5. อุพฺภชาณุมณฺฑลิกาสิกฺขาปทวณฺณนา

อสาธารเณสุ ปน จตุนฺนํ ตาว ปาราชิกานํ ปฐเม อวสฺสุตาติ กายสํสคฺคราเคน ตินฺตา, กิลินฺนาติ อตฺโถฯ ทุติยปเทปิ เอเสว นโยฯ ปุริสปุคฺคลสฺสาติ กายสํสคฺคํ สมาปชฺชิตุํ วิญฺญุสฺส มนุสฺสชาติกสฺส ปุริสสงฺขาตสฺส ปุคฺคลสฺสฯ อธกฺขกนฺติ อตฺตโน อกฺขกานํ อโธฯ อุพฺภชาณุมณฺฑลนฺติ ชาณุมณฺฑลานํ อุปริ, เอตฺถ จ อุพฺภกปฺปรมฺปิ อุพฺภชาณุมณฺฑเลเนว สงฺคหิตํฯ อามสนนฺติ อามชฺชนํ ผุฏฺโฐกาสํ อนติกฺกมิตฺวา ตตฺเถว สงฺฆฏฺฏนํฯ ปรามสนนฺติ อิโต จิโต จ สญฺจรณํฯ คหณนฺติ คหิตมตฺตํฯ ฉุปนนฺติ อสงฺฆฏฺเฏตฺวา ผุฏฺฐมตฺตํฯ ปฏิปีฬนนฺติ องฺเค คเหตฺวา นิปฺปีฬนํฯ สาทิเยยฺยาติ ยา ภิกฺขุนี อตฺตโน ยถาปริจฺฉินฺเน กาเย ปุริสสฺส เอตํ อามสนาทิํ สาทิยติ, สยํ วา ปน เตน กาเยน ปุริสสฺส ยํกิญฺจิ กายปฺปเทสํ สาทยมานา ฉุปติ, อยํ อุพฺภชาณุมณฺฑลิกา นาม ปาราชิกาติ อยเมตฺถ สงฺเขโปฯ

‘‘นิทานํ ปุคฺคลํ วตฺถุ’’นฺติอาทิเก (กงฺขา. อฏฺฐ. ปฐมปาราชิกวณฺณนา) เตน วิตฺถารวินิจฺฉเย ยสฺมา สพฺพาเนว อสาธารณปญฺญตฺติโย โหนฺติ, ตสฺมา อิโต ปฏฺฐาย สนฺติํ อนุปญฺญตฺติํ วตฺวา สาธารณปญฺญตฺตีติ วา อสาธารณปญฺญตฺตีติ วา น วกฺขาม, อาณตฺติยํ ยตฺถ อาณตฺติ นตฺถิ, ตตฺถ กิญฺจิ อวตฺวา ยตฺถ อตฺถิ, ตตฺเถว วกฺขาม, วิปตฺติวิจารณา วุตฺตาเยวฯ

อวเสสํ ปน สพฺพตฺถ วตฺตพฺพํ, ตยิทํ วุจฺจติ, อิทํ ตาว สิกฺขาปทํ สาวตฺถิยํ สุนฺทรีนนฺทํ อารพฺภ กายสํสคฺคํ สมาปชฺชนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, เอกโตอวสฺสุเต ยถาปริจฺฉินฺเนน กาเยน ปุริสสฺส กายํ, อุภโตอวสฺสุเตปิ กาเยน กายปฺปฏิพทฺธํ, ยถาปริจฺฉินฺนกายปฺปฏิพทฺเธน วา อวเสสกาเยน วา ตสฺส กายํ อามสนฺติยา ถุลฺลจฺจยํ, ยกฺขเปตปณฺฑกติรจฺฉานคตมนุสฺสวิคฺคหานํ อุภโตอวสฺสุเต ยถาปริจฺฉินฺเนน กาเยน กายํ อามสนฺติยาปิ ถุลฺลจฺจยํ, สเจ ปน ปุริสสฺส กายสํสคฺคราโค นตฺถิ, ปาราชิกกฺเขตฺเตปิ ถุลฺลจฺจยเมวฯ อวเสเส ปน กายปฺปฏิพทฺเธน กายปฺปฏิพทฺธาทิเภเท, เมถุนราคเคหสิตเปเมสุ จ สพฺพตฺถ ทุกฺกฏํฯ