กุสสงฺกามนวตฺถุกถาวณฺณนา

[138] พลสาติ พเลนฯ สาฏโก ภวิสฺสติ, คณฺหิสฺสามีติ อนาคตวจนํ ปสิพฺพกคฺคหณโต ปุเรตรํ สมุปฺปนฺนปริกปฺปทสฺสนวเสน วุตฺตํฯ คหณกฺขเณ ปน ‘‘สาฏโก เจ, คณฺหามี’’ติ ปสิพฺพกํ คณฺหาตีติ เอวเมตฺถ อธิปฺปาโย คเหตพฺโพ, น ปน พหิ นีหริตฺวา สาฏกภาวํ ญตฺวา คเหสฺสามีติ, เตนาห ‘‘อุทฺธาเรเยว ปาราชิก’’นฺติฯ อิตรถา ‘‘อิทานิ น คณฺหามิ, ปจฺฉา อนฺธกาเร ชาเต วิชานนกาเล วา คณฺหิสฺสามิ, อิทานิ โอโลเกนฺโต วิย หตฺถคตํ กโรมี’’ติ คณฺหนฺตสฺสาปิ คหณกฺขเณ อวหาโร ภเวยฺย, น จ ตํ ยุตฺตํ ตทา คหเณ สนฺนิฏฺฐานาภาวาฯ สนฺนิฏฺฐาปกเจตนาย เอว หิ ปาณาติปาตาทิอกุสลํ วิยฯ น หิ ‘‘ปจฺฉา วธิสฺสามี’’ติ ปาณํ คณฺหนฺตสฺส ตเทว ตสฺมิํ มเตปิ ปาณาติปาโต โหติ วธกเจตนาย ปโยคสฺส อกตตฺตา, เอวมิธาปิ อตฺถงฺคเต สูริเย อวหริสฺสามีติอาทินา กาลปริกปฺปนวเสน ฐานา จาวิเตปิ ตทาปิ อวหาโร น โหติ โอกาสปริกปฺเป (ปารา. อฏฺฐ. 1.138) วิย, ตสฺมิํ ปน ยถาปริกปฺปิตฏฺฐาเน กาเล อาคเต ภณฺฑํ ภูมิยํ อนิกฺขิปิตฺวาปิ เถยฺยจิตฺเตน คจฺฉโต ปทวาเรน อวหาโรติ ขายติฯ ตสฺมา ภณฺฑปริกปฺโป โอกาสปริกปฺโป กาลปริกปฺโปติ ติวิโธปิ ปริกปฺโป คเหตพฺโพฯ อฏฺฐกถายํ ปน โอกาสปริกปฺเป สโมธาเนตฺวา กาลปริกปฺโป วิสุํ น วุตฺโตติ อมฺหากํ ขนฺติ, วีมํสิตฺวา คเหตพฺพํฯ ปทวาเรน กาเรตพฺโพติ ภูมิยํ อนิกฺขิปิตฺวา วีมํสิตตฺตา วุตฺตํฯ ปริยุฏฺฐิโตติ อนุพทฺโธฯ

ปริกปฺโป ทิสฺสตีติ คหณกฺขเณ ปริกปฺโป ทิสฺสติ, น ตทา เตสํ มเตน อวหาโรติ ทสฺเสติฯ ทิสฺวา หฏตฺตา ปริกปฺปาวหาโร น ทิสฺสตีติ ปจฺฉา ปน พหิ วีมํสิตฺวา สาฏกภาวํ ญตฺวา ตโต ปจฺฉา เถยฺยจิตฺเตน หฏตฺตา ปุพฺเพ กตสฺส ปริกปฺปสฺส อวหารานงฺคตฺตา ‘‘สุตฺต’’นฺติ ญตฺวา หรเณ วิย เถยฺยาวหาโร เอว สิยาฯ ตสฺมา ปริกปฺปาวหาโร น ทิสฺสติฯ สาฏโก เจ ภวิสฺสตีติอาทิกสฺส ปริกปฺปสฺส ตทา อวิชฺชมานตฺตา เกวลํ อวหาโร เอว, น ปริกปฺปาวหาโรติ อธิปฺปาโย, เตน ภณฺฑปริกปฺปาวหารสฺส ‘‘สาฏโก เจ ภวิสฺสติ, คเหสฺสามี’’ติ เอวํ ภณฺฑสนฺนิฏฺฐานาภาวกฺขเณเยว ปวตฺติํ ทสฺเสติ, เตนาห ‘‘ยํ ปริกปฺปิตํ, ตํ อทิฏฺฐํ ปริกปฺปิตภาเว ฐิตํเยว อุทฺธรนฺตสฺส อวหาโร’’ติฯ ยทิ เอวํ กสฺมา โอกาสปอปฺปาวหาโร ภณฺฑํ ทิสฺวา อวหรนฺตสฺส ปริกปฺปาวหาโร สิยาติ? นายํ โทโส อภณฺฑวิสยตฺตา ตสฺส ปริกปฺปสฺส, ปุพฺเพว ทิสฺวา ญาตภณฺฑสฺเสว หิ โอกาสปริกปฺโป วุตฺโตฯ ตํ มญฺญมาโน ตํ อวหรีติ อิทํ สุตฺตํ กิญฺจาปิ ‘‘ตญฺเญเวต’’นฺติ นิยเมตฺวา คณฺหนฺตสฺส วเสน วุตฺตํ, ตถาปิ ‘‘ตญฺเจ คณฺหิสฺสามี’’ติ เอวํ ปวตฺเต อิมสฺมิํ ปริกปฺเปปิ ‘‘คณฺหิสฺสามี’’ติ คหเณ นิยมสพฺภาวา อวหารตฺถสาธกํ โหตีติ อุทฺธฏํ, เตเนว ‘‘สเมตี’’ติ วุตฺตํฯ

เกจีติ มหาอฏฺฐกถายเมว เอกจฺเจ อาจริยาฯ มหาปจฺจริยํ ปนาติอาทินาปิ เกจิวาโท คารยฺโห, มหาอฏฺฐกถาวาโทว ยุตฺตตโรติ ทสฺเสติฯ

อลงฺการภณฺฑนฺติ องฺคุลิมุทฺทิกาทิฯ กุสํ ปาเตตฺวาติ วิลีวมยํ วา ตาลปณฺณาทิมยํ วา กตสญฺญาณํ ปาเตตฺวาฯ ปรโกฏฺฐาสโต กุเส อุทฺธเฏปิ น ตาว กุสสฺส ปริวตฺตนํ ชาตนฺติ วุตฺตํ ‘‘อุทฺธาเร รกฺขตี’’ติฯ หตฺถโต มุตฺตมตฺเต ปาราชิกนฺติ อิมินา ฐานาจาวนํ ธุรนิกฺเขปญฺจ วินา กุสสงฺกามนํ นาม วิสุํ เอโกยํ อวหาโรติ ทสฺเสติฯ