56. สสิตฺถกสิกฺขาปทวณฺณนา

ติํสติเม ‘‘อุทฺธริตฺวา วา ภินฺทิตฺวา วา ปฏิคฺคเห วา นีหริตฺวา วา ฉฑฺเฑตี’’ติ อิทํ อนาปตฺติยํ อธิกํฯ ตตฺถ อุทฺธริตฺวา วาติ สิตฺถานิ อุทกโต อุทฺธริตฺวา, เอกสฺมิํ ฐาเน ราสิํ กตฺวา อุทกํ ฉฑฺเฑติฯ ภินฺทิตฺวา วาติ สิตฺถานิ ภินฺทิตฺวา อุทกคติกานิ กตฺวา ฉฑฺเฑติฯ ปฏิคฺคเห วาติ ปฏิคฺคเหน ปฏิจฺฉนฺตานํ ปฏิคฺคเห ฉฑฺเฑติฯ นีหริตฺวาติ พหิ นีหริตฺวา ฉฑฺเฑติ, เอวํ ฉฑฺเฑนฺตสฺส อนาปตฺติฯ

ติํสโภชนปฺปฏิสํยุตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

57. ฉตฺตปาณิสิกฺขาปทวณฺณนา

ธมฺมเทสนาปฏิสํยุตฺเตสุ ปฐเม ยํกิญฺจิ ฉตฺตํ ปาณิมฺหิ อสฺสาติ ฉตฺตปาณิฯ โส ตํ ฉตฺตํ ยตฺถกตฺถจิ สรีราวยเว ฐเปตฺวาปิ ยาว หตฺเถน น มุญฺจติ, ตาวสฺส ธมฺมํ เทเสตุํ น วฏฺฏติฯ สเจ ปนสฺส อญฺโญ ฉตฺตํ ธาเรติ, ปสฺเส วา ฐิตํ โหติ, หตฺถโต อปคตมตฺเต ฉตฺตปาณิ นาม น โหติ, ตสฺส เทเสตุํ วฏฺฏติฯ ธมฺมปริจฺเฉโท เจตฺถ ปทโสธมฺเม วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพฯ

58-59. ทณฺฑปาณิสิกฺขาปทวณฺณนา

ทุติเย ทณฺโฑ นาม มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส จตุหตฺถปฺปมาโณ, ทณฺฑปาณิภาโว ปนสฺส ฉตฺตปาณิมฺหิ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพฯ ตติเยปิ เอเสว นโยฯ อสิํ สนฺนหิตฺวา ฐิโตปิ หิ สตฺถปาณิสงฺขฺยํ น คจฺฉติฯ

60. อาวุธปาณิสิกฺขาปทวณฺณนา

จตุตฺเถ สพฺพาปิ ธนุวิกติ สทฺธิํ สรวิกติยา อาวุธนฺติ เวทิตพฺพา, ตสฺมา สทฺธิํ วา สเรน ธนุํ คเหตฺวา, สุทฺธธนุํ วา สุทฺธสรํ วา สชิยธนุํ วา นิชฺชิยธนุํ วา คเหตฺวา ฐิตสฺส วา นิสินฺนสฺส วา ธมฺมํ เทเสตุํ น วฏฺฏติฯ สเจ ปนสฺส ธนุ ขนฺเธปิ ปฏิมุกฺกํ โหติ, ยาว น คณฺหาติ, ตาว วฏฺฏติฯ

61-62. ปาทุกสิกฺขาปทวณฺณนา

ปญฺจเม ปาทุการุฬฺหสฺสาติ ฉตฺตทณฺฑเก องฺคุลนฺตริกํ อปฺปเวเสตฺวา เกวลํ อกฺกนฺตสฺส วา, ปเวเสตฺวา ฐานวเสน ปฏิมุกฺกสฺส วาฯ ฉฏฺเฐปิ เอเสว นโยฯ อิธ ปน ยฺวายํ ปณฺหิกพนฺธํ โอมุญฺจิตฺวา ฐานวเสน ‘‘โอมุกฺโก’’ติ วุจฺจติ, ตสฺสาปิ น วฏฺฏติฯ

63. ยานสิกฺขาปทวณฺณนา

สตฺตเม สเจปิ ทฺวีหิ ชเนหิ หตฺถสงฺฆาเฏน คหิโต, สาฏเก วา ฐเปตฺวา วํเสน วยฺหติ, อยุตฺเต วา วยฺหาทิเก ยาเน วิสงฺขริตฺวา วา ฐปิเต จกฺกมตฺเตปิ นิสินฺโน โหติ, ยานคโตตฺเวว สงฺขํ คจฺฉติฯ สเจ ปน ทฺเวปิ เอกยาเน นิสินฺนา โหนฺติ, วฏฺฏติฯ วิสุํ นิสินฺเนสุปิ อุจฺเจ ยาเน นิสินฺเนน นีเจ นิสินฺนสฺส เทเสตุํ วฏฺฏติ, สมปฺปมาเณปิ วฏฺฏติ, ตถา ปุริเม นิสินฺเนน ปจฺฉิเม นิสินฺนสฺสฯ ปจฺฉิเม ปน อุจฺจตเรปิ นิสินฺเนน เทเสตุํ น วฏฺฏติฯ

64. สยนสิกฺขาปทวณฺณนา

อฏฺฐเม สยนคตสฺสาติ อนฺตมโส กฏสารเกปิ ปกติภูมิยมฺปิ นิปนฺนสฺส อุจฺเจปิ มญฺเจ วา ปีเฐ วา ภูมิปฺปเทเส วา ฐิเตน นิสินฺเนน วา เทเสตุํ น วฏฺฏติฯ สยนคเตน ปน สยนคตสฺส อุจฺจตเร วา สมปฺปมาเณ วา นิปนฺเนน เทเสตุํ วฏฺฏติฯ นิปนฺเนน ปน ฐิตสฺส วา นิสินฺนสฺส วา นิปนฺนสฺส วา, นิสินฺเนน จ ฐิตสฺส วา นิสินฺนสฺส วา, ฐิเตน ฐิตสฺเสว วฏฺฏติฯ

65. ปลฺลตฺถิกสิกฺขาปทวณฺณนา

นวเม หตฺถปลฺลตฺถิกาทีสุ ยาย กายจิ นิสินฺนสฺส เทเสตุํ น วฏฺฏติฯ

66. เวฐิตสิกฺขาปทวณฺณนา

ทสเม เวฐิตสีสสฺสาติ ทุสฺสเวเฐน วา โมฬิอาทีหิ วา ยถา เกสนฺโต น ทิสฺสติ, เอวํ เวฐิตสีสสฺส, เตเนวสฺส อนาปตฺติยํ ‘‘เกสนฺตํ วิวราเปตฺวา เทเสตี’’ติ (ปาจิ. 643) วุตฺตํฯ

67. โอคุณฺฐิตสิกฺขาปทวณฺณนา

เอกาทสเม โอคุณฺฐิตสีสสฺสาติ สสีสํ ปารุตสฺส, อนาปตฺติยํ ปเนตฺถ ‘‘สีสํ วิวราเปตฺวา เทเสตี’’ติ (ปาจิ. 644) อธิกํฯ