4. อตฺตกามปาริจริยสิกฺขาปทวณฺณนา

[290] จตุตฺเถ ปเรหิ ปตฺเต ปาติยมานานํ ภิกฺขาปิณฺฑานํ ปาโต สนฺนิปาโตติ ปิณฺฑปาโตติ ภิกฺขาหาโร วุจฺจติ, ตํสทิสตาย อญฺโญปิ โย โกจิ ภิกฺขาจริยํ วินา ภิกฺขูหิ ลทฺโธ ปิณฺฑปาโตตฺเวว วุจฺจติฯ ปติ เอติ เอตสฺมาติ ปจฺจโยติ อาห ‘‘ปติกรณฏฺเฐน ปจฺจโย’’ติฯ โรคทุกฺขานํ วา ปฏิปกฺขภาเวน อยติ ปวตฺตตีติ ปจฺจโยฯ สปฺปายสฺสาติ หิตสฺสฯ นครปริกฺขาเรหีติ นครํ ปริวาเรตฺวา รกฺขณเกหิฯ ราชูนํ เคหปริกฺเขโป ปริขา อุทฺทาโป ปากาโร เอสิกา ปลิโฆ อฏฺโฏติ อิเม สตฺต นครปริกฺขาราติ วทนฺติฯ เสตปริกฺขาโรติ วิสุทฺธิสีลาลงฺกาโรฯ อริยมคฺโค หิ อิธ ‘‘รโถ’’ติ อธิปฺเปโต, ตสฺส จ สมฺมาวาจาทโย อลงฺการฏฺเฐน ‘‘ปริกฺขารา’’ติ วุตฺตาฯ จกฺกวีริโยติ วีริยจกฺโกฯ ชีวิตปริกฺขาราติ ชีวิตสฺส ปวตฺติการณานิฯ สมุทาเนตพฺพาติ สมฺมา อุทฺธํ อาเนตพฺพา ปริเยสิตพฺพาฯ

[291] อุปจาเรติ ยตฺถ ฐิโต วิญฺญาเปตุํ สกฺโกติ, ตาทิเส ฐาเนฯ กาโม เจว เหตุ จ ปาริจริยา จ อตฺโถติ ปาฬิยํ ‘‘อตฺตโน กามํ, อตฺตโน เหตุํ, อตฺตโน อธิปฺปายํ, อตฺตโน ปาริจริย’’นฺติ (ปารา. 292) วุตฺเตสุ อิเมสุ จตูสุ ปเทสุ กาโม, เหตุ, ปาริจริยา จ อฏฺฐกถายํ วุตฺเต ปฐเม อตฺถวิกปฺเป วิคฺคหวากฺยาธิปฺปายสูจนโต อตฺโถฯ เสสนฺติ อธิปฺปายปทเมกํฯ พฺยญฺชนนฺติ พฺยญฺชนมตฺตํ, ปฐมวิกปฺปานุปโยคิตาย วจนมตฺตนฺติ อตฺโถฯ ทุติเย อตฺถวิกปฺเปปิ เอเสว นโยฯ

ยถาวุตฺตเมว อตฺถํ ปทภาชเนน สํสนฺทิตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘อตฺตโน กามํ อตฺตโน เหตุํ อตฺตโน ปาริจริยนฺติ หิ วุตฺเต ชานิสฺสนฺติ ปณฺฑิตา’’ติอาทิ อารทฺธํฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ‘‘อตฺตโน เหตุ’’นฺติ วุตฺเต อตฺตโน อตฺถายาติ อยมตฺโถ วิญฺญายติ, ‘‘อตฺตโน กามํ อตฺตโน ปาริจริย’’นฺติ วุตฺเต กาเมน ปาริจริยาติ อยมตฺโถ วิญฺญายติฯ ตสฺมา อิเมหิ ตีหิ ปเทหิ อตฺตโน อตฺถาย กาเมน ปาริจริยา อตฺตกามปาริจริยาติ อิมํ อตฺถวิกปฺปํ วิญฺญู ชานิสฺสนฺติฯ

‘‘อตฺตโน อธิปฺปาย’’นฺติ วุตฺเต ปน อธิปฺปาย-สทฺทสฺส กามิต-สทฺเทน สมานตฺถภาวโต อตฺตนา อธิปฺเปตกามิตฏฺเฐน อตฺตกามปาริจริยาติ อิมมตฺถํ วิกปฺปํ วิญฺญู ชานิสฺสนฺติฯ

เอตทคฺคนฺติ เอสา อคฺคาฯ ทุฏฺฐุลฺลวาจาสิกฺขาปเทปิ (ปารา. 285) กามํ ‘‘ยาจติปิ อายาจติปี’’ติ เอวํ เมถุนยาจนํ อาคตํ, ตํ ปน ทุฏฺฐุลฺลวาจสฺสาทราควเสน วุตฺตํ, อิธ ปน อตฺตโน เมถุนสฺสาทราควเสนาติ อยํ วิเสโสฯ

วินีตวตฺถูสุ ‘‘อคฺคทานํ เทหี’’ติ อิทํ อตฺตโน อตฺถาย วุตฺตํ, ทุฏฺฐุลฺลวาจาสิกฺขาปเท ปน ปรตฺถายปิ วุตฺเต สีสํ เอตีติ เวทิตพฺพํฯ สุภคาติ อิสฺสริยาทีหิ สุนฺทเรหิ ภเคหิ สมนฺนาคตาฯ มนุสฺสิตฺถี, ตถาสญฺญิตา, อตฺตกามปาริจริยาย ราโค, เตน กามปาริจริยยาจนํ, ตงฺขณวิชานนนฺติ อิมาเนตฺถ ปญฺจ องฺคานิฯ

อตฺตกามปาริจริยสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. สญฺจริตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา

[296] ปญฺจเม ปณฺฑิจฺเจนาติ สภาวญาเณนฯ คติมนฺตาติ สภาวญาณคติยุตฺตาฯ เวยฺยตฺติเยนาติ อิตฺถิกตฺตพฺเพสุ สิกฺขิตญาเณนฯ เมธายาติ อสิกฺขิเตสุปิ ตํอิตฺถิกตฺตพฺเพสุ ฐานุปฺปตฺติยา ปญฺญายฯ เฉกาติ กาเยน ปจนาทิกุสลาฯ

อาวหนํ อาวาโห, ทาริกาย คหณํฯ วิธินา ปรกุเล วหนํ เปสนํ วิวาโห, ทาริกาย ทานํฯ

[297] รนฺธาปนํ ภตฺตปจาปนํฯ พฺยญฺชนาทิสมฺปาทนํ ปจาปนํฯ น อุปาหฏนฺติ น ทินฺนํฯ กโย นาม คหณํฯ วิกฺกโย นาม ทานํฯ ตทุภยํ สงฺคเหตฺวา ‘‘โวหาโร’’ติ วุตฺตํฯ

[300] ‘‘อพฺภุตํ กาตุํ น วฏฺฏตี’’ติ อิมินา ทุกฺกฏํ โหตีติ ทีเปติฯ ‘‘ปราชิเตน ทาตพฺพ’’นฺติ วุตฺตตฺตา อเทนฺโต ธุรนิกฺเขเปน กาเรตพฺโพฯ