3. อุกฺโกฏนสิกฺขาปทวณฺณนา

ตติเย ยถาธมฺมนฺติ โย ยสฺส อธิกรณสฺส วูปสมาย ธมฺโม วุตฺโต, เตเนว ธมฺเมนฯ นิหตาธิกรณนฺติ นิหตํ อธิกรณํ, สมถกฺขนฺธเก (จูฬว. 185 อาทโย) สตฺถารา วุตฺตธมฺเมเนว วูปสมิตนฺติ อตฺโถ, วูปสมนนยํ ปนสฺส อธิกรณสมเถสุ ทสฺสยิสฺสามฯ ปุนกมฺมาย อุกฺโกเฏยฺยาติ ตสฺส ตสฺส ภิกฺขุโน สนฺติกํ คนฺตฺวา ‘‘อกตํ กมฺม’’นฺติอาทีนิ (ปาจิ. 394) วทนฺโต ปุนกรณตฺถาย อุจฺจาเลยฺยฯ ยถาฐิตภาเวน ปติฏฺฐาตุํ น ทเทยฺย, ตสฺเสวํ กโรนฺตสฺส ปาจิตฺติยํฯ ยํ ปน ธมฺเมน อธิกรณํ นิหตํ , ตํ สุนิหตเมวฯ สเจ วิปฺปกเต กมฺเม ปฏิกฺโกสติ, ตํ สญฺญาเปตฺวา กาตพฺพํฯ อิตรถา กมฺมญฺจ กุปฺปติ, การกานญฺจ อาปตฺติฯ

สาวตฺถิยํ ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อารพฺภ อุกฺโกฏนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, สาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, ธมฺมกมฺเม เวมติกสฺส, อธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสญฺญิโน, เวมติกสฺส วา ทุกฺกฏํฯ อุภเยสุ อธมฺมกมฺมสญฺญิสฺส, ‘‘อธมฺเมน วา วคฺเคน วา อกมฺมารหสฺส วา กมฺมํ กต’’นฺติ ชานนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ ยถาธมฺมํ นิหตภาโว, ชานนา, อุกฺโกฏนาติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ อทินฺนาทานสทิสานิ, อิทํ ปน ทุกฺขเวทนนฺติฯ

อุกฺโกฏนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ทุฏฺฐุลฺลสิกฺขาปทวณฺณนา

จตุตฺเถ ทุฏฺฐุลฺลนฺติ สงฺฆาทิเสสํ อธิปฺเปตํ, ตํ เยน เกนจิ อุปาเยน ญตฺวา ปฏิจฺฉาเทนฺตสฺส ปาจิตฺติยํฯ สเจปิ ‘‘น ทานิ นํ กสฺสจิ ภิกฺขุโน อาโรเจสฺสามี’’ติ ธุรํ นิกฺขิปิตฺวา ปจฺฉา อาโรเจติ, ปาจิตฺติยํ, อาปชฺชิตฺวาว อาโรเจสฺสติฯ สเจ ปน เอวํ ธุรํ นิกฺขิปิตฺวา ปฏิจฺฉาทนตฺถเมว อญฺญสฺส อาโรเจติ, โสปิ อญฺญสฺสาติ เอเตนุปาเยน สมณสตมฺปิ อาปชฺชติเยว ตาว, ยาว โกฏิ น ฉิชฺชติฯ กถํ ปน โกฏิ ฉิชฺชติ? สเจ หิ อาปนฺโน เอกสฺส อาโรเจติ, โสปิ อญฺญสฺส อาโรเจติ, โส นิวตฺติตฺวา เยนสฺส อาโรจิตํ, ตสฺเสว อาโรเจติ, เอวํ ตติเยน ปุคฺคเลน ทุติยสฺส อาโรจิเต โกฏิ ฉินฺนา โหติฯ

สาวตฺถิยํ อญฺญตรํ ภิกฺขุํ อารพฺภ ทุฏฺฐุลฺลาปตฺติปฏิจฺฉาทนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, อสาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, ทุฏฺฐุลฺลาย อาปตฺติยา อาทิปเท ปาจิตฺติยํ, อิตเรสุ ทฺวีสุ ทุกฺกฏํ, อทุฏฺฐุลฺลาย ติกทุกฺกฏํ, อนุปสมฺปนฺนสฺส ทุฏฺฐุลฺเล วา อทุฏฺฐุลฺเล วา อชฺฌาจาเร ทุกฺกฏเมวฯ

‘‘สงฺฆสฺส ภณฺฑนาทีนิ ภวิสฺสนฺตี’’ติ (ปาจิ. 401) วา ‘‘อยํ กกฺขโฬ ผรุโส ชีวิตนฺตรายํ วา พฺรหฺมจริยนฺตรายํ วา กริสฺสตี’’ติ วา อนาโรเจนฺตสฺส, ปติรูปํ ภิกฺขุํ อปสฺสโต , น ฉาเทตุกามสฺส, ‘‘ปญฺญายิสฺสติ สเกน กมฺเมนา’’ติ อนาโรเจนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ อุปสมฺปนฺนสฺส ทุฏฺฐุลฺลาปตฺติชานนํ, ‘‘ปฏิจฺฉาเทตุกามตาย นาโรเจสฺสามี’’ติ ธุรนิกฺเขโปติ อิมาเนตฺถ ทฺเว องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ สมนุภาสนสอสาเนวาติฯ

ทุฏฺฐุลฺลสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อูนวีสติวสฺสสิกฺขาปทวณฺณนา

ปญฺจเม อูนวีสติวสฺสนฺติ ปฏิสนฺธิคฺคหณโต ปฏฺฐาย อปริปุณฺณวีสติวสฺสํฯ อุปสมฺปาเทยฺยาติ อุปชฺฌาโย หุตฺวา อุปสมฺปาเทยฺยฯ โส จ ปุคฺคโล อนุปสมฺปนฺโนติ ชานนฺเตนาปิ อชานนฺเตนาปิ อุปสมฺปาทิโต อนุปสมฺปนฺโนวฯ สเจ ปน โส ทสวสฺสจฺจเยน อญฺญํ อุปสมฺปาเทติ, ตญฺเจ มุญฺจิตฺวา คโณ ปูรติ, สูปสมฺปนฺโนฯ โสปิ ยาว น ชานาติ, ตาว ตสฺส เนว สคฺคนฺตราโย น โมกฺขนฺตราโย, ญตฺวา ปน ปุน อุปสมฺปชฺชิตพฺพํฯ เต จ ภิกฺขู คารยฺหาติ ฐเปตฺวา อุปชฺฌายํ อวเสสา คารยฺหา โหนฺติ, สพฺเพ ทุกฺกฏํ อาปชฺชนฺติฯ อิทํ ตสฺมิํ ปาจิตฺติยนฺติ โย ปน อุปชฺฌาโย หุตฺวา อุปสมฺปาเทติ, ตสฺมิํเยว ปุคฺคเล อิทํ ปาจิตฺติยํ เวทิตพฺพํฯ ตสฺมา โย ‘‘เอวํ อุปสมฺปาเทสฺสามี’’ติ คณํ วา อาจริยํ วา ปตฺตํ วา จีวรํ วา ปริเยสติ, สีมํ วา สมฺมนฺนติ (ปาจิ. 404), อุทกุกฺเขปํ วา ปริจฺฉินฺทติ, โส เอเตสุ สพฺพกิจฺเจสุ ญตฺติยา, ทฺวีสุ จ กมฺมวาจาสุ ทุกฺกฏานิ อาปชฺชิตฺวา กมฺมวาจาปริโยสาเน ปาจิตฺติยํ อาปชฺชติฯ

ราชคเห สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ อูนวีสติวสฺสํ อุปสมฺปาทนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, อสาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, อูนวีสติวสฺเส เวมติกสฺส, ปริปุณฺณวีสติวสฺเส อูนกสญฺญิโน, เวมติกสฺส จ ทุกฺกฏํฯ อุภยตฺถ ปริปุณฺณสญฺญิสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ อูนวีสติวสฺสตา, อูนกสญฺญิตา, อุปสมฺปาทนนฺติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ อทินฺนาทานสทิสานิ, อิทํ ปน ปณฺณตฺติวชฺชํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ

อูนวีสติวสฺสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