เมนู

ตสฺมา ยถา หิ ปาฬิยํ ปาราชิกาปตฺติอาปชฺชนกปุคฺคลนิยมตฺถํ ยฺวายํ ญตฺติจตุตฺเถน กมฺเมน…เป.… อุปสมฺปนฺโน, อยํ อิมสฺมิํ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ อิมสฺมิํ วจเน สพฺเพปิ ญตฺติจตุตฺถกมฺเมน อุปสมฺปนฺนา ปาราชิกาปชฺชนกปุคฺคลาเยวาติ นิยโม น สิชฺฌติ ปาราชิกานาปชฺชนกานมฺปิ เสกฺขาทีนํ สมฺภวา, อถ โข ญตฺติจตุตฺถกมฺเมน อุปสมฺปนฺเนสุเยว ปาราชิกาปตฺติอาปชฺชนกา อลชฺชี พาลปุถุชฺชนา ลพฺภนฺติ, น ปน เอหิภิกฺขุอาทีสูติ เอวํ นิยโม สิชฺฌติ, เอวมิธาปิ ปกตตฺเตสุเยว เอกโต กมฺมกรณารหา อนาปตฺติกา ลชฺชี กุกฺกุจฺจกา สิกฺขากามา อุปลพฺภนฺติ , น อปกตตฺเตสูติ เอวเมว นิยโม สิชฺฌติ อปกตตฺตานํ คณปูรณตฺตาภาเวน อสํวาสิกตฺตนิยมโตฯ อลชฺชิโน ปน คณปูรกา หุตฺวา กมฺมสฺส สาธนโต อสํวาสิเกสุ น คหิตา กตฺตพฺพวิธิํ อกตฺวา เตหิ สห มทฺทิตฺวา กมฺมํ กโรนฺตานํ อาปตฺติ อลชฺชิตา จ น วิคจฺฉตีติ เวทิตพฺพํฯ ‘‘เอโก อลชฺชี อลชฺชีสตมฺปิ กโรตี’’ติ (ปารา. อฏฺฐ. 2.585) หิ วุตฺตํ, เตเนว วกฺขติ ‘‘สพฺเพปิ ลชฺชิโน เอเตสุ กมฺมาทีสุ สห วสนฺตี’’ติอาทิฯ อยญฺจตฺโถ อุปริ วิตฺถารโต อาวิ ภวิสฺสติฯ

ตถาติ สีมาปริจฺฉินฺเนหีติอาทิํ ปรามสติฯ เอกโต วนฺทนภุญฺชนคามปฺปเวสนวตฺตาปฏิวตฺตกรณอุคฺคหปริปุจฺฉาสชฺฌายกรณาทิสามคฺคิกิริยาวเสน ภควตา ปญฺญตฺตสิกฺขาปทสิกฺขนํ สมสิกฺขตา นาม, ตญฺจ ลชฺชีเหว สมํ สิกฺขิตพฺพํ, น อลชฺชีหีติ ทสฺเสตุํ ‘‘ปญฺญตฺตํ ปน…เป.… สมสิกฺขตา นามา’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ อนติกฺกมนวเสน อุคฺคหปริปุจฺฉาทิวเสน จ ลชฺชีปุคฺคเลหิ สมํ เอกโต สิกฺขิตพฺพา สมสิกฺขาติ สิกฺขาปทานิ วุตฺตานิ, ตาสํ สมสิกฺขนํ ยถาวุตฺตนเยน ลชฺชีหิ สิกฺขิตพฺพภาโว สมสิกฺขตา นามาติ อธิปฺปาโยฯ ยถาวุตฺเตสุ เอกกมฺมาทีสุ อลชฺชีนํ ลชฺชิธมฺเม อโนกฺกนฺเต ลชฺชีหิ สห สํวาโส นตฺถิ, ตโต พหิเยว เต สนฺทิสฺสนฺตีติ อาห สพฺเพปิ ลชฺชิโนติอาทิฯ

[56] ยํ ตํ วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ วตฺถุเมว น โหตีติ สุวณฺณาทีหิ กตอิตฺถิรูปานํ องฺคชาเตสุปิ นิมิตฺตโวหารทสฺสนโต ตตฺถ ปาราชิกาสงฺกานิวตฺตนตฺถํ วุตฺตํฯ เตเนว วินีตวตฺถูสุ เลปจิตฺตาทิวตฺถูสุ สญฺชาตกุกฺกุจฺจสฺส ปาราชิเกน อนาปตฺติ วุตฺตาฯ

ปฐมจตุกฺกวณฺณนา

[57] อสฺสาติ อาขฺยาตปทนฺติ ตสฺส อตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘โหตี’’ติ อาห, ภเวยฺยาติ อตฺโถ, โหตีติ วุตฺตํ โหติฯ ทุติเย อตฺถวิกปฺเป ‘‘โหตี’’ติ อิทํ วจนเสโสฯ

[58] สาทิยนฺตสฺเสวาติ เอตฺถ สาทิยนํ นาม เสเวตุกามตาจิตฺตสฺส อุปฺปาทนเมวาติ อาห ‘‘ปฏิเสวนจิตฺตสมงฺคิสฺสา’’ติฯ

ปฏิปกฺขนฺติ อนิฏฺฐํ อหิตํฯ ‘‘ภิกฺขูนํ ปจฺจตฺถิกา ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา’’ติ วุตฺเต อุปริ วุจฺจมานา ราชปจฺจตฺถิกาทโยปิ อิเธว ปวิสนฺตีติ ตํ นิวตฺตนตฺถํ ภิกฺขู เอว ปจฺจตฺถิกาติ ราชปจฺจตฺถิกานุรูเปน อตฺโถ ทสฺสิโตฯ ตสฺมิํ ขเณติ ปเวสนกฺขเณฯ อคฺคโต หิ ยาว มูลา ปเวสนกิริยาย วตฺตมานกาโล ปเวสนกฺขโณ นามฯ ปวิฏฺฐกาเลติ องฺคชาตสฺส ยตฺตกํ ฐานํ ปเวสนารหํ, ตตฺตกํ อนวเสสโต ปวิฏฺฐกาเล, ปเวสนกิริยาย นิฏฺฐิตกฺขเณติ อตฺโถฯ เอวํ ปวิฏฺฐสฺส อุทฺธรณารมฺภโต อนฺตรา ฐิตกาเล ฐิตํ องฺคชาตํ, ตสฺส ฐิติ วา ฐิตํ นาม, อฏฺฐกถายํ ปน มาตุคามสฺส สุกฺกวิสฺสฏฺฐิํ ปตฺวา สพฺพถา วายามโต โอรมิตฺวา ฐิตกาลํ สนฺธาย ‘‘สุกฺกวิสฺสฏฺฐิสมเย’’ติ วุตฺตํ, ตทุภยมฺปิ ฐิตเมวาติ คเหตพฺพํฯ อุทฺธรณํ นาม ยาว อคฺคา นีหรณกิริยาย วตฺตมานกาโลติ อาห ‘‘นีหรณกาเล ปฏิเสวนจิตฺตํ อุปฏฺฐาเปตี’’ติฯ

เอตฺถ จ ยสฺมา ปเรหิ อุปกฺกมิยมานสฺส องฺคชาตาทิกายจลนสฺส วิชฺชมานตฺตา เสวนจิตฺเต อุปฏฺฐิตมตฺเต ตสฺมิํ ขเณ จิตฺตชรูเปน สญฺชายมานํ องฺคชาตาทิจลนํ อิมินา เสวนจิตฺเตน อุปฺปาทิตเมว โหติฯ อปิจ เสวนจิตฺเต อุปฺปนฺเน ปเรหิ อนุปกฺกมิยมานสฺสาปิ องฺคชาเต จลนํ โหเตว, ตญฺจ เตน กตํ นาม โหติ, ตสฺมา กายจิตฺตโต สมุฏฺฐิตํ ปาราชิกาปตฺติํ โส อาปชฺชติเยว อุพฺภชาณุมณฺฑลิกา (ปาจิ. 657-658) วิยฯ ตตฺถาปิ หิ ‘‘อธกฺขกํ อุพฺภชาณุมณฺฑลํ อามสนํ วา…เป.… ปฏิปีฬนํ วา สาทิเยยฺยา’’ติ (ปาจิ. 657) สาทิยนมตฺเตเยว อาปตฺติ วุตฺตา, ภิกฺขุโน กายสํสคฺเค ปน ‘‘กายสํสคฺคํ สมาปชฺเชยฺยา’’ติ (ปารา. 270) อตฺตโน อุปกฺกมสฺส อาปตฺตินิมิตฺตภาเวน วุตฺตตฺตา อิตฺถิยา ผุสิยมานสฺส กายสํสคฺคราเค จ อิตฺถิยา สญฺชนิตกายจลเน จ วิชฺชมาเนปิ อตฺตโน ปโยคาภาเวน อนาปตฺติเยว วุตฺตาติ คเหตพฺพํฯ เกจิ ปน ‘‘ปฐมสงฺฆาทิเสสวิสเยปิ ปเรหิ พลกฺกาเรน หตฺถาทีหิ อุปกฺกมิยมานสฺส โมจนสฺสาโท จ อุปฺปชฺชติ, เตน จ อสุจิมฺหิ มุตฺเต สงฺฆาทิเสโส, อมุตฺเต ถุลฺลจฺจยํ เอวา’’ติ วทนฺติฯ องฺคารกาสุนฺติ องฺคารราสิํ, องฺคารปุณฺณาวาฏํ วาฯ

อิตฺถิยา อุปกฺกมิยมาเน อสาทิยนํ นาม น สพฺเพสํ วิสโยติ อาห อิมญฺหีติอาทิฯ เอกาทสหิ อคฺคีหีติ ราคโทสโมหชาติชรามรณโสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสสงฺขาเตหิ เอกาทสคฺคีหิฯ อสฺสาติ อสาทิยนฺตสฺสฯ จตุกฺกํ นีหริตฺวา ฐเปสีติ เอตฺถ เอกปุคฺคลวิสยตาย เอโกปิ อนาปตฺติวาโร ปเวสนปวิฏฺฐฐิตอุทฺธรณสงฺขอาตานํ จตุนฺนํ ปทานํ วเสน ‘‘จตุกฺก’’นฺติ วุตฺโตฯ ปฐมจตุกฺกกถาติ เอตฺถ ปน อนาปตฺติวาเรน สทฺธิํ ปญฺจนฺนํ วารานํ วุตฺตนเยน ‘‘ปญฺจ จตุกฺกา’’ติ วตฺตพฺเพปิ เอกมคฺควิสยตาย เตสํ เอกตฺตํ อาโรเปตฺวา ปฐมจตุกฺกตา วุตฺตาฯ เตเนว วกฺขติ ติณฺณํ มคฺคานํ วเสน ตีณิ สุทฺธิกจตุกฺกานีติอาทิฯ

เอกูนสตฺตติทฺวิสตจตุกฺกกถาวณฺณนา

[59-60] มตฺตนฺติ สุราทีหิ มตฺตํฯ อกฺขายิตนิมิตฺตา อิธ อุตฺตรปทโลเปน อกฺขายิตสทฺเทน วุตฺตาติ อาห ‘‘อกฺขายิตนิมิตฺต’’นฺติฯ ชาครนฺตินฺติอาทิ วิเสสนรหิตตฺตา ‘‘สุทฺธิกจตุกฺกานี’’ติ วุตฺตํฯ สมานาจริยกาเถราติ เอกาจริยสฺส อุทฺเทสนฺเตวาสิกาฯ คงฺคาย อปรภาโค อปรคงฺคํฯ วตเรติ ครหตฺเถ นิปาโตฯ เอวํ วินยครุกานนฺติ อิมินา อุปริ อุปติสฺสตฺเถเรน วุจฺจมานวินิจฺฉยสฺส ครุกรณียตาย การณํ วุตฺตํฯ สพฺพํ ปริยาทิยิตฺวาติ สพฺพํ ปาราชิกเขตฺตํ อนวเสสโต คเหตฺวาฯ ยทิ หิ สาวเสสํ กตฺวา ปญฺญเปยฺย, อลชฺชีนํ ตตฺถ เลเสน อชฺฌาจารโสโต ปวตฺตตีติ อาห ‘‘โสตํ ฉินฺทิตฺวา’’ติฯ สหเสยฺยาทิปณฺณตฺติวชฺชสิกฺขาปเทสุเยว (ปาจิ. 49-51) สาวเสสํ กตฺวาปิ ปญฺญาปนํ สมฺภวติ, น โลกวชฺเชสูติ อาห อิทญฺหีติอาทิฯ สหเสยฺยสิกฺขาปเท หิ (ปาจิ. 49 อาทโย) กิญฺจาปิ เยภุยฺยจฺฉนฺเน เยภุยฺยปริจฺฉนฺเน เหฏฺฐิมปริจฺเฉทโต ปาจิตฺติยํ ทสฺสิตํ, อุปฑฺฒจฺฉนฺเน อุปฑฺฒปริจฺฉนฺเน ทุกฺกฏํ, ตถาปิ สาวเสสตฺตา ปญฺญตฺติยา เยภุยฺยจฺฉนฺนอุปฑฺฒปริจฺฉนฺนาทีสุปิ อฏฺฐกถายํ ปาจิตฺติยเมว ทสฺสิตํฯ อิธ ปน นิรวเสสตฺตา ปญฺญตฺติยา ภควตา ทสฺสิตํ เยภุยฺเยน อกฺขายิตนิมิตฺตโต เหฏฺฐา ปาราชิกกฺเขตฺตํ นตฺถิ, ถุลฺลจฺจยาทิเมว ตตฺถ ลพฺภติฯ

อุปติสฺสตฺเถเรน วุตฺตสฺเสว วินิจฺฉยสฺส อญฺญมฺปิ อุปตฺถมฺภการณํ ทสฺเสนฺโต อปิจาติอาทิมาหฯ