เวสาลิยํ อญฺญตรํ ภิกฺขุํ อารพฺภ อทินฺนํ อาหารํ อาหรณวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, ‘‘อญฺญตฺร อุทกทนฺตโปนา’’ติ อยเมตฺถ อนุปญฺญตฺติ, สาธารณปญฺญตฺติ , อนาณตฺติกํ, ติกปาจิตฺติยํ, ปฏิคฺคหิตเก อปฺปฏิคฺคหิตสญฺญิโน, เวมติกสฺส วา ทุกฺกฏํฯ ปฏิคฺคหิตสญฺญิสฺส, อุทกทนฺตโปเน, จตฺตาริ มหาวิกฏานิ สติ ปจฺจเย อสติ กปฺปิยการเก สามํ คเหตฺวา ปริภุญฺชนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ เอตฺถ ทุพฺพโจปิ อสมตฺโถปิ กปฺปิยการโก อสนฺตปกฺเขเยว ติฏฺฐติ, ฉาริกาย อสติ สุกฺขทารุํ ฌาเปตฺวา, ตสฺมิญฺจ อสติ อลฺลทารุํ รุกฺขโต ฉินฺทิตฺวาปิ กาตุํ, มตฺติกตฺถาย จ ปถวิํ ขณิตุมฺปิ วฏฺฏติ, อิทํ ปน จตุพฺพิธมฺปิ มหาวิกฏํ กาโลทิสฺสํ นาม สปฺปทฏฺฐกฺขเณเยว สามํ คเหตุํ วฏฺฏติ, อญฺญทา ปฏิคฺคาหาเปตฺวา ปริภุญฺชิตพฺพํฯ อปฺปฏิคฺคหิตกตา, อนนุญฺญาตตา, ธูมาทิอพฺโพหาริกาภาโว, อชฺโฌหรณนฺติ อิมาเนตฺถ จตฺตาริ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ เอฬกโลมสทิสานีติฯ

ทนฺตโปนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

โภชนวคฺโค จตุตฺโถฯ

5. อเจลกวคฺโค

1. อเจลกสิกฺขาปทวณฺณนา

อเจลกวคฺคสฺส ปฐเม เอเตสํ อเจลกาทีนํ อญฺญติตฺถิยานํ ยํกิญฺจิ อามิสํ เอกปฺปโยเคน เทนฺตสฺส เอกํ ปาจิตฺติยํ, อวจฺฉินฺทิตฺวา อวจฺฉินฺทิตฺวา เทนฺตสฺส ปโยเค ปโยเค ปาจิตฺติยํฯ

เวสาลิยํ อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อารพฺภ ปริพฺพาชิกาย ทฺเว ปูเว ทานวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, อสาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, ติกปาจิตฺติยํ, อุทกทนฺตโปนํ เทนฺตสฺส, อติตฺถิเย ติตฺถิยสญฺญิสฺส, เวมติกสฺส จ ทุกฺกฏํฯ อติตฺถิเย อติตฺถิยสญฺญิสฺส, อนุปสมฺปนฺเนน ทาเปนฺตสฺส, เตสํ สนฺติเก ภาชนํ นิกฺขิปิตฺวา ‘‘อิทํ คณฺหถา’’ติ ภณนฺตสฺส, เตสํ วา นิกฺขิตฺตภาชเน เทนฺตสฺส, พาหิรเลปํ เทนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ อญฺญติตฺถิยตา, อนนุญฺญาตตา, อชฺโฌหรณียํ อชฺโฌหรณตฺถาย สหตฺถา อนิกฺขิตฺตภาชเน ทานนฺติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ เอฬกโลมสทิสานีติฯ

อเจลกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อุยฺโยชนสิกฺขาปทวณฺณนา

ทุติเย ทาเปตฺวา วา อทาเปตฺวา วาติ ยํกิญฺจิ อามิสํ ทาเปตฺวา วา น ทาเปตฺวา วาฯ อุยฺโยเชยฺยาติ มาตุคาเมน สทฺธิํ หสนกีฬนรโหนิสชฺชาทีนิ กตฺตุกาโม ‘คจฺฉา’ติอาทีนิ วตฺวา อุยฺโยเชยฺยฯ เอตเทวาติ เอตํ อนาจารเมว ปจฺจยํ กริตฺวา, น อญฺญํ ปติรูปํ การณํฯ ปาจิตฺติยนฺติ อุยฺโยชนมตฺเต ตาว ทุกฺกฏํ, ยทา ปนสฺส โส ทสฺสนูปจารํ วา สวนูปจารํ วา เอเกน ปาเทน วิชหติ, อปรํ ทุกฺกฏํ, ทุติเยน วิชหิเต ปาจิตฺติยํฯ เอตฺถ จ ทสฺสนูปจารสฺส อชฺโฌกาเส ฐตฺวา ทฺวาทสหตฺถปฺปมาณํ, ตถา สวนูปจารสฺสฯ สเจ ปน อนฺตรา กุฏฺฏทฺวารปาการาทโย โหนฺติ, เตหิ อนฺตริตภาโวเยว อุปจาราติกฺกโมฯ

สาวตฺถิยํ อุปนนฺทํ อารพฺภ อุยฺโยชนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, สาธารณปญฺญตฺติ, อุยฺโยชนาณตฺติกาย สาณตฺติกํ, ติกปาจิตฺติยํ, อนุปสมฺปนฺเน ติกทุกฺกฏํ, อุภินฺนมฺปิ กลิสาสนาโรปเน ทุกฺกฏเมว, ‘‘อุโภ เอกโต น ยาเปสฺสามา’’ติ เอวมาทีหิ ปติรูปการเณหิ อุยฺโยเชนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ อนาจารํ อาจริตุกามตา, ตทตฺถเมว อุปสมฺปนฺนสฺส อุยฺโยชนํ, เอวํ อุยฺโยชิตสฺส อุปจาราติกฺกโมติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ อทินฺนาทานสทิสานีติฯ

อุยฺโยชนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. สโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา

ตติเย สห อุโภหิ ชเนหีติ สโภชนํ, ตสฺมิํ สโภชเนฯ อถ วา สโภชเนติ สโภเค, ราคปริยุฏฺฐิตปุริสสฺส หิ อิตฺถี โภโค, อิตฺถิยา จ ปุริโส, เตเนวสฺส ปทภาชเน ‘‘อิตฺถี เจว โหติ, ปุริโส จา’’ติอาทิ (ปาจิ. 281) วุตฺตํฯ อนุปขชฺช นิสชฺชํ กปฺเปยฺยาติ อนุปวิสิตฺวา นิสีเทยฺย, ยํ ตสฺมิํ กุเล สยนิฆรํ, ตสฺส มหาจตุสฺสาลาทีสุ กตสฺส มหลฺลกสฺส ปิฏฺฐสงฺฆาฏโต หตฺถปาสํ วิชหิตฺวา อนฺโตสยนสฺส อาสนฺเน ฐาเน, ขุทฺทกสฺส วา เวมชฺฌํ อติกฺกมิตฺวา นิสีเทยฺยาติ อตฺโถ, เอวํ นิสินฺนสฺส ปาจิตฺติยํฯ