ภารฏฺฐกถาวณฺณนา

[101] ภารฏฺฐกถายํ ภารฏฺฐนฺติ มาติกาปทสฺส ภาโร นามาติ อิทํ อตฺถทสฺสนนฺติ อาห ‘‘ภาโรเยว ภารฏฺฐ’’นฺติฯ ปุริมคเลติ คลสฺส ปุริมภาเคฯ คลวาฏโกติ คีวาย อุปริมคลวาฏโกฯ อุรปริจฺเฉทมชฺเฌติ อุรปริยนฺตสฺส มชฺเฌฯ สามิเกหิ อนาณตฺโตติ อิทํ ยทิ สามิเกหิ ‘‘อิมํ ภารํ เนตฺวา อสุกฏฺฐาเน เทหี’’ติ อาณตฺโต ภเวยฺย, ตทา เตน คหิตภณฺฑํ อุปนิกฺขิตฺตํ สิยา, ตญฺจ เถยฺยจิตฺเตน สีสาทิโต โอโรเปนฺตสฺสาปิ อวหาโร น สิยา, สามิกานํ ปน ธุรนิกฺเขเป เอว สิยาติ ตโต อุปนิกฺขิตฺตภณฺฑภาวโต วิโยเชตุํ วุตฺตํ, เตเนว วกฺขติ ‘‘เตหิ ปน อนาณตฺตตฺตา ปาราชิก’’นฺติฯ ฆํสนฺโตติ สีสโต อนุกฺขิปนฺโต, ยทิ อุกฺขิเปยฺย, อุกฺขิตฺตมตฺเต ปาราชิกํ, เตนาห สีสโต เกสคฺคมตฺตมฺปีติอาทิฯ โย จายนฺติ โย อยํ วินิจฺฉโยฯ

อารามฏฺฐกถาวณฺณนา

[102] อารามฏฺฐกถายํ อารามํ อภิยุญฺชตีติ อิทํ อภิโยคกรณํ ปเรสํ ภูมฏฺฐภณฺฑาทีสุปิ กาตุํ วฏฺฏติเยวฯ อารามาทิถาวเรสุ ปน เยภุยฺเยน อภิโยควเสเนว คหณสมฺภวโต เอตฺเถว ปาฬิยํ อภิโยโค วุตฺโต, อิติ อิมินา นเยน สพฺพตฺถาปิ สกฺกา ญาตุนฺติ คเหตพฺพํฯ อทินฺนาทานสฺส ปโยคตฺตาติ สหปโยคมาหฯ วตฺถุมฺหิเยว กตปโยคตฺตา สหปโยควเสน เหตํ ทุกฺกฏํฯ สยมฺปีติ อภิยุญฺชโกปิฯ ‘‘กิํ กโรมิ กิํ กโรมี’’ติ เอวํ กิงฺการเมว ปฏิสฺสุณนฺโต วิย จรตีติ กิงฺการปฏิสฺสาวี, ตสฺส ภาโว กิงฺการปฏิสฺสาวิภาโว, ตสฺมิํ, อตฺตโน วสวตฺติภาเวติ วุตฺตํ โหติฯ อุกฺโกจนฺติ ลญฺชํฯ สพฺเพสํ ปาราชิกนฺติ กูฏวินิจฺฉยิกาทีนํฯ อยํ วตฺถุสามีติอาทิกสฺส อุภินฺนํ ธุรนิกฺเขปกรณเหตุโน ปโยคสฺส กรณกฺขเณว ปาราชิกํ โหตีติ เวทิตพฺพํฯ สเจ ปน สามิกสฺส วิมติ จ ธุรนิกฺเขโป จ กเมน อุปฺปชฺชนฺติ, ปโยคสมุฏฺฐาปกจิตฺตกฺขเณ ปาราชิกเมว โหติ, น ถุลฺลจฺจยํฯ ยทิ วิมติเยว อุปฺปชฺชติ, ตทา ถุลฺลจฺจยเมวาติ เวทิตพฺพํ, อยํ นโย สพฺพตฺถ ยถานุรูปํ คเหตพฺโพฯ ธุรนิกฺเขปวเสเนว ปราชโยติ สามิโก ‘‘อหํ น มุจฺจามี’’ติ ธุรํ อนิกฺขิปนฺโต อฏฺโฏ ปราชิโต นาม น โหตีติ ทสฺเสติฯ

วิหารฏฺฐกถาวณฺณนา

[103] วิหารฏฺฐกถายํ วิหารนฺติ อุปจารสีมาสงฺขาตํ สกลํ วิหารํฯ ปริเวณนฺติ ตสฺส วิหารสฺส อพฺภนฺตเร วิสุํ วิสุํ ปาการาทิปริจฺฉินฺนฏฺฐานํฯ อาวาสนฺติ เอกํ อาวสถมตฺตํฯ คณสนฺตเก ปริจฺฉินฺนสามิกตฺตา สกฺกา ธุรํ นิกฺขิปาเปตุนฺติ อาห ‘‘ทีฆภาณกาทิเภทสฺส ปน คณสฺสา’’ติฯ อิธาปิ สเจ เอโกปิ ธุรํ น นิกฺขิปติ, รกฺขติเยวฯ เอส นโย พหูนํ สนฺตเก สพฺพตฺถฯ