9. กมฺมปฺปฏิพาหนสิกฺขาปทวณฺณนา

นวเม ธมฺมิกานํ กมฺมานนฺติ ธมฺเมน วินเยน สตฺถุสาสเนน กตานํ อปโลกนกมฺมํ ญตฺติกมฺมํ ญตฺติทุติยกมฺมํ ญตฺติจตุตฺถกมฺมนฺติ อิเมสํ จตุนฺนํ กมฺมานํฯ ตตฺรายํ สงฺเขปโต กมฺมวินิจฺฉโย – ตตฺร อปโลกนกมฺมํ นาม สมคฺคสฺส สงฺฆสฺส อนุมติยา ตํ ตํ วตฺถุํ กิตฺเตตฺวา ‘‘รุจฺจติ สงฺฆสฺสา’’ติ ติกฺขตฺตุํ สาเวตฺวา กตฺตพฺพํ กมฺมํ วุจฺจติฯ สมคฺคสฺเสว ปน สงฺฆสฺส อนุมติยา เอกาย ญตฺติยา กตฺตพฺพํ กมฺมํ ญตฺติกมฺมํ นามฯ เอกาย ญตฺติยา เจว อนุสฺสาวนาย จ กตฺตพฺพํ กมฺมํ ญตฺติทุติยกมฺมํ นามฯ เอกาย ปน ญตฺติยา ตีหิ จ อนุสฺสาวนาหิ กตฺตพฺพํ กมฺมํ ญตฺติจตุตฺถกมฺมํ นามฯ

เตสุ อปโลกนกมฺมํ (ปริ. 496; ปริ. อฏฺฐ. 495-496) ปญฺจ ฐานานิ คจฺฉติ โอสารณํ นิสฺสารณํ ภณฺฑุกมฺมํ พฺรหฺมทณฺฑํ กมฺมลกฺขณนฺติฯ ตตฺถ กณฺฏกสามเณรสฺส นาสนา วิย นิสฺสารณา, ตาทิสํเยว สมฺมาวตฺตนฺตํ ทิสฺวา ปเวสนา ‘โอสารณา’ติ เวทิตพฺพาฯ ปพฺพชฺชาเปกฺขสฺส เกสจฺเฉทนาปุจฺฉนํ ภณฺฑุกมฺมํ (มหาว. 98) นามฯ มุขรสฺส ภิกฺขุโน ภิกฺขู ทุรุตฺตวจเนหิ ฆฏฺเฏนฺตสฺส ‘‘อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ มุขโร ภิกฺขู ทุรุตฺตวจเนหิ ฆฏฺเฏนฺโต วิหรติ, โส ภิกฺขุ ยํ อิจฺเฉยฺย, ตํ วเทยฺย, ภิกฺขูหิ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ เนว วตฺตพฺโพ, น โอวาทานุสาสนิํ กตฺตพฺโพ, น โอวทิตพฺโพ’’ติ ‘‘สงฺฆํ, ภนฺเต , ปุจฺฉามิ ‘อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน พฺรหฺมทณฺฑสฺส ทานํ รุจฺจติ สงฺฆสฺสา’ติ, ทุติยมฺปิ ปุจฺฉามิ, ตติยมฺปิ ปุจฺฉามิ ‘อิตฺถนฺนามสฺส, ภนฺเต, ภิกฺขุโน พฺรหฺมทณฺฑสฺส ทานํ รุจฺจติ สงฺฆสฺสา’’’ติ เอวํ กตฺตพฺพํ กมฺมํ พฺรหฺมทณฺฑํ (จูฬว. 445) นามฯ ยํ ปน ภควตา ภิกฺขุนีนํ อูรุํ วิวริตฺวา ทสฺสนาทิวตฺถูสุ ‘‘อวนฺทิโย โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ภิกฺขุนิสงฺเฆน กาตพฺโพ’’ติ (จูฬว. 411) เอวํ อวนฺทิยกมฺมํ อนุญฺญาตํ, ยํ ภิกฺขุนีหิ ‘‘อยฺเย, อสุโก นาม อยฺโย ภิกฺขุนีนํ อปฺปสาทนียํ ทสฺเสติ, เอตสฺส อยฺยสฺส อวนฺทิยกรณํ ‘รุจฺจติ ภิกฺขุนิสงฺฆสฺสา’’’ติ เอวํ อุปสฺสเย นิสินฺนาเหว ภิกฺขุนีหิ กตฺตพฺพํ, เอวรูปํ กมฺมํ ยสฺมา ตสฺส กมฺมํเยว ลกฺขณํ น โอสารณาทีนิ, ตสฺมา กมฺมลกฺขณนฺติ วุจฺจติฯ อิทญฺจ กมฺมลกฺขณํ นาม ภิกฺขุนิมูลกํ ปญฺญตฺตํ, อปิจ ภิกฺขูนมฺปิ ลพฺภติ, ตสฺมา ภิกฺขูหิปิ อจฺฉินฺนจีวรกาทีนํ จีวราทีนิ วา เทนฺเตหิ, ปริภุญฺชิตพฺพานิ อปเนตพฺพานิปิ วตฺถูนิ ปริภุญฺชนฺเตหิ วา, อปเนนฺเตหิ วา, ตถารูปํ วา ธมฺมิกํ กติกํ กโรนฺเตหิ ติกฺขตฺตุํ สาเวตฺวา อปโลกนกมฺมํ กาตพฺพํ, สพฺพญฺเหตํ กมฺมลกฺขณเมว ปวิสติ, อิติ อปโลกนกมฺมํ ปญฺจ ฐานานิ คจฺฉติฯ

ญตฺติกมฺมํ ปน นว ฐานานิ คจฺฉติ โอสารณํ นิสฺสารณํ อุโปสถํ ปวารณํ สมฺมุติํ ทานํ ปฏิคฺคหํ ปจฺจุกฺกฑฺฒนํ กมฺมลกฺขณนฺติฯ