เมนู

วิภินฺนานํ ปน กมฺมชรูปานํ อญฺเญสญฺจ เสสติสนฺตติรูปานญฺจ อุปตฺถมฺภนภาเวน จิรํ ปวตฺติตุํ น สกฺโกนฺติ, ยาว จ ธรนฺติ, ตาว วิญฺญาณปจฺจยา โหนฺติ, วิญฺญาเณน จ เตสํ จลนคมนาทิเทสนฺตรุปฺปตฺติฯ ตสฺมา กพนฺธสฺสปิ ธาวกฺขเณ สวิญฺญาณชีวิตินฺทฺริยํ อตฺเถว, ตญฺจ สีสจฺเฉทกปฺปโยเคเนว สีฆํ ปตติ, ตโต อญฺญปฺปโยคสฺส สรีเร วิเสสุปฺปาทนโต ปุเรตรเมว ปฐเมเนว กิจฺจนิปฺผตฺติโต สีสจฺเฉทกสฺเสว กมฺมพทฺโธติ คเหตพฺโพฯ เอวรูปานีติ กพนฺธวตฺถุสทิสานิฯ อิมสฺส วตฺถุสฺสาติ อาฆาตนวตฺถุสฺสฯ อตฺถทีปเนติ เอเกน ปุริเสน ปโยเคน วา มาริตตาสงฺขาตสฺส อตฺถสฺส ทีปเนฯ

[192] ปานปริโภเคน วฏฺฏตีติ สมฺพนฺโธฯ เอวํ ปน วุตฺตตฺตา ‘‘โลณโสวีรกํ ยามกาลิก’’นฺติ เกจิ วทนฺติ, เกจิ ปน ‘‘คิลานานํ ปากติกเมว, อคิลานานํ ปน อุทกสมฺภินฺน’’นฺติ วุตฺตตฺตา ‘‘คุฬํ วิย สตฺตาหกาลิก’’นฺติฯ

อิติ สมนฺตปาสาทิกาย วินยฏฺฐกถาย วิมติวิโนทนิยํ

ตติยปาราชิกวณฺณนานโย นิฏฺฐิโตฯ

4. จตุตฺถปาราชิกํ

วคฺคุมุทาตีริยภิกฺขุวตฺถุวณฺณนา

[193] อธิฏฺเฐมาติ สํวิทหามฯ อิริยาปถํ สณฺฐเปตฺวาติ ปธานานุรูปํ กตฺวาฯ อนาคตสมฺพนฺเธ ปน อสตีติ ภาสิโต ภวิสฺสตีติ ปาฐเสสํ กตฺวา อนาคตสมฺพนฺเธ อสติฯ ภาสิโตติ อตีตวจนํ กถํ อนาคตวจเนน สมฺพนฺธมุปคจฺฉตีติ อาห ลกฺขณํ ปนาติอาทิฯ อีทิเส หิ ฐาเน ธาตุสมฺพนฺเธ ปจฺจยาติ อิมินา ลกฺขเณน ธาตฺวตฺถสมฺพนฺเธ สติ อยถากาลวิหิตาปิ ปจฺจยา สาธโว ภวนฺตีติ สทฺทสตฺถวิทู วทนฺติฯ

[194] วณฺณวาติ อิมินา อภินวุปฺปนฺนวณฺณตา วุตฺตาฯ ปสนฺนมุขวณฺณาติ อิมินา มุขวณฺณสฺส อติปณีตตา วุตฺตาฯ วิปฺปสนฺนจฺฉวิวณฺณาติ อิมินา ปกติสรีรวณฺณสฺเสว ยถาวุตฺตนเยน วิปฺปสนฺนตา วุตฺตาฯ ยสฺมา อินฺทฺริยานํ อุปาทารูปตฺตา นิสฺสยวเสเนว ปีณนนฺติ อาห ‘‘อภินิวิฏฺโฐกาสสฺส ปริปุณฺณตฺตา’’ติฯ

ปญฺจปฺปสาทานํ วิย หทยรูปสฺสาปิ ปริปุณฺณตา วุตฺตาเยวาติ อาห ‘‘มนจฺฉฏฺฐานํ อินฺทฺริยาน’’นฺติฯ อุทฺเทสํ ปริปุจฺฉํ อนุยุญฺชนฺตา อิมํ สรีรโสภํ เนว ปาปุณิํสูติ สมฺพนฺโธฯ ยถา ตนฺติ เอตฺถ นฺติ นิปาตมตฺตํฯ จตุจกฺกนฺติ เอตฺถ ปวตฺตนฏฺเฐน อิริยาปโถว จกฺกนฺติ วุตฺโตฯ

[195] อุปลพฺภนฺตีติ ทิสฺสนฺติ, ญายนฺตีติ อตฺโถฯ ปจนฺโตติ ปีเฬนฺโต, เคหาทีนิ วา สยํ ฑหนฺโต, อญฺเญหิ วา ปาเจนฺโตฯ อุทฺธเตติ อุทฺธจฺจปกติเกฯ อุนฺนเฬติ อุคฺคตนฬสทิเสน อุคฺคตตุจฺฉมาเนน สหิเตฯ จปเลติ ปตฺตจีวรมณฺฑนาทินา จาปลฺเลน ยุตฺเตฯ มุขเรติ ขรวจเนฯ ปากตินฺทฺริเยติ อสํวุตตฺตา คิหิกาเล วิย ปกติยํ ฐิตินฺทฺริเยฯ อิริยาปถสณฺฐปนาทีนีติ อาทิ-สทฺเทน ปจฺจยปฏิเสวนสามนฺตชปฺปานํ คหณํ เวทิตพฺพํฯ ปรมสลฺเลขวุตฺตีหิ มหาอริยวํเสหิ ภิกฺขูหิ นิวุตฺถเสนาสนานิ โลกสมฺมตเสนาสนานิ นามฯ ปริปาเจตุนฺติ วิมฺหาปนวเสน ปริณาเมตุํฯ ภิกฺขาจาเร อสมฺปชฺชมาเนติ อิทํ ชนปทจาริกํ จรนฺตีติ อิมินา สมฺพนฺธิตพฺพํ, น ปน ปาฬิํ วาเจนฺโตติอาทีหิ, ตานิ ปน ปทานิ อตฺตโน นิรนฺตรวาสฏฺฐาเนปิ ชนปเทสุปิ กตฺตพฺพกิจฺจทสฺสนวเสน วุตฺตานิ, ตานิ จ เต วตฺตสีเสน กโรนฺติ, น ลาภนิมิตฺตํ, เตนาห ตนฺตีติอาทิฯ กิจฺเฉนาติ อิมสฺเสว เววจนํ กสิเรนาติฯ ตทุภยมฺปิ ปารมีปูรณวายามํ สนฺธาย วุตฺตํฯ สาธารณปริกฺขารภาเวนาติ สงฺฆิกปริกฺขารภาเวนฯ ตถาภาวโต เถเนตฺวาติ อวิสฺสชฺชิยอเวภงฺคิยภาวโต เถเนตฺวา, น ฐานาจาวนวเสนาติ อธิปฺปาโย, เตนาห ‘‘กุลทูสกทุกฺกฏํ อาปชฺชตี’’ติฯ อสนฺตนฺติ อิมสฺส อภูตนฺติ อิทํ การณวจนํ, อนุปฺปนฺนตฺตา อวิชฺชมานนฺติ อตฺโถฯ กิตวสฺเสวาติ กิตวสฺส สกุณคหณมิวฯ เกราฏิกสฺสาติ สฐสฺสฯ สมโณติ โคตฺตมตฺตํ อนุโภนฺติ ธาเรนฺตีติ โคตฺรภุโน, นามมตฺตสมณาติ อตฺโถฯ ทุชฺชานปริจฺเฉทนฺติ อนนฺตทุกฺขตฺตา ‘‘เอตฺตกํ ทุกฺข’’นฺติ สงฺขฺยาวเสน ปริจฺฉินฺทิตฺวา ญาตุํ สพฺพญฺญุตญฺญาเณนาปิ ทุกฺกรํ, น ปน สรูปวเสน ญาตุํ พุทฺธญาณสฺส อวิสยภาวาฯ

อธิมานวตฺถุวณฺณนา

[196] อรหตฺเตติ อคฺคผเลฯ ญาณจกฺขุนาติ ปจฺจเวกฺขณญาณสงฺขาเตน จกฺขุนา, อถ วา ผลจิตฺตสมฺปยุตฺเตเนว ญาณจกฺขุนาฯ อตฺตนา สมฺปยุตฺเตนาปิ หิ ญาเณน อสมฺโมหโต สยํ ทิฏฺฐํ นาม โหติ, ตถา ตสฺมิํ อทิฏฺเฐติ อตฺโถฯ สพฺเพสํ กิเลสานํ ปหายกวเสน อาชานาติ, สมนฺตโต สพฺเพน วา ปกาเรน ชานาตีติ ‘‘อญฺญา’’ติ อคฺคมคฺโค วุจฺจติ, ตทุปจาเรน ปน ตปฺผลมฺปีติ อาห ‘‘อญฺญํ พฺยากริํสูติ อรหตฺตํ พฺยากริํสู’’ติฯ อนฺตรา ฐเปตีติ เสขภูมิยํ อธิมาโน ฐเปติฯ กิเลสสมุทาจารํ อปสฺสนฺโตติ ปุริมมคฺคตฺตยวชฺฌานํเยว กิเลสานํ วเสน วุตฺตํ, น ภวราคาทีนํฯ