เมนู

2. สงฺฆาทิเสสกณฺโฑ

1. สุกฺกวิสฺสฏฺฐิสิกฺขาปทวณฺณนา

[234] เตรสกสฺสาติ เตรส สิกฺขาปทานิ ปริมาณานิ อสฺสาติ เตรสโก, กณฺโฑ, ตสฺสฯ สมเถ วิปสฺสนาย วา อภิรติรหิโต อิธ อนภิรโต, น ปพฺพชฺชายาติ อาห ‘‘วิกฺขิตฺตจิตฺโต’’ติฯ วิกฺขิตฺตตาย การณมาห กามราคาอิจฺจาทิฯ

[235] อพฺโพหาริกาติ สีลวิปตฺติโวหารํ นารหตีติ กตฺวา วุตฺตํฯ อกุสลภาเว ปนสฺสา อพฺโพหารตา นตฺถิฯ

[236-7] เจตนา-สทฺทโต วิสุํ สํ-สทฺทสฺส อตฺถาภาวํ อิก-ปจฺจยสฺส จ อตฺถวนฺตตํ ทสฺเสตุํ สญฺเจตนา วาติอาทิ ทุติยวิกปฺโป วุตฺโตฯ สิขาปฺปตฺโต อตฺโถติ อธิปฺเปตตฺถํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อาสยเภทโตติ ปิตฺตเสมฺหปุพฺพโลหิตานํ จตุนฺนํ อาสยานํ เภเทนฯ ธาตุนานตฺตโตติ รสรุหิราทีนํ สตฺตนฺนํ, ปถวาทีนํ วา จตุนฺนํ ธาตูนํ นานตฺเตนฯ วตฺถิสีสนฺติ มุตฺตวตฺถิโต มตฺถกปสฺสํฯ หตฺถิมทจลนํ นามญฺจ สมฺภโวติ อาห ‘‘สมฺภโว นิกฺขมตี’’ติฯ สมฺภวเวคนฺติ สมฺภวสฺส ฐานโต จวิตฺวา ทกโสตาภิมุขํ โอตรเณน สญฺชาตสรีรกฺโขภเวคํฯ พาหุสีสนฺติ ขนฺธปฺปเทสํฯ ทสฺเสสีติ เอตฺถ อิติ-สทฺโท เหตุตฺโถ, เตน ยสฺมา กณฺณจูฬิกาหิ สมฺภโว นิกฺขมติ…เป.… สมฺภวญฺจ ทสฺเสสิ, ตสฺมา ตติยสฺส ภาสิตํ สุภาสิตนฺติ เอวํ โยชนา เวทิตพฺพาฯ ทกโสตนฺติ มุตฺตสฺส วตฺถิโต นิกฺขมนมคฺคํ, องฺคชาตปฺปเทสนฺติ วุตฺตํ โหติฯ สุกฺกญฺจ นาเมตํ รสรุหิราทิสตฺตเทหธาตูสุ มชฺฌิมธาตุจตุชํ อฏฺฐิมิญฺชาทิ วิย ปถวีธาตุสงฺคหิตํ อาหารูปชีวีนํ สกลกายคตํ อติทหรทารกานมฺปิ อตฺเถว, ตํ ปน ปนฺนรสโสฬสวสฺสุทฺเทสโต ปฏฺฐาย สตฺตานํ สมุปฺปชฺชนกกามราเคเหว ฐานโต จลติ, จลิตญฺจ อาโปธาตุภาเวน จิตฺตชเมว หุตฺวา ทกโสตํ โอตรติ, ทกโสตโต ปน ปฏฺฐาย จิตฺตปจฺจยอุตุชํ โหติ มตฺถลุงฺคโต จลิตสิงฺฆาณิกา วิยฯ

เยสํ ปน สมุจฺเฉทนวิกฺขมฺภนาทีหิ ราคปริยุฏฺฐานํ นตฺถิ , เตสํ สุกฺกวิสฺสฏฺฐิ น สิยาฯ อิติ ยถาฐานโต สุกฺกสฺส วิสฺสฏฺฐิเยว ราคจิตฺตสมุฏฺฐานา, น ปกติรูปํ, เตเนว กถาวตฺถุอฏฺฐกถายํ (กถา. อฏฺฐ. 307) ‘‘สุกฺกวิสฺสฏฺฐิ นาม ราคสมุฏฺฐานา โหตี’’ติ สุกฺกสฺส วิสฺสฏฺฐิ เอว ราคสมุฏฺฐานา วุตฺตา, น ปกติรูปํฯ ฉนฺนํ ปน กามาวจรเทวานํ วิชฺชมานาปิ สุกฺกธาตุ ทฺวยํทฺวยสมาปตฺติวเสน ปริยุฏฺฐิตราเคนาปิ ฐานโต น คฬติ, ยถาฐาเน เอว ฐตฺวา กิญฺจิ วิการํ อาปชฺชมานา ตงฺขณิกปริฬาหวูปสมาวหา เมถุนกิจฺจนิฏฺฐาปิตา โหตีติ เวทิตพฺพํฯ เกจิ ปน ‘‘กายสมฺผสฺสสุขเมว เตสํ กามกิจฺจ’’นฺติ วทนฺติฯ ขีณาสวานํ ปน อนาคามีนญฺจ สพฺพโส กามราคาภาเวน สุกฺกธาตุวิการมฺปิ นาปชฺชตีติ เวทิตพฺพํฯ รูปีพฺรหฺมานํ ปน วิกฺขมฺภิตกามราเคน ชนิตตฺตา อนาหารูปชีวิตตฺตา จ สพฺพถา สุกฺกธาตุปิ นตฺเถวฯ ตเถวาติ โมจนสฺสาเทน นิมิตฺเต อุปกฺกมโตติอาทิํ อติทิสติฯ ‘‘วิสฺสฏฺฐีติ ฐานาจาวนา วุจฺจตี’’ติ ปทภาชเน (ปารา. 237) วุตฺตตฺตา ‘‘ทกโสตํ โอติณฺณมตฺเต’’ติ กสฺมา วุตฺตนฺติ อาห ทกโสโตโรหณญฺเจตฺถาติอาทิฯ เอตฺถาติ ตีสุปิ วาเทสุฯ อธิวาเสตฺวาติ นิมิตฺเต อุปกฺกมิตฺวา ปุน วิปฺปฏิสาเร อุปฺปนฺเน โมจนสฺสาทํ วิโนเทตฺวาฯ อนฺตรา นิวาเรตุนฺติ อตฺตโน นิมิตฺเต กตูปกฺกเมน ฐานา จุตํ ทกโสตํ โอตริตุํ อทตฺวา อนฺตรา นิวาเรตุํฯ โมจนสฺสาเทน หตฺถปริกมฺมาทิํ กโรนฺตสฺส มุตฺเตปิ ทุกฺกฏเมว, นิมิตฺเต อุปกฺกมาภาวโต ปน สงฺฆาทิเสโส น โหตีติ อาห ‘‘หตฺถ…เป.… อนาปตฺตี’’ติฯ ทกโสโตโรหณญฺเจตฺถาติอาทินา วุตฺตวินิจฺฉยํ สนฺธาย ‘‘อยํ สพฺพาจริยสาธารณวินิจฺฉโย’’ติ วุตฺตํฯ

โขภกรณปจฺจโย นาม วิสภาคเภสชฺชเสนาสนาหาราทิปจฺจโยฯ นานาวิธํ สุปินนฺติ ขุภิตวาตาทิธาตูนํ อนุคุณํฯ อนุภูตปุพฺพนฺติ ปุพฺเพ ภูตปุพฺพํ มนสา ปริกปฺปิตปุพฺพญฺจฯ สคฺคนรกเทสนฺตราทีนมฺปิ หิ สงฺคเหตฺวา วุตฺตํฯ อตฺถกามตาย วา อนตฺถกามตาย วาติ อิทํ เทวตานํ หิตาหิตาธิปฺปายตํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํฯ อตฺถาย วา อนตฺถาย วาติ สภาวโต ภวิตพฺพํ หิตาหิตํ สนฺธาย วุตฺตํฯ

