เอวเมเก วทนฺตีติ เหฏฺฐา วุตฺตสฺส อตฺถนยสฺส อตฺตนา อนภิมตภาวํ ทสฺเสตฺวา สยํ อญฺญถาปิ ปาฬิํ อฏฺฐกถญฺจ สํสนฺทิตฺวา อตฺถํ ทสฺเสตุกาโม อยํ ปเนตฺถ สาโรติอาทิมาหฯ อจาเวตุกาโมวาติ เถยฺยจิตฺเตน ฐานา อจาเวตุกาโมวฯ อฉฑฺเฑตุกาโมเยวาติ เอตฺถาปิ เถยฺยจิตฺเตนาติ สมฺพนฺธิตพฺพํฯ อิทญฺหิ เถยฺยจิตฺตปกฺขํ สนฺธาย วุตฺตํ นาเสตุกามตาปกฺขสฺส วกฺขมานตฺตาฯ เตเนวาห นาเสตุกามตาปกฺเข ปนาติอาทิฯ อิตรถาปิ ยุชฺชตีติ เถยฺยจิตฺตาภาวา ฐานา จาเวตุกามสฺสาปิ ทุกฺกฏํ ยุชฺชตีติ วุตฺตํ โหติฯ

ภูมฏฺฐกถาวณฺณนานโย นิฏฺฐิโตฯ

อากาสฏฺฐกถาวณฺณนา

[96] อากาสฏฺฐกถายํ อนฺโตวตฺถุมฺหีติ ปริกฺขิตฺตสฺส วตฺถุสฺส อนฺโตฯ อนฺโตคาเมติ ปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อนฺโตฯ อปริกฺขิตฺเต ปน วตฺถุมฺหิ คาเม วา ฐิตฏฺฐานเมว ฐานํฯ อฏวิมุขํ กโรติ…เป.… รกฺขตีติ เตน ปโยเคน ตสฺส อิจฺฉิตฏฺฐานํ อาคตตฺตา รกฺขติฯ คามโต นิกฺขนฺตสฺสาติ ปริกฺขิตฺตคามโต นิกฺขนฺตสฺสฯ กปิญฺชโร นาม อญฺญมญฺญํ ยุชฺฌาปนตฺถาย พาลชเนหิ โปสาวนิยปกฺขิชาติฯ

เวหาสฏฺฐกถาวณฺณนา

[97] เวหาสฏฺฐกถายํ ฉินฺนมตฺเต มุตฺตมตฺเตติ ยถา ฉินฺนํ มุตฺตญฺจ ปกติฏฺฐาเน น ติฏฺฐติ, ตถา เฉทนํ โมจนญฺจ สนฺธาย วุตฺตํฯ

อุทกฏฺฐกถาวณฺณนา

[98] อุทกฏฺฐกถายํ สนฺทมานอุทเก นิกฺขิตฺตํ น ติฏฺฐตีติ อาห ‘‘อสนฺทนเก อุทเก’’ติฯ อนาปตฺตีติ หตฺถวารปทวาเรสุ ทุกฺกฏาปตฺติยา อภาวํ สนฺธาย วุตฺตํฯ กฑฺฒตีติ เหฏฺฐโต โอสาเรติฯ สกลมุทกนฺติ ทณฺเฑน ผุฏฺโฐกาสคตํ สกลมุทกํฯ น อุทกํ ฐานนฺติ อตฺตนา กตฏฺฐานสฺส อฏฺฐานตฺตาฯ ปทุมินิยนฺติ ปทุมคจฺเฉฯ กลาปพนฺธนฺติ หตฺถกวเสน ขุทฺทกํ กตฺวา พทฺธํ กลาปพทฺธํฯ ภารพทฺธํ นาม สีสภาราทิวเสน พทฺธํฯ มุฬาลนฺติ กนฺทํฯ ปตฺตํ วา ปุปฺผํ วาติ อิทํ กทฺทมสฺส อนฺโต ปวิสิตฺวา ฐิตํ สนฺธาย วุตฺตํฯ นิทฺธมนตุมฺพนฺติ วาปิยา อุทกสฺส นิกฺขมนนาฬํฯ อุทกวาหกนฺติ มหามาติกํฯ อวหาเรน โส น กาเรตพฺโพติ อิมินา ปาณํ ชีวิตา โวโรปเน อาปตฺติยา สพฺพตฺถ น มุจฺจตีติ ทีเปติฯ มาติกํ อาโรเปตฺวาติ ขุทฺทกมาติกํ อาโรเปตฺวาฯ มริตฺวา…เป.… ติฏฺฐนฺตีติ เอตฺถ มตมจฺฉานํเยว เตสํ สนฺตกตฺตา อมเต คณฺหนฺตสฺส นตฺถิ อวหาโรฯ

นาวฏฺฐกถาวณฺณนา

[99] นาวฏฺฐกถายํ ถุลฺลจฺจยมฺปิ ปาราชิกมฺปิ โหตีติ เอตฺถ ปฐมํ ฐานา อจาเวตฺวา มุตฺเต ถุลฺลจฺจยํ, ปฐมํ ปน ฐานา จาเวตฺวา มุตฺเต ปาราชิกนฺติ เวทิตพฺพํฯ ปาเส พทฺธสูกโร วิยาติอาทินา วุตฺตํ สนฺธายาห ‘‘ตตฺถ ยุตฺติ ปุพฺเพ วุตฺตาเอวา’’ติฯ วิปนฺนฏฺฐนาวาติ วิสมวาเตหิ เทสนฺตรํ ปลาตา, ภิชฺชิตฺวา วา วินาสํ ปตฺวา อุทเก นิมุชฺชิตฺวา เหฏฺฐา ภูมิตลํ อปฺปตฺวา สามิเกหิ จ อปริจฺจตฺตาลยา วุจฺจติฯ พลวา จ วาโต อาคมฺมาติ อิมินา อสติ วาเต อยํ ปโยโค กโตติ ทสฺเสติฯ ปุคฺคลสฺส นตฺถิ อวหาโรติ สุกฺขมาติกายํ อุชุกรณนเยน วุตฺตํฯ ตํ อตฺตโน ปาเทน อนกฺกมิตฺวา หตฺเถน จ อนุกฺขิปิตฺวา อญฺญสฺมิํ ทณฺฑาทีสุ พนฺธิตฺวา ฐปิเต ยุชฺชติ, อตฺตโน ปาเทน อกฺกมิตฺวา หตฺเถน จ อุกฺขิปิตฺวา ฐิตสฺส ปน พลววาเตน ฉตฺตจีวราทีสุ ปหเฏสุ ปกติํ วิชหิตฺวา ทฬฺหตรํ อกฺกมนคหณาทิปโยโค อภินโว กาตพฺโพ สิยาฯ อิตรถา ฉตฺตจีวราทีนิ วา วิคจฺฉนฺติ, อวหารโก วา สยํ ปติสฺสติ, นาวา จ ตทา น คมิสฺสติฯ ตสฺมา อีทิเส อภินวปฺปโยเค สติ อวหาเรน ภวิตพฺพํฯ สุกฺขมาติกายํ อุชุกตาย อุทกาคมนกาเล กาตพฺพกิจฺจํ นตฺถีติ ตํ อิธ นิทสฺสนํ น โหติฯ ทาสํ ปน ปกติยา ปลายนฺตํ ‘‘สีฆํ ยาหี’’ติ วตฺวา ปกติคมนโต ตุริตคมนุปฺปาทนาทินา อิธ นิทสฺสเนน ภวิตพฺพนฺติ อมฺหากํ ขนฺติ , วีมํสิตฺวา คเหตพฺพํฯ วาเต อาคเตปิ ยตฺถ อติลหุกตฺตา นาวาย กญฺจิ ปโยคํ อกตฺวา ปกติยา อวหารโก ติฏฺฐติ, ตตฺถิทํ อฏฺฐกถายํ วุตฺตนฺติ คเหตพฺพํฯ