เมนู

ปราชิตกิเลเสนาติ วิชิตกิเลเสน, นิกฺกิเลเสนาติ อตฺโถฯ อิธาติ อิมสฺมิํ สาสเน, เตน ทุติยปาราชิกสิกฺขาปเทน สมํ อญฺญํ อเนกนยโวกิณฺณํ คมฺภีรตฺถวินิจฺฉยํ กิญฺจิ สิกฺขาปทํ น วิชฺชตีติ โยชนาฯ ตตฺถ อตฺโถ นาม ปาฬิอตฺโถ, วินิจฺฉโย ปาฬิมุตฺตกวินิจฺฉโย, เต คมฺภีรา ยสฺมิํ, ตํ คมฺภีรตฺถวินิจฺฉยํฯ วตฺถุมฺหิ โอติณฺเณติ โจทนาวเสน วา อตฺตนาว อตฺตโน วีติกฺกมาโรจนวเสน วา สงฺฆมชฺเฌ อทินฺนาทานวตฺถุสฺมิํ โอติณฺเณฯ เอตฺถาติ โอติณฺณวตฺถุมฺหิฯ วินิจฺฉโยติ อาปตฺตานาปตฺตินิยมนํฯ กปฺปิเยปิ จ วตฺถุสฺมินฺติ อตฺตนา คเหตุํ ยุตฺเต มาตาปิตาทีนํ สนฺตเกปิฯ

อิติ สมนฺตปาสาทิกาย วินยฏฺฐกถาย วิมติวิโนทนิยํ

ทุติยปาราชิกวณฺณนานโย นิฏฺฐิโตฯ

3. ตติยปาราชิกํ

ตีหีติ กายวจีมโนทฺวาเรหิฯ

ปฐมปญฺญตฺตินิทานวณฺณนา

[162] ยา อยํ เหฏฺฐา ตํ ปเนตํ พุทฺธกาเล จ จกฺกวตฺติกาเล จ นครํ โหตีติอาทินา (ปารา. อฏฺฐ. 1.84) ราชคหสฺส พุทฺธุปฺปาเทเยว เวปุลฺลปฺปตฺติ วุตฺตา, สา เอตฺถาปิ สมานาติ ทสฺเสตุํ ‘‘อิทมฺปิ จ นคร’’นฺติ วุตฺตํ, เตน จ น เกวลํ ราชคหาทโย เอวาติ ทสฺเสติฯ มหาวนํ นามาติอาทิ มชฺฌิมภาณกสํยุตฺตภาณกานํ มเตน วุตฺตํ, ทีฆภาณกา ปน ‘‘หิมวนฺเตน สทฺธิํ เอกาพทฺธํ หุตฺวา ฐิตํ มหาวน’’นฺติ วทนฺติฯ หํสวฏฺฏกจฺฉทเนนาติ หํสวฏฺฏกปฏิจฺฉนฺเนน, หํสมณฺฑลากาเรนาติ อตฺโถฯ กายวิจฺฉนฺทนิยกถนฺติ กรชกาเย วิราคุปฺปาทนกถํฯ ฉนฺโทติ ทุพฺพลราโคฯ ราโคติ พลวราโคฯ ‘‘เกสโลมาทิ’’นฺติ สงฺเขปโต วุตฺตมตฺถํ วิภาเคน ทสฺเสตุํ เยปิ หีติอาทิ วุตฺตํฯ ปญฺจปญฺจปฺปเภเทนาติ เอตฺถ ปญฺจ ปญฺจ ปเภทา เอตสฺส ปริยายสฺสาติ ปญฺจปญฺจปฺปเภโท , เตน ปญฺจปญฺจปฺปเภเทนาติ เอวํ พาหิรตฺถสมาสวเสน ปริยายวิเสสนตา ทฏฺฐพฺพาฯ

อสุภายาติ อสุภมาติกายฯ วณฺเณตพฺพมาติกญฺหิ อเปกฺขิตฺวา อิตฺถิลิงฺเค สามิวจนํ, เตนาห มาติกํ นิกฺขิปิตฺวาติอาทิฯ ตํ วิภชนฺโตติ มาติกํ วิภชนฺโตฯ ผาติกมฺมนฺติ นิปฺผตฺติกรณํฯ ปญฺจงฺควิปฺปหีนนฺติ กามจฺฉนฺทาทิปญฺจนีวรณงฺควิคเมน ปญฺจงฺควิปฺปหีนตา, อปฺปนาปฺปตฺตวิตกฺกาทิชฺฌานงฺคานํ อุปฺปตฺติวเสน ปญฺจงฺคสมนฺนาคตตา จ เวทิตพฺพาฯ ติวิธกลฺยาณํ ทสลกฺขณสมฺปนฺนนฺติ เอตฺถ ปน ฌานสฺส อาทิมชฺฌปริโยสานานํ วเสน ติวิธกลฺยาณตา, เตสํเยว อาทิมชฺฌปริโยสานานํ ลกฺขณวเสน ทสลกฺขณสมฺปนฺนตา จ เวทิตพฺพาฯ อฏฺฐกถายํ ปน ‘‘ทสลกฺขณวิภาวเนเนว ตนฺนิสฺสยภูตา ติวิธกลฺยาณตาปิ ฌานสฺส ปากฏา โหตีติ ตตฺริมานีติอาทิ วุตฺตํฯ

ตตฺรายํ ปาฬีติ ตสฺมิํ ทสลกฺขณวิภาวนวิสเย อยํ ปาฬิฯ ปฏิปทาวิสุทฺธีติ โคตฺรภุปริโยสานาย ปุพฺพภาคปฏิปทาย ฌานสฺส นีวรณาทิปริพนฺธโต วิสุทฺธิ, สายํ ยสฺมา อุเปกฺขานุพฺรูหนาทีนมฺปิ ปจฺจยตฺเตน ปธานา ปุริมการณสิทฺธา จ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘ปฏิปทาวิสุทฺธิ อาที’’ติฯ อุเปกฺขานุพฺรูหนาติ วิโสเธตพฺพตาทีนํ อภาวโต ตตฺรมชฺฌตฺตุเปกฺขาย กิจฺจนิปฺผตฺติยา อนุพฺรูหนา, สา ปน ปริพนฺธวิสุทฺธิสมกาลวิภาวินีปิ ตพฺพิสุทฺธิยาว นิปฺผนฺนาติ ทีปนตฺถมาห ‘‘อุเปกฺขานุพฺรูหนา มชฺเฌ’’ติฯ สมฺปหํสนาติ วตฺถุธมฺมาทีนํ อนติวตฺตนาทิสาธกสฺส ญาณสฺส กิจฺจนิปฺผตฺติวเสน ปริโยทปนา, สา ปน ยสฺมา กตฺตพฺพสฺส สพฺพกิจฺจสฺส นิปฺผตฺติยาว สิทฺธา นาม โหติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘สมฺปหํสนา ปริโยสาน’’นฺติฯ ตีณิปิ เจตานิ กลฺยาณานิ เอกกฺขเณ ลพฺภมานานิปิ ปจฺจยปจฺจยุปฺปนฺนตาทิวเสน ปวตฺตนฺตีติ ทสฺสนตฺถํ อาทิมชฺฌปริโยสานภาเวน วุตฺตานิ, น ปน ฌานสฺส อุปฺปาทาทิกฺขณตฺตเย ยถากฺกมํ ลพฺภมานตฺตาติ ทฏฺฐพฺพํฯ มชฺฌิมํ สมาธินิมิตฺตํ ปฏิปชฺชตีติอาทีสุ มชฺฌิมํ สมาธินิมิตฺตํ นาม สมปฺปวตฺโต อปฺปนาสมาธิเยวฯ โส หิ ลีนุทฺธจฺจสงฺขาตานํ อุภินฺนํ อนฺตานํ อนุปคมเนน มชฺฌิโม, สวิเสสํ จิตฺตสฺส เอกตฺตารมฺมเณ ฐปนโต สมาธิเยว อุปริวิเสสานํ การณภาวโต ‘‘สมาธินิมิตฺต’’นฺติ วุจฺจติ, ตํ ปฏิปชฺชติ ปฏิลพฺภตีติ อตฺโถฯ