เมนู

9. ปณีตโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา

นวเม ปณีตโภชนานีติ ปณีตสํสฏฺฐานิ สตฺตธญฺญนิพฺพตฺตานิ โภชนานิฯ ยถา หิ อาชญฺญยุตฺโต รโถ ‘อาชญฺญรโถ’ติ วุจฺจติ, เอวมิธาปิ ปณีตสํสฏฺฐานิ โภชนานิ ปณีตโภชนานีติฯ เยหิ ปน ปณีเตหิ สํสฏฺฐานิ, ตานิ ‘ปณีตโภชนานี’ติ วุจฺจนฺติ, เตสํ ปเภททสฺสนตฺถํ เสยฺยถิทํ สปฺปิ นวนีตนฺติอาทิมาห, ตตฺถ สปฺปิอาทีนิ เภสชฺชสิกฺขาปเท (กงฺขา. อฏฺฐ. เภสชฺชสิกฺขาปทวณฺณนา) วุตฺตลกฺขเณเนว เวทิตพฺพานิฯ มจฺฉาทีสุ ปน สพฺโพปิ ‘โอทโก’ติ (ปาจิ. 260) วุตฺตลกฺขโณ มจฺโฉ มจฺโฉเยวฯ เยสํ ปน มํสํ กปฺปติ, เตสํ มํสญฺจ ขีรทธีนิ จ อิธาธิปฺเปตานิฯ เอวรูปานิ ปณีตโภชนานีติ ยานิ เอเตหิ สปฺปิอาทีหิ สํสฏฺฐตฺตา ‘ปณีตโภชนานี’ติ วุจฺจนฺติ, ตถารูปานิ ปณีตโภชนานิฯ อคิลาโนติ ยสฺส เตหิ วินาปิ ผาสุ โหติฯ อตฺตโน อตฺถาย วิญฺญาเปตฺวาติ เอตฺถ ปน โย อคิลาโน สุทฺธานิ สปฺปิอาทีนิ เภสชฺชตฺถาย วิญฺญาเปติ, โส มหานามสิกฺขาปเทน (ปาจิ. 303) กาเรตพฺโพ, มจฺฉาทีนิ จตฺตาริ วิญฺญาเปนฺโต สูโปทนวิญฺญตฺติยา (ปาจิ. 612-613) กาเรตพฺโพ, สปฺปิอาทีหิ สํสฏฺฐโภชนานิ วิญฺญาเปนฺโต อิมินา กาเรตพฺโพฯ ตตฺรายํ วินิจฺฉโย – ‘‘สปฺปินา ภตฺตํ เทหิ, สปฺปิํ อากิริตฺวา เทหิ, สปฺปิมิสฺสกํ กตฺวา เทหิ, สห สปฺปินา เทหิ, สปฺปิญฺจ ภตฺตญฺจ เทหี’’ติ เอวํ วิญฺญาเปนฺตสฺส ตาว วิญฺญตฺติยา ทุกฺกฏํ, ปฏิคฺคหเณ ทุกฺกฏํ, อชฺโฌหรเณ อชฺโฌหรเณ ปาจิตฺติยํฯ ‘‘สปฺปิภตฺตํ เทหี’’ติ วุตฺเต ปน ยสฺมา สาลิภตฺตํ วิย สปฺปิภตฺตํ นาม นตฺถิ, ตสฺมา สูโปทนวิญฺญตฺติยา ทุกฺกฏเมว โหติฯ สเจ ปน ‘‘สปฺปินา ภตฺตํ เทหี’’ติ วุตฺเต ภตฺตํ ทตฺวา ‘‘สปฺปิํ กตฺวา ภุญฺชาหี’’ติ นวนีตขีราทีนิ วา กปฺปิยภณฺฑํ วา เทติ ‘‘อิมินา สปฺปิํ คเหตฺวา ภุญฺชาหี’’ติ, ยถาวตฺถุกเมวฯ ‘‘โคสปฺปินา ภตฺตํ เทหี’’ติ วุตฺเต ปน โคสปฺปิํ วา เทตุ, ตสฺมิํ อสติ ปุริมนเยน นวนีตาทีนิ วา, คาวิํเยว วา เทตุ ‘‘อิโต สปฺปินา ภุญฺชาหี’’ติ, ยถาวตฺถุกเมวฯ สเจ ปน ‘‘โคสปฺปินา เทหี’’ติ ยาจิโต อชิกาสปฺปิอาทีหิ เทติ, วิสงฺเกตํฯ เอวญฺหิ สติ อญฺญํ ยาจิเตน อญฺญํ ทินฺนํ นาม โหติ, ตสฺมา อนาปตฺติ, เอส นโย ‘‘อชิกาสปฺปินา เทหี’’ติอาทีสุปิฯ ‘‘กปฺปิยสปฺปินา เทหี’’ติ วุตฺเต อกปฺปิยสปฺปินา เทติ, วิสงฺเกตเมวฯ ‘‘อกปฺปิยสปฺปินา เทหี’’ติ วุตฺเต อกปฺปิยสปฺปินาว เทติ, ปฏิคฺคหเณปิ ปริโภเคปิ ทุกฺกฏเมวฯ อิมินา นเยน สพฺพปเทสุ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ สเจ ปน สพฺเพหิปิ สปฺปิอาทีหิ เอกฏฺฐาเน วา นานาฏฺฐาเน วา วิญฺญาเปตฺวา ปฏิลทฺธํ เอกโต สมฺภินฺนรสํ กตฺวา ตโต กุสคฺเคน เอกพินฺทุมฺปิ อชฺโฌหรติ, นว ปาจิตฺติยานิฯ

สาวตฺถิยํ ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อารพฺภ ปณีตโภชนวิญฺญตฺติวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, ‘‘อคิลาโน’’ติ อยเมตฺถ อนุปญฺญตฺติ, อสาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, ติกปาจิตฺติยํ, คิลานสฺส อคิลานสญฺญิโน, เวมติกสฺส วา ทุกฺกฏํฯ คิลานสญฺญิสฺส, คิลานกาเล วิญฺญาเปตฺวา อคิลานสฺส ภุญฺชโต, คิลานสฺส เสสเก, ญาตกปฺปวาริตฏฺฐานโต, อญฺญสฺสตฺถาย วิญฺญตฺเต, อตฺตโน ธเนน คหิเต, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ ปณีตโภชนตา, อคิลานตา, กตวิญฺญตฺติยา ปฏิลาโภ, อชฺโฌหรณนฺติ อิมาเนตฺถ จตฺตาริ องฺคานิฯ อทฺธานสมุฏฺฐานํ, กิริยํ , โนสญฺญาวิโมกฺขํ, อจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ

ปณีตโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ทนฺตโปนสิกฺขาปทวณฺณนา

ทสเม อทินฺนนฺติ กาเยน วา กายปฺปฏิพทฺเธน วา คณฺหนฺตสฺส หตฺถปาเส ฐตฺวา กายกายปฺปฏิพทฺธนิสฺสคฺคิยานํ อญฺญตเรน น ทินฺนํ, อปฺปฏิคฺคหิตกสฺเสตํ นามํฯ อปฺปฏิคฺคหิตกญฺหิ ภิกฺขุโน อตฺตโน สนฺตกมฺปิ อชฺโฌหริตุํ น วฏฺฏติฯ ปฏิคฺคหิตํ อนฺตมโส วิสฺสาสิกสนฺตกมฺปิ วฏฺฏติ, ตสฺส ลกฺขณํ วุตฺตวิปลฺลาเสน เวทิตพฺพํฯ สเจ หิ โย โกจิ อนุปสมฺปนฺโน อนฺตมโส ติรจฺฉาโนปิ ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา วา หตฺถปาเส ฐิโต กายาทีนํ อญฺญตเรน เทติ, ตญฺเจ ภิกฺขุนา เยน เกนจิ สรีราวยเวน วา, ตปฺปฏิพทฺเธน วา, สํหาริเมน จ อนฺตมโส มญฺเจนาปิ, ธาเรตุํ สมตฺเถน จ อนฺตมโส อตตฺถชาตกรุกฺขปณฺเณนาปิ, สูจิยา ปรามฏฺฐมตฺเตนาปิ ปฏิคฺคหิตํ, ปฏิคฺคหิตเมว โหติฯ ปฏิพทฺธปฺปฏิพทฺธํ นาม อิธ นตฺถิ, ยมฺปิ นตฺถุกรณิยา ทิยฺยมานํ นาสิกาย, อกลฺลโก วา มุเขน ปฏิคฺคณฺหาติ, สพฺพํ วฏฺฏติ, อาโภคมตฺตเมว เหตฺถ ปมาณํฯ ปุพฺพาโภเค จ สติ ปจฺฉา นิทฺทายนฺตสฺส ปตฺเต ทินฺนมฺปิ หตฺถปาเส สติ ปฏิคฺคหิตเมว โหติฯ ยมฺปิ ‘‘ปตฺเตน ปฏิคฺคณฺหิสฺสามี’’ติ นิสินฺนสฺเสว หตฺเถ ปตติ, ตํ วฏฺฏติเยวฯ อภิหฏภาชนโต ปติตรชมฺปิ วฏฺฏติ, ตตฺถ ฐิตนิสินฺนนิปนฺนานํ ปวารณาสิกฺขาปเท วุตฺตนเยเนว หตฺถปาโส เวทิตพฺโพฯ

สเจ ปน ทายกปฺปฏิคฺคาหเกสุ เอโก อากาเส โหติ, เอโก ภูมิยํ, ภูมฏฺฐสฺส สีเสน อากาสฏฺฐสฺส จ ฐเปตฺวา ทาตุํ วา คเหตุํ วา ปสาริตหตฺถํ ยํ อาสนฺนตรํ องฺคํ, ตสฺส โอริมนฺเตน หตฺถปาสปฺปมาณํ ปริจฺฉินฺทิตพฺพํฯ สเจปิ เอโก กูเป โหติ, เอโก กูปตเฏ, เอโก วา รุกฺเข, เอโก ปถวิยํ, วุตฺตนเยเนว หตฺถปาสปฺปมาณํ ปริจฺฉินฺทิตพฺพํฯ ตสฺมิํ ฐตฺวา สเจปิ ทฺเว ตโย วา สามเณรา ยํ มชฺฌิโม ปุริโส อุกฺขิปิตุํ สกฺโกติ, เอวรูปํ ภารํ ปวฏฺเฏนฺตา ภิกฺขุโน ภูมิยํ ฐปิตหตฺถํ อาโรเปนฺติ, อุกฺขิปิตฺวา วา ภิกฺขุโน ปสาริตหตฺเถ เอกเทเสนาปิ ฐเปนฺติ, ตํ ปฏิคฺคหิตเมว โหติฯ ยํ ปน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส ปตฺเต รชํ ปตติ, ตํ อปฺปฏิคฺคหิตเมว โหติ, ตสฺมา ปฏิคฺคเหตฺวาว ภิกฺขา คณฺหิตพฺพาฯ อปฺปฏิคฺคเหตฺวา คณฺหนฺตสฺส วินยทุกฺกฏํ, ตํ ปน ปุน ปฏิคฺคเหตฺวา ภุญฺชนฺตสฺส อนาปตฺติฯ สเจ ‘‘ปฏิคฺคเหตฺวา เทถา’’ติ วุตฺเต วจนํ อสฺสุตฺวา วา อนาทิยิตฺวา วา ภิกฺขํ เทนฺติเยว, วินยทุกฺกฏา มุจฺจติ, ปุน ปฏิคฺคเหตฺวา อญฺญา ภิกฺขา ปฏิคฺคเหตพฺพาฯ สเจ มหาวาโต ตโต ตโต รชํ ปาเตติ, น สกฺกา โหติ ภิกฺขํ คเหตุํ, ‘‘อนุปสมฺปนฺนสฺส ทสฺสามี’’ติ สุทฺธจิตฺเตน อาโภคํ กตฺวา คณฺหิตุํ วฏฺฏติฯ ตํ อนุปสมฺปนฺนสฺส ทตฺวา ปุน เตน ทินฺนํ วา ตสฺส วิสฺสาเสน วา ปฏิคฺคเหตฺวา ภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ อสฺสุเขฬสิงฺฆาณิกาทีสุ ยํ ฐานโต จวิตฺวา หตฺเถ วา ปตฺเต วา ปตติ, ตํ ปฏิคฺคเหตพฺพํ, องฺคลคฺคํ ปฏิคฺคหิตเมวฯ ปตนฺตมฺปิ โวจฺฉินฺนญฺเจ อนฺตรา น คเหตพฺพํ, อุคฺคหิตกํ นาม โหติ, ตํ ปจฺฉา ปฏิคฺคหิตมฺปิ น วฏฺฏติฯ ยํ ปน เภสชฺชํ วา มูลผลํ วา มาตาทีนํ อตฺถาย คเหตฺวา ฉายตฺถาย วา ผลินิสาขํ อุกฺขิปิตฺวา คจฺฉติ, ตโต ยํ อิจฺฉติ, ตํ ปุน ปฏิคฺคเหตฺวา ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ โย ปน ตตฺถ ชาตกผลินิสาขาย วา วลฺลิยา วา คเหตฺวา จาเลติฯ ตสฺส ตโต ลทฺธํ ผลํ น วฏฺฏติ, ทุรุปจิณฺณทุกฺกฏญฺจ อาปชฺชติ, อญฺญสฺส ตํ วฏฺฏติ, ผลิรุกฺขํ ปน อปสฺสยิตุํ วา อาลมฺพิตุํ วา วฏฺฏติ, ปฏิคฺคเหตฺวา ฐปิเต ยํ อญฺญํ องฺกุราทิ อุปฺปชฺชติ, ปฏิคฺคหิตเมว ตํฯ