นนุ เทวตาหิ อุปสํหริยมานานิ อารมฺมณานิ ปรมตฺถโต นตฺถิ, กถํ ตานิ ปุริโส ปสฺสติ, เทวตา วา ตานิ อวิชฺชมานานิ อุปสํหรนฺตีติ โจทนํ มนสิ กตฺวา อาห โส ตาสนฺติอาทิฯ เตน ‘‘เอวเมโส ปริกปฺปตู’’ติ เทวตาหิ จินฺติตมตฺเตน สุปนฺตสฺส จิตฺตํ ภวงฺคสนฺตติโต นิปติตฺวา เทวตาหิ จินฺติตนิยาเมเนว ปริกปฺปมานํ ปวตฺตติ, เอวํ เตน ปริกปฺปมานานิ อารมฺมณานิ เทวตาหิ อุปสํหฏานิ นาม โหนฺติ, ตานิ จ โส เทวตานุภาเวน ปสฺสติ นามาติ ทสฺเสติฯ โพธิสตฺตมาตา วิย ปุตฺตปฏิลาภนิมิตฺตนฺติอาทีสุ โพธิสตฺตสฺส คพฺโภกฺกนฺติทิวเส มหามายาเทวิยา อตฺตโน ทกฺขิณปสฺเสน เอกสฺส เสตวรวารณสฺส อนฺโตกุจฺฉิปวิฏฺฐภาวทสฺสนํ ปุตฺตปฏิลาภนิมิตฺตํ สุปินํ นามฯ อมฺหากํ ปน โพธิสตฺตสฺส ‘‘สฺเว พุทฺโธ ภวิสฺสตี’’ติ จาตุทฺทสิยํ ปกฺขสฺส รตฺติวิภายนกาเล หิมวนฺตํ พิพฺโพหนํ กตฺวา ปุรตฺถิมปจฺฉิมสมุทฺเทสุ วามทกฺขิณหตฺเถ ทกฺขิณสมุทฺเท ปาเท จ โอทหิตฺวา มหาปถวิยา สยนํ เอโก, ทพฺพติณสงฺขาตาย ติริยา นาม ติณชาติยา นงฺคลมตฺตรตฺตทณฺฑาย นาภิโต อุคฺคตาย ขเณน อเนกโยชนสหสฺสํ นภํ อาหจฺจ ฐานํ เอโก, เสตานํ กณฺหสีสานํ กิมีนํ ปาเทหิ อุสฺสกฺกิตฺวา ยาว ชาณุมณฺฑลํ อาหจฺจ ฐานํ เอโก, นานาวณฺณานํ จตุนฺนํ สกุณานํ จตูหิ ทิสาหิ อาคนฺตฺวา ปาทมูเล เสตวณฺณตาปชฺชนํ เอโก, โพธิสตฺตสฺส มหโต มีฬฺหปพฺพตสฺส อุปริ อลิมฺปมานสฺส จงฺกมนํ เอโกติ อิเม ปญฺจ มหาสุปินา นาม, อิเม จ ยถากฺกมํ สมฺโพธิยา, เทวมนุสฺเสสุ อริยมคฺคปฺปกาสนสฺส, คิหีนญฺจ สรณูปคมนสฺส, ขตฺติยาทิจตุวณฺณานํ ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตปฏิลาภสฺส, จตุนฺนํ ปจฺจยานํ ลาเภ อลิตฺตภาวสฺส จ ปุพฺพนิมิตฺตานีติ เวทิตพฺพํฯ โสฬส สุปินา ปากฏา เอวฯ เอกนฺตสจฺจเมวาติ ผลนิยมุปฺปตฺติโต วุตฺตํฯ ทสฺสนํ ปน สพฺพตฺถ วิปลฺลตฺถเมวฯ ธาตุกฺโขภาทีสุ จตูสุ มูลการเณสุ ทฺวีหิ ตีหิปิ การเณหิ กทาจิ สุปินํ ปสฺสนฺตีติ อาห ‘‘สํสคฺคเภทโต’’ติฯ สุปินเภโทติ สจฺจาสจฺจตฺถตาเภโทฯ

รูปนิมิตฺตาทิอารมฺมณนฺติ เอตฺถ กมฺมนิมิตฺตคตินิมิตฺตโต อญฺญรูปเมว วิญฺญาณสฺส นิมิตฺตนฺติ รูปนิมิตฺตํ, ตํ อาทิ เยสํ สตฺตนิมิตฺตาทีนํ ตานิ รูปนิมิตฺตาทีนิ อารมฺมณานิ ยสฺส ภวงฺคจิตฺตสฺส ตํ รูปนิมิตฺตาทิอารมฺมณํฯ อีทิสานีติ รูปนิมิตฺตาทิอารมฺมณานิ ราคาทิสมฺปยุตฺตานิ จฯ สพฺโพหาริกจิตฺเตนาติ ปฏิพุทฺธสฺส ปกติวีถิจิตฺเตนฯ

โก นาม ปสฺสตีติ สุตฺตปฏิพุทฺธภาววิยุตฺตาย จิตฺตปฺปวตฺติยา อภาวโต สุปินํ ปสฺสนฺโต นาม น สิยาติ อธิปฺปาโย, เตนาห ‘‘สุปินสฺส อภาโวว อาปชฺชตี’’ติฯ กปิมิทฺธปเรโตติ อิมินา นิทฺทาวเสน ปวตฺตมานภวงฺคสนฺตติพฺยวหิตาย กุสลากุสลาย มโนทฺวารวีถิยา จ ปสฺสตีติ ทสฺเสติ, เตนาห ยา นิทฺทาติอาทิฯ ทฺวีหิ อนฺเตหิ มุตฺโตติ กุสลากุสลสงฺขาเตหิ ทฺวีหิ อนฺเตหิ มุตฺโตฯ อาวชฺชนตทารมฺมณกฺขเณติ สุปิเน ปญฺจทฺวารวีถิยา อภาวโต มโนทฺวาเร อุปฺปชฺชนารหํ คเหตฺวา วุตฺตํฯ

เอตฺถ จ สุปินนฺเตปิ ตทารมฺมณวจนโต อนุภูเตสุ สุตปุพฺเพสุ วา รูปาทีสุ ปุราปตฺติภาเวน ปริกปฺเปตฺวา วิปลฺลาสโต ปวตฺตมานาปิ กามาวจรวิปากธมฺมา ปริตฺตธมฺเม นิสฺสาย ปริกปฺเปตฺวา ปวตฺตตฺตา ปริตฺตารมฺมณา วุตฺตา, น ปน สรูปโต ปริตฺตธมฺเม คเหตฺวา ปวตฺตตฺตา เอวาติ คเหตพฺพํฯ เอวญฺจ อิตฺถิปุริสาทิอาการํ อาโรเปตฺวา ปวตฺตมานานํ ราคาทิสวิปากธมฺมานมฺปิ เตสํ อารมฺมณํ คเหตฺวา อุปฺปนฺนานํ ปฏิสนฺธาทิวิปากานมฺปิ ปริตฺตารมฺมณตา กมฺมนิมิตฺตารมฺมณตา จ อุปปนฺนา เอว โหติฯ วตฺถุธมฺมวินิมุตฺตํ ปน สมฺมุติภูตํ กสิณาทิปฏิภาคารมฺมณํ คเหตฺวา อุปฺปนฺนา อุปจารปฺปนาทิวสปฺปวตฺตา จิตฺตเจตสิกธมฺมา เอว ปริตฺตตฺติเก (ธ. ส. ติกมาติกา 12) น วตฺตพฺพารมฺมณาติ คเหตพฺพาฯ

สฺวายนฺติ สุปิโนฯ วิปลฺลาเสน ปริกปฺปิตปริตฺตารมฺมณตฺตา ‘‘ทุพฺพลวตฺถุกตฺตา’’ติ วุตฺตํ, อวิชฺชมานารมฺมเณ อวสวตฺติโตติ อธิปฺปาโย, เตนาห อวิสเย อุปฺปนฺนตฺตาติอาทิฯ

อาปตฺตินิกายสฺสาติ อิทํ สงฺฆาทิเสโสติ ปุลฺลิงฺค-สทฺทสฺส อนุรูปวเสน วุตฺตํฯ อสฺสาติ อสฺส อาปตฺตินิกายสฺส, วุฏฺฐาเปตุํ อิจฺฉิตสฺสาติ อตฺโถ, เตนาห กิํ วุตฺตนฺติอาทิฯ รุฬฺหิสทฺเทนาติ เอตฺถ สมุทาเย นิปฺผนฺนสฺสาปิ สทฺทสฺส ตเทกเทเสปิ ปสิทฺธิ อิธ รุฬฺหี นาม, ตาย รุฬฺหิยา ยุตฺโต สทฺโท รุฬฺหีสทฺโท, เตนฯ รุฬฺหิยา การณมาห อวยเวอิจฺจาทินาฯ

กาลญฺจาติ ‘‘ราคูปตฺถมฺเภ’’ติอาทินา ทสฺสิตกาลญฺจ, ‘‘ราคูปตฺถมฺเภ’’ติ วุตฺเต ราคูปตฺถมฺเภ ชาเต ตสฺมิํ กาเล โมเจตีติ อตฺถโต กาโล คมฺมติฯ นวมสฺส อธิปฺปายสฺสาติ วีมํสาธิปฺปายสฺสฯ วตฺถูติ วิสยํฯ

[238] โลมา เอเตสํ สนฺตีติ โลมสา, พหุโลมปาณกาฯ

[239] โมจเนนาติ โมจนปฺปโยเคนฯ โมจนสฺสาทสมฺปยุตฺตายาติ เอตฺถ โมจนิจฺฉาว โมจนสฺสาโท, เตน สมฺปยุตฺตา เจตนา โมจนสฺสาทเจตนาติ อตฺโถ, น ปน โมจเน อสฺสาทํ สุขํ ปตฺเถนฺติยา เจตนายาติ เอวํ อตฺโถ คเหตพฺโพ, อิตรถา สุขตฺถาย โมเจนฺตสฺเสว อาปตฺติ, น อาโรคฺยาทิอตฺถายาติ อาปชฺชติฯ ตสฺมา อาโรคฺยาทีสุ เยน เกนจิ อธิปฺปาเยน โมจนิจฺฉาย เจตนายาติ อตฺโถว คเหตพฺโพฯ

[240] วายมโตติ องฺคชาเต กาเยน อุปกฺกมโตฯ ทฺเว อาปตฺติสหสฺสานีติ ขณฺฑจกฺกาทีนิ อนามสิตฺวาว วุตฺตํ, อิจฺฉนฺเตน ปน ขณฺฑจกฺกาทิเภเทนาปิ คณนา กาตพฺพาฯ เอเกน ปเทนาติ เคหสิตเปมปเทนฯ ตเถวาติ โมจนสฺสาทเจตนาย เอว คาฬฺหํ ปีฬนาทิปฺปโยคํ อวิชหิตฺวา สุปเนน สงฺฆาทิเสโสติ วุตฺตํฯ สุทฺธจิตฺโตติ โมจนสฺสาทสฺส นิมิตฺเต อูรุอาทีหิ กตอุปกฺกมสฺส วิชหนํ สนฺธาย วุตฺตํฯ เตน อสุภมนสิการาภาเวปิ ปโยคาภาเวเนว โมจเนปิ อนาปตฺติ ทีปิตาติ เวทิตพฺพาฯ

เตน อุปกฺกเมน มุตฺเตติ มุจฺจมานํ วินา อญฺญสฺมิมฺปิ สุกฺเก ฐานโต มุตฺเตฯ ยทิ ปน อุปกฺกเม กเตปิ มุจฺจมานเมว ทกโสตํ โอตรติ, ถุลฺลจฺจยเมว ปโยเคน มุตฺตสฺส อภาวาฯ ชคฺคนตฺถายาติ จีวราทีสุ ลิมฺปนปริหาราย หตฺเถน องฺคชาตคฺคหณํ วฏฺฏติ, ตปฺปโยโค น โหตีติ อธิปฺปาโยฯ อโนกาสนฺติ องฺคชาตปฺปเทสํฯ

[262] สุปินนฺเตน การเณนาติ สุปินนฺเต ปวตฺตอุปกฺกมเหตุนาฯ อาปตฺติฏฺฐาเนเยว หิ อยํ อนาปตฺติ อวิสยตฺตา วุตฺตาฯ เตนาห ‘‘สจสฺส วิสโย โหติ นิจฺจเลน ภวิตพฺพ’’นฺติอาทิฯ

[263] วินีตวตฺถุปาฬิยํ อณฺฑกณฺฑุวนวตฺถุสฺมิํ โมจนาธิปฺปาเยน อณฺฑจลเนน องฺคชาตสฺสาปิ จลนโต นิมิตฺเต อุปกฺกโม โหตีติ สงฺฆาทิเสโส วุตฺโตฯ ยถา ปน องฺคชาตํ น จลติ, เอวํ อณฺฑเมว กณฺฑุวเนน ผุสนฺตสฺส มุตฺเตปิ อนาปตฺติ อณฺฑสฺส อนงฺคชาตตฺตาฯ

[264] วตฺถินฺติ องฺคชาตสีสจฺฉาทกจมฺมํฯ อุทรํ ตาเปนฺตสฺส…เป.… อนาปตฺติเยวาติ อุทรตาปเนน องฺคชาเตปิ ตตฺเต ตาวตฺตเกน นิมิตฺเต อุปกฺกโม กโต นาม น โหตีติ วุตฺตํฯ

[265] เอหิ เม ตฺวํ, อาวุโส, สามเณราติ วตฺถุสฺมิํ อญฺญํ อาณาเปตุ, เตน กริยมานสฺส องฺคชาตจลนสฺส โมจนสฺสาเทน สาทิยนโต ตํ จลนํ ภิกฺขุสฺส สาทิยนจิตฺตสมุฏฺฐิตมฺปิ โหตีติ สุกฺกวิสฺสฏฺฐิปจฺจยสฺส องฺคชาตจลนสฺส เหตุภูตา อสฺสาทเจตนาว อาปตฺติยา องฺคํ โหติ, น อาณาปนวาจา ตสฺสา ปวตฺติกฺขเณ สงฺฆาทิเสสสฺส อสิชฺฌนโตฯ เอวํ อาณาเปตฺวาปิ โยนิโสมนสิกาเรน โมจนสฺสาทํ ปฏิวิโนเทนฺตสฺส อาปตฺติอสมฺภวโต อิทํ สิกฺขาปทํ อนาณตฺติกํ, กายกมฺมํ, กิริยสมุฏฺฐานญฺจ ชาตนฺติ คเหตพฺพํ, อาณาปนวาจาย ปน ทุกฺกฏํ อาปชฺชติฯ โย ปน ปเรน อนาณตฺเตน พลกฺกาเรนาปิ กริยมานปฺปโยคํ โมจนสฺสาเทน สาทิยติ, ตสฺสาปิ มุตฺเต ปฐมปาราชิเก วิย สงฺฆาทิเสโสว, อมุตฺเต ถุลฺลจฺจยํฯ โมจนสฺสาเท เจตนาย ปน อสติ กายสํสคฺคราเคน สาทิยนฺตสฺสาปิ มุตฺเตปิ สงฺฆาทิเสเสน อนาปตฺตีติ อาจริยา วทนฺติ, ตญฺจ ยุตฺตเมวฯ

[266] กายตฺถมฺภนวตฺถุสฺมิํ จลนวเสน ยถา องฺคชาเต อุปกฺกโม สมฺภวติ, ตถา วิชมฺภิตตฺตา อาปตฺติ วุตฺตาฯ

อุปนิชฺฌายนวตฺถุสฺมิํ องฺคชาตนฺติ ชีวมานอิตฺถีนํ ปสฺสาวมคฺโคว อธิปฺเปโต, เนตโรฯ

[267] ปุปฺผาวลีติ กีฬาวิเสโสฯ

ตํ กิร กีฬนฺตา นทีอาทีสุ ฉินฺนตฏํ อุทเกน จิกฺขลฺลํ กตฺวา ตตฺถ อุโภ ปาเท ปสาเรตฺวา นิสินฺนา ปตนฺติ , ‘‘ปุปฺผาวลิย’’นฺติปิ ปาโฐฯ ปเวเสนฺตสฺสาติ ปโยชกตฺเตน ทฺวิกมฺมิกตฺตา ‘‘วาลิกํ องฺคชาต’’นฺติ อุภยตฺถาปิ อุปโยควจนํ กตํฯ เจตนา, อุปกฺกโม, มุจฺจนนฺติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิ เวทิตพฺพานิฯ

สุกฺกวิสฺสฏฺฐิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. กายสํสคฺคสิกฺขาปทวณฺณนา

[269] ทุติเย เกสุจิ วาตปาเนสุ วิวเฏสุ พหิปิ อนฺธการตฺตา อาโลโก น ปวิสติ, วิวฏกวาเฏน อญฺญโต อาคจฺฉนฺตสฺส อาโลกสฺส นิวารณโต กวาฏสฺส ปิฏฺฐิปสฺเส ฆนนฺธกาโรว โหติ, ตาทิสานิ สนฺธาย ‘‘เยสุ วิวเฏสุ อนฺธกาโร โหตี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

พฺราหฺมณี อตฺตโน องฺคมงฺคานํ ปรามสนกฺขเณ อนาจารานุกูลา หุตฺวา น กิญฺจิ วตฺวา ภิกฺขุโน วณฺณภณนกฺขเณ วุตฺตตฺตา อาห ‘‘ปพฺพชิตุกาโม มญฺเญติ สลฺลกฺเขตฺวา’’ติ, ปพฺพชิตุกาโม วิยาติ สลฺลกฺเขตฺวาติ อตฺโถฯ กุลิตฺถีนํ เอวํ ปเรหิ อภิภวนํ นาม อจฺจนฺตาวมาโนติ อาห ‘‘อตฺตโน วิปฺปการ’’นฺติฯ

[270] โอติณฺณสทฺทสฺส กมฺมสาธนปกฺขํ สนฺธาย ‘‘ยกฺขาทีหี’’ติอาทิ วุตฺตํ, กตฺตุสาธนปกฺขํ สนฺธาย ‘‘กูปาทีนี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตสฺมิํ วตฺถุสฺมินฺติ อิตฺถิสรีรสงฺขาเต วตฺถุสฺมิํฯ

[271] อสฺสาติ หตฺถคฺคาหาทิกสฺส สพฺพสฺสฯ

[273] เอเตสํ ปทานนฺติ อามสนาทิปทานํฯ อิตฺถิสญฺญีติ มนุสฺสิตฺถิสญฺญีฯ นํ-สทฺทสฺส กายวิเสสนภาเวน เอตํ กายนฺติ อตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘อถ วา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ โอมสนฺโต…เป.… เอกาว อาปตฺตีติ อนิวตฺถํ สนฺธาย วุตฺตํ, น นิวตฺถํฯ สนิวตฺถาย ปน มตฺถกโต ปฏฺฐาย หตฺถํ โอตาเรนฺตสฺส นิวตฺถสาฏโกปริ หตฺเถ อารุฬฺเห ถุลฺลจฺจยํฯ สาฏกโต หตฺถํ โอตาราเปตฺวา ชงฺฆโต ปฏฺฐาย โอมสนฺตสฺส ปุน สงฺฆาทิเสโสฯ