ปญฺจวีสติอวหารกถาวณฺณนา

กตฺถจีติ เอกิสฺสา อฏฺฐกถายํฯ เอกํ ปญฺจกํ ทสฺสิตนฺติ ‘‘ปรปริคฺคหิตญฺจ โหติ, ปรปริคฺคหิตสญฺญี จ, ครุโก จ โหติ ปริกฺขาโร ปญฺจมาสโก วา อติเรกปญฺจมาสโก วา, เถยฺยจิตฺตญฺจ ปจฺจุปฏฺฐิตํ โหติ, ฐานา จาเวตี’’ติ (ปารา. 122) วุตฺตปญฺจอวหารงฺคานิ เอกํ ปญฺจกนฺติ ทสฺสิตํฯ ทฺเว ปญฺจกานิ ทสฺสิตานีติ ‘‘ฉหิ อากาเรหิ อทินฺนํ อาทิยนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ น จ สกสญฺญี, น จ วิสฺสาสคฺคาหี, น จ ตาวกาลิกํ, ครุโก จ โหติ ปริกฺขาโร ปญฺจมาสโก วา อติเรกปญฺจมาสโก วา, เถยฺยจิตฺตญฺจ ปจฺจุปฏฺฐิตํ โหติ, ฐานา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสา’’ติ (ปารา. 125) เอวํ วุตฺเตสุ ฉสุ ปเทสุ เอกํ อปเนตฺวา เสสานิ ปญฺจ ปทานิ เอกํ ปญฺจกํ กตฺวา เหฏฺฐา วุตฺตปญฺจกญฺจ คเหตฺวา ทฺเว ปญฺจกานิ ทสฺสิตานิฯ เอตฺถ ปนาติ ปญฺจหากาเรหีติอาทีสุฯ สพฺเพหิปิ ปเทหีติ ปรปริคฺคหิตญฺจ โหตีติอาทีหิ สพฺเพหิ ปญฺจหิ ปเทหิฯ

ปญฺจนฺนํ อวหารานํ สมูโห ปญฺจกํฯ สโก หตฺโถ สหตฺโถ, เตน นิพฺพตฺโต, ตสฺส วา สมฺพนฺธีติ สาหตฺถิโก, อวหาโรฯ สาหตฺถิกาทิ ปญฺจกํ สาหตฺถิกปญฺจกนฺติอาทิปทวเสน นามลาโภ ทฏฺฐพฺโพฯ เอวํ เสเสสุปิฯ ตติยปญฺจเมสุ ปญฺจเกสูติ สาหตฺถิกปญฺจกเถยฺยาวหารปญฺจเกสุฯ ลพฺภมานปทวเสนาติ สาหตฺถิกปญฺจเก ลพฺภมานสฺส นิสฺสคฺคิยาวหารปทสฺส วเสน, เถยฺยาวหารปญฺจเก ลพฺภมานสฺส ปริกปฺปาวหารปทสฺส จ วเสน โยเชตพฺพนฺติ อตฺโถฯ

นิสฺสคฺคิโย นาม…เป.… ปาราชิกสฺสาติ อิมินา พหิสุงฺกฆาตปาตนํ นิสฺสคฺคิยปโยโคติ ทสฺเสติฯ ‘‘หตฺเถ ภารํ เถยฺยจิตฺโต ภูมิยํ นิกฺขิปติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสา’’ติ (ปารา. 101) วุตฺตตฺตา ปน สุทฺธจิตฺเตน คหิตปรภณฺฑสฺส เถยฺยจิตฺเตน คุมฺพาทิปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน ขิปนมฺปิ อิมสฺมิํ นิสฺสคฺคิยปโยเค สงฺคยฺหตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ กิริยาสิทฺธิโต ปุเรตรเมว ปาราชิกาปตฺติสงฺขาตํ อตฺถํ สาเธตีติ อตฺถสาธโกฯ อถ วา อตฺตโน วตฺตมานกฺขเณ อวิชฺชมานมฺปิ กิริยาสิทฺธิสงฺขาตํ อตฺถํ อวสฺสํ อาปตฺติํ สาเธตีติปิ อตฺถสาธโกฯ อสุกํ นาม ภณฺฑํ ยทา สกฺโกสีติ อิทํ นิทสฺสนมตฺตํ ปรสฺส เตลกุมฺภิยา อุปาหนาทีนํ นิกฺเขปปโยคสฺสาปิ อตฺถสาธกตฺตาฯ ตถา หิ วุตฺตํ มาติกาฏฺฐกถายํ –

‘‘อตฺถสาธโก นาม ‘อสุกสฺส ภณฺฑํ ยทา สกฺโกติ, ตทา ตํ อวหรา’ติ อญฺญํ อาณาเปติฯ ตตฺถ สเจ ปโร อนนฺตรายิโก หุตฺวา ตํ อวหรติ, อาณาปกสฺส อาณตฺติกฺขเณเยว ปาราชิกํฯ ปรสฺส วา ปน เตลกุมฺภิยา ปาทคฺฆนกเตลํ อวสฺสํ ปิวนกานิ อุปาหนาทีนิ ปกฺขิปติ, หตฺถโต มุตฺตมตฺเตเยว ปาราชิก’’นฺติ (กงฺขา. อฏฺฐ. ทุติยปาราชิกวณฺณนา)ฯ