อาปทาสูติ วาฬา วา โจรา วา อนุพนฺธนฺติ, เอวรูปาสุ อาปทาสุ อนาปตฺติ ฯ อุมฺมตฺตกาทโย วุตฺตนยา เอวฯ อนาทริยํ, อนาปตฺติการณาภาโว, อปริมณฺฑลนิวาสนนฺติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ ยถา เจตฺถ, เอวํ สพฺพตฺถ ปุริมานิ ทฺเว ตตฺถ ตตฺถ วุตฺตปฺปฏิปกฺขกรณญฺจาติ ตีณิเยว โหนฺติ, ตสฺมา อิโต ปรํ ตานิปิ อวตฺวา อนาปตฺติมตฺตเมว วกฺขามาติฯ

2. ทุติยปริมณฺฑลสิกฺขาปทวณฺณนา

ทุติเย ‘‘น, ภิกฺขเว, คิหิปารุตํ ปารุปิตพฺพ’’นฺติ (จูฬว. 280) เอวํ ปฏิกฺขิตฺตํ คิหิปารุตํ อปารุปิตฺวา อุโภ กณฺเณ สมํ กตฺวา ปารุปนํ ปริมณฺฑลปารุปนํ นาม, ตตฺถ ยํกิญฺจิ เสตปฏปารุตํ ปริพฺพาชกปารุตํ เอกสาฏกปารุตํ สุราโสณฺฑปารุตํ อนฺเตปุริกปารุตํ มหาเชฏฺฐปารุตํ กุฏิปฺปเวสกปารุตํ พฺราหฺมณปารุตํ ปาฬิการกปารุตนฺติ เอวมาทิ ปริมณฺฑลลกฺขณโต อญฺญถา ปารุตํ, สพฺพเมตํ คิหิปารุตํ นามฯ ตสฺมา ยถา เสตปฏา อฑฺฒปาลกนิคณฺฐา ปารุปนฺติ, ยถา จ เอกจฺเจ ปริพฺพาชกา อุรํ วิวริตฺวา ทฺวีสุ อํสกูเฏสุ ปาวุรณํ ฐเปนฺติ, ยถา จ เอกสาฏกา มนุสฺสา นิวตฺถสาฏกสฺส เอเกน อนฺเตน ปิฏฺฐิํ ปารุปิตฺวา อุโภ กณฺเณ อุโภสุ อํสกูเฏสุ ฐเปนฺติ, ยถา จ สุราโสณฺฑาทโย สาฏเกน คีวํ ปริกฺขิปิตฺวา อุโภ อนฺเต อุเร วา โอลมฺเพนฺติ, ปิฏฺฐิยํ วา ขิปนฺติ, ยถา จ อนฺเตปุริกาโย อกฺขิตารกมตฺตํ ทสฺเสตฺวา โอคุณฺฐิตํ ปารุปนฺติ, ยถา จ มหาเชฏฺฐา ทีฆสาฏกํ นิวาเสตฺวา ตสฺเสว เอเกนนฺเตน สกลสรีรํ ปารุปนฺติ, ยถา จ กสฺสกา เขตฺตกุฏิํ ปวิสนฺตา สาฏกํ ปลิเวเฐตฺวา อุปกจฺฉเก ปกฺขิปิตฺวา ตสฺเสว เอเกนนฺเตน สรีรํ ปารุปนฺติ, ยถา จ พฺราหฺมณา อุภินฺนํ อุปกจฺฉกานํ อนฺตเร สาฏกํ ปเวเสตฺวา อํสกูเฏสุ ปกฺขิปนฺติ, ยถา จ ปาฬิการโก ภิกฺขุ เอกํสปารุปเนน ปารุตํ วามพาหุํ วิวริตฺวา จีวรํ อํสกูเฏ อาโรเปติ, เอวํ อปารุปิตฺวา สพฺเพปิ เอเต, อญฺเญ จ เอวรูเป ปารุปนโทเส วชฺเชตฺวา นิพฺพิการํ ปริมณฺฑลํ ปารุปิตพฺพํฯ ตถา อปารุปิตฺวา อาราเม วา อนฺตรฆเร วา อนาทเรน ยํกิญฺจิ วิการํ กโรนฺตสฺส ทุกฺกฏํ, อนาปตฺติ ปุริมสทิสาเยว, ยถา เจตฺถ, เอวํ สพฺพตฺถฯ ยตฺถ ปน วิเสโส ภวิสฺสติ, ตตฺถ วกฺขามาติฯ

3-4. สุปฺปฏิจฺฉนฺนสิกฺขาปทวณฺณนา

ตติเย สุปฺปฏิจฺฉนฺโนติ สุฏฺฐุ ปฏิจฺฉนฺโน, คณฺฐิกํ ปฏิมุญฺจิตฺวา อนุวาตนฺเตน คีวํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา อุโภ กณฺเณ สมํ กตฺวา ปฏิสงฺฆริตฺวา ยาว มณิพนฺธํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา อนฺตรฆเร คมิสฺสามีติ อตฺโถ, ตถา อกตฺวา ปน ชาณุํ วา อุรํ วา วิวริตฺวา คจฺฉนฺตสฺส ทุกฺกฏํฯ

จตุตฺเถ คลวาฏกโต ปฏฺฐาย สีสํ, มณิพนฺธโต ปฏฺฐาย หตฺเถ, ปิณฺฑิกมํสโต ปฏฺฐาย ปาเท วิวริตฺวา เสสํ ฉาเทตฺวา นิสินฺโน สุปฺปฏิจฺฉนฺโน นาม โหติ, เอตฺถ ปน วาสูปคตสฺส อนาปตฺติฯ

5-6. สุสํวุตสิกฺขาปทวณฺณนา

ปญฺจเม สุสํวุโตติ หตฺถํ วา ปาทํ วา อกีฬาเปนฺโต สุวินีโตติ อตฺโถฯ ฉฏฺเฐปิ เอเสว นโยฯ

7-8. โอกฺขิตฺตจกฺขุสิกฺขาปทวณฺณนา

สตฺตเม โอกฺขิตฺตจกฺขูติ เหฏฺฐา ขิตฺตจกฺขุ หุตฺวา ปุรโต ยุคมตฺตํ ภูมิภาคํ เปกฺขมาโน, เอกสฺมิํ ปน ฐาเน ฐตฺวา หตฺถิอสฺสาทิปริสฺสยาภาวํ โอโลเกตุํ วฏฺฏติฯ อฏฺฐเมปิ เอเสว นโยฯ

9-10. อุกฺขิตฺตกสิกฺขาปทวณฺณนา

นวเม อุกฺขิตฺตกายาติ อุกฺเขเปน, อิตฺถมฺภูตลกฺขเณ กรณวจนํ, เอกโต วา อุภโต วา อุกฺขิตฺตจีวโร หุตฺวาติ อตฺโถ, อนฺโต อินฺทขีลโต ปฏฺฐาย เอวํ น คนฺตพฺพํฯ

ทสเม นิสินฺนกาเล ธมกรณํ นีหรนฺเตนาปิ จีวรํ อนุกฺขิปิตฺวาว นีหริตพฺพํ, วาสูปคตสฺส ปน อนาปตฺติฯ

11-12. อุชฺชคฺฆิกสิกฺขาปทวณฺณนา

เอกาทสเม อุชฺชคฺฆิกายาติ มหาหสิตํ หสนฺโตติ อตฺโถฯ อิธาปิ หิ อิตฺถมฺภูตลกฺขเณเยว กรณวจนํฯ

ทฺวาทสเมปิ เอเสว นโยฯ อุภยตฺถ หสนียสฺมิํ วตฺถุสฺมิํ มิหิตมตฺตํ กโรนฺตสฺส อนาปตฺติฯ