชยฺยุํ, ตโต ตณฺฑุลธญฺญาทิํ ปฏิคฺคเหตฺวา นิทหิตฺวา สยํ ปจิตฺวา ภุญฺชิตุํ ตทุปกรณภูตํ ทาสิทาสํ, อุทุกฺขลมุสลาทิกญฺจ ภิกฺขูนํ ปตฺตาทิ วิย อวสฺสํ คเหตุํ อนุชานิตพฺพํ สิยาติ ติตฺถิยานํ วิย คหฏฺฐาวาโส เอว สิยา, น ภิกฺขุอาวาโสติ เวทิตพฺพํฯ ชาลํ มจฺฉพนฺธนํฯ วาคุรา มิคพนฺธนีฯ กปฺปตีติ ยทิ เตสํ วจเนน สงฺกา น วตฺตติ, วฏฺฏติ, น ตํ วจนํ เลสกปฺปํ กาตุํ วฏฺฏติฯ เตเนว วกฺขติ ‘‘ยตฺถ จ นิพฺเพมติโก โหติ, ตํ สพฺพํ กปฺปตี’’ติฯ

ปวตฺตมํสนฺติ อาปณาทีสุ ปวตฺตํ วิกฺกายิกํ มตมํสํฯ ภิกฺขูนํเยว อตฺถาย อกตนฺติ เอตฺถ อฏฺฐานปฺปยุตฺโต เอว-สทฺโท, ภิกฺขูนํ อตฺถาย อกตเมวาติ สมฺพนฺธิตพฺพํ, ตสฺมา ภิกฺขูนญฺจ มงฺคลาทีนญฺจาติ มิสฺเสตฺวา กตมฺปิ น วฏฺฏตีติ เวทิตพฺพํฯ เกจิ ปน ยถาฐิตวเสน อวธารณํ คเหตฺวา ‘‘วฏฺฏตี’’ติ วทนฺติ, ตํ น สุนฺทรํฯ ‘‘วตฺต’’นฺติ อิมินา อาปตฺติ นตฺถีติ ทสฺเสติฯ

กปฺปนฺติ อสงฺเขยฺยกปฺปํ, ‘‘อายุกปฺป’’นฺติปิ (สารตฺถ. ฏี. 2.410) เกจิฯ

มหากปฺปสฺส หิ จตุตฺถภาโค อสงฺเขยฺยกปฺโป, ตโต วีสติโม ภาโค สงฺฆเภทกสฺส อายุกปฺปนฺติ วทนฺติ, ตํ อฏฺฐกถาสุ กปฺปฏฺฐกถาย น สเมติ ‘‘กปฺปวินาเส เอว มุจฺจตี’’ติอาทิ (วิภ. อฏฺฐ. 809) วจนโตฯ พฺรหฺมํ ปุญฺญนฺติ เสฏฺฐํ ปุญฺญํฯ กปฺปํ สคฺคมฺหีติ เอตฺถ ปฏิสนฺธิปรมฺปราย กปฺปฏฺฐตา เวทิตพฺพาฯ

[411] ลทฺธินานาสํวาสเกนาติ อุกฺขิตฺตานุวตฺตกภาเวน ภาวปฺปธานตฺตา นิทฺเทสสฺสฯ กมฺมนานาสํวาสเกนาติ อุกฺขิตฺตภาเวนฯ ‘‘เภทาย ปรกฺกเมยฺยา’’ติ วิสุํ วุตฺตตฺตา เภทนสํวตฺตนิกสฺส อธิกรณสฺส สมาทาย ปคฺคณฺหนโต ปุพฺเพปิ ปกฺขปริเยสนาทิวเสน สงฺฆเภทาย ปรกฺกมนฺตสฺส สมนุภาสนกมฺมํ กาตุํ วฏฺฏตีติ เวทิตพฺพํฯ โยปิ จายํ สงฺฆเภโท โหตีติ สมฺพนฺโธฯ

กมฺเมนาติ อปโลกนาทินาฯ อุทฺเทเสนาติ ปาติโมกฺขุทฺเทเสนฯ โวหาเรนาติ ตาหิ ตาหิ อุปปตฺตีหิ ‘‘อธมฺมํ ธมฺโม’’ติอาทินา (อ. นิ. 3.10-39, 42; จูฬว. 352) โวหาเรน, ปเรสํ ปญฺญาปเนนาติ อตฺโถฯ อนุสาวนายาติ อตฺตโน ลทฺธิยา คหณตฺถเมว อนุ ปุนปฺปุนํ กณฺณมูเล มนฺตสาวนาย, กถเนนาติ อตฺโถฯ สลากคฺคาเหนาติ เอวํ อนุสาวนาย เตสํ จิตฺตํ อุปตฺถมฺเภตฺวา อตฺตโน ปกฺเข ปวิฏฺฐภาวสฺส สญฺญาณตฺถํ ‘‘คณฺหถ อิมํ สลาก’’นฺติ สลากคฺคาเหนฯ เอตฺถ จ กมฺมเมว, อุทฺเทโส วา สงฺฆเภเท ปธานํ การณํ, โวหาราทโย ปน สงฺฆเภทสฺส ปุพฺพภาคาติ เวทิตพฺพาฯ อพฺภุสฺสิตนฺติ อพฺภุคฺคตํฯ อจฺเฉยฺยาติ วิหเรยฺยฯ

‘‘ลชฺชี รกฺขิสฺสตี’’ติ (วิสุทฺธิ. 1.42; ปารา. อฏฺฐ. 1.45) วจนโต อาปตฺติภเยน อาโรจนํ ลชฺชีนํ เอว ภาโรติ อาห ‘‘ลชฺชีหิ ภิกฺขูหี’’ติ, อลชฺชิสฺสปิ อนาโรเจนฺตสฺส อาปตฺติเยวฯ อปฺปฏินิสฺสชฺชโต ทุกฺกฏนฺติ วิสุํ วิสุํ วทนฺตานํ คณนาย ทุกฺกฏํฯ ปโหนฺเตนาติ คนฺตุํ สมตฺเถน, อิจฺฉนฺเตนาติ อตฺโถฯ อาปตฺติ ปน อฑฺฒโยชนพฺภนฺตเรเนว อคิลานสฺส วเสน เวทิตพฺพาฯ

[416] ญตฺติยาทีหิ ทุกฺกฏาทิสพฺภาวํ สนฺธาย ‘‘สงฺฆาทิเสเสน อนาปตฺตี’’ติ วุตฺตํฯ อสฺสาติ เทวทตฺตสฺสฯ อปญฺญตฺเต สิกฺขาปเท สมนุภาสนกมฺมสฺเสว อภาวโต ‘‘น หิ ปญฺญตฺตํ สิกฺขาปทํ วีติกฺกมนฺตสฺสา’’ติ วุตฺตํฯ สิกฺขาปทํ ปญฺญเปนฺเตเนว หิ สมนุภาสนกมฺมํ อนุญฺญาตํฯ

อุทฺทิสฺส อนุญฺญาตโตติ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โรมนฺถกสฺส โรมนฺถน’’นฺติอาทิํ (จูฬว. 273) อุทฺทิสฺสานุญฺญาตํ สนฺธาย วทติฯ อนาปตฺติยนฺติ อนาปตฺติวาเรฯ อาปตฺติํ โรเปตพฺโพติ สมนุภาสนาย ปาจิตฺติยอาปตฺติํ โรเปตพฺโพฯ อาปตฺติเยว น ชาตาติ สงฺฆาทิเสสาปตฺติ น ชาตา เอวฯ

‘‘น ปฏินิสฺสชฺชามี’’ติ สญฺญาย อภาเวน มุจฺจนโต สญฺญาวิโมกฺขํฯ สจิตฺตกนฺติ ‘‘น ปฏินิสฺสชฺชามี’’ติ ชานนจิตฺเตน สจิตฺตกํฯ โย วิสญฺญี วา ภีโต วา วิกฺขิตฺโต วา ‘‘ปฏินิสฺสชฺชิตพฺพ’’นฺติปิ, ‘‘กมฺมํ กริสฺสตี’’ติ วา น ชานาติ, ตสฺส อนาปตฺติฯ เภทาย ปรกฺกมนํ, ธมฺมกมฺเมน สมนุภาสนํ, กมฺมวาจาปริโยสานํ, น ปฏินิสฺสชฺชามีติ จิตฺเตน อปฺปฏินิสฺสชฺชนนฺติ อิมาเนตฺถ จตฺตาริ องฺคานิฯ

ปฐมสงฺฆเภทสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

11. ทุติยสงฺฆเภทสิกฺขาปทวณฺณนา

[418] เอกาทสเม ยสฺมา อุพฺพาหิกาทิสมฺมุติกมฺมํ พหูนมฺปิ กาตุํ วฏฺฏติ, ตสฺมา ‘‘น หิ สงฺโฆ สงฺฆสฺส กมฺมํ กโรตี’’ติ อิทํ นิคฺคหวเสน กตฺตพฺพกมฺมํ สนฺธาย วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ องฺคานิ ปเนตฺถ เภทาย ปรกฺกมนํ ปหาย อนุวตฺตนํ ปกฺขิปิตฺวา เหฏฺฐา วุตฺตสทิสาเนว คเหตพฺพานิฯ

ทุติยสงฺฆเภทสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

12. ทุพฺพจสิกฺขาปทวณฺณนา

[424] ทฺวาทสเม วมฺภนวจนนฺติ ครหวจนํฯ สฏ-สทฺโท ปติตสทฺเทน สมานตฺโถ, ตสฺส จ วิเสสนสฺส ปรนิปาโตติ อาห ‘‘ตตฺถ ตตฺถ ปติตํ ติณกฏฺฐปณฺณ’’นฺติฯ เกนาปีติ วาตาทิสทิเสน อุปชฺฌายาทินาฯ

[426] จิตฺตปริโยนาโห ทฬฺหโกโธว อุปนาโหฯ ตโตปิ พลวตโร ทุมฺโมจนีโย โกธาภิสงฺโคฯ