8. สนฺนิธิการกสิกฺขาปทวณฺณนา

อฏฺฐเม สนฺนิธิการกนฺติ กาโร กรณํ กิริยาติ อตฺถโต เอกํ, สนฺนิธิ กาโร อสฺสาติ สนฺนิธิการํ , สนฺนิธิการเมว สนฺนิธิการกํ, ปฏิคฺคเหตฺวา เอกรตฺติํ วีตินามิตสฺเสตํ นามํฯ ตสฺมา เอวํ สนฺนิธิกตํ ยํกิญฺจิ ยาวกาลิกํ วา ยามกาลิกํ วา ‘อชฺโฌหริสฺสามี’ติ คณฺหนฺตสฺส ปฏิคฺคหเณ ทุกฺกฏํ, อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร ปาจิตฺติยํฯ สเจปิ ปตฺโต ทุทฺโธโต โหติ, ยํ องฺคุลิยา ฆํสนฺตสฺส เลขา ปญฺญายติ, คณฺฐิกปตฺตสฺส วา คณฺฐิกนฺตเร สฺเนโห ปวิฏฺโฐ โหติ, โย อุณฺเห โอตาเปนฺตสฺส ปคฺฆรติ, อุณฺหยาคุยา วา คหิตาย สนฺทิสฺสติ, ตาทิเส ปตฺเตปิ ปุนทิวเส ภุญฺชนฺตสฺส ปาจิตฺติยํฯ ยํ ปน ภิกฺขุ นิรเปกฺโข สามเณรานํ ปริจฺจชิตฺวา เตหิ นิหิตํ ลภิตฺวา ภุญฺชติ, ตํ วฏฺฏติ ฯ สยํ ปฏิคฺคเหตฺวา อปริจฺจตฺตเมว หิ ทุติยทิวเส กปฺปิยโภชนํ ภุญฺชนฺตสฺส ปาจิตฺติยํฯ อกปฺปิเยสุ ปน มนุสฺสมํเส ถุลฺลจฺจเยน สทฺธิํ ปาจิตฺติยํ, เสเสสุ ปน ทุกฺกเฏน สทฺธิํฯ ยามกาลิกํ สติ ปจฺจเย อชฺโฌหรโต ปาจิตฺติยํ, อาหารตฺถาย อชฺโฌหรโต ทุกฺกเฏน สทฺธิํฯ โย ปน ปวาริโต หุตฺวา อนติริตฺตกตํ อชฺโฌหรติ, ตสฺส สพฺพวิกปฺเปสุ อปรมฺปิ ปาจิตฺติยํ วฑฺฒติฯ สเจ วิกาเล อชฺโฌหรติ, อนติริตฺตปจฺจยา สพฺพวิกปฺเปสุ อนาปตฺติ, สติ ปจฺจเย วิกาลปจฺจยา ยามกาลิกาทีสุ จ อนาปตฺติฯ อวเสเสสุ วิกาลปจฺจยา ปาจิตฺติยํ วฑฺฒติเยวฯ ภิกฺขุสฺส ปน สนฺนิธิ ภิกฺขุนิยา วฏฺฏติ, ภิกฺขุนิยา จ สนฺนิธิ ภิกฺขุสฺส วฏฺฏติ, ภิกฺขุนิกฺขนฺธเก (จูฬว. 421-422) อนุญฺญาตตฺตา วฏฺฏตีติฯ

สาวตฺถิยํ อายสฺมนฺตํ เพลฏฺฐสีสํ อารพฺภ สนฺนิธิการกโภชนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, สาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, ติกปาจิตฺติยํ , สตฺตาหกาลิก ยาวชีวิกานํ ปน อาหารตฺถาย ปฏิคฺคหเณ อชฺโฌหาเร จ ทุกฺกฏํฯ ยถา เจตานิ อาหารตฺถาย น กปฺปนฺติ, เอวํ ยาวกาลิกาทีหิ สํสฏฺฐานิปิ, วุตฺตญฺเหตํ ‘‘ยาวกาลิเกน, ภิกฺขเว, ยามกาลิกํ ตทหุปฏิคฺคหิตํ กาเล กปฺปติ, วิกาเล น กปฺปตี’’ติอาทิ (มหาว. 305)ฯ ตสฺมา สเจปิ ตํ ตํ เตน เตน สทฺธิํ สํสฏฺฐํ ลภติ, สเจ อสมฺภินฺนรสํ วา โหติ สุโธตํ วา, ยถา อิตเรน สํสคฺโค น ปญฺญายติ, อตฺตโน กาลานุรูเปน ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ

สเจ ปน สมฺภินฺนรสํ วา โหติ ทุทฺโธตํ วา, น วฏฺฏติฯ ยาวกาลิกญฺหิ อตฺตนา สทฺธิํ สมฺภินฺนรสานิ ตีณิปิ ยามกาลิกาทีนิ อตฺตโน สภาวํ อุปเนติ, ยามกาลิกํ ทฺเวปิ สตฺตาหกาลิกาทีนิ อตฺตโน สภาวํ อุปเนติ, สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกเมว อตฺตโน สภาวํ อุปเนติฯ ตสฺมา เตน ตทหุปฏิคฺคหิเตน สทฺธิํ ตทหุปฏิคฺคหิตํ วา ปุเร ปฏิคฺคหิตํ วา ยาวชีวิกํ สตฺตาหํ กปฺปติ, ทฺวีหปฺปฏิคฺคหิเตน ฉาหํ, ตีหปฺปฏิคฺคหิเตน ปญฺจาหํ…เป.… สตฺตาหปฺปฏิคฺคหิเตน ตทเหว กปฺปตีติ เวทิตพฺพํฯ ตสฺมาเยว หิ ‘‘สตฺตาหกาลิเกน, ภิกฺขเว , ยาวชีวิกํ ตทหุปฏิคฺคหิต’’นฺติ อวตฺวา ‘‘ปฏิคฺคหิตํ สตฺตาหํ กปฺปตี’’ติ วุตฺตํฯ

กาลยามสตฺตาหาติกฺกเมสุ เจตฺถ วิกาลโภชน สนฺนิธิเภสชฺชสิกฺขาปทานํ วเสน อาปตฺติโย เวทิตพฺพา, อิเมสุ ปน จตูสุ กาลิเกสุ ยาวกาลิกํ ยามกาลิกนฺติ อิมเมว ทฺวยํ อนฺโตวุฏฺฐญฺเจว สนฺนิธิการกญฺจ, สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกญฺจ อกปฺปิยกุฏิยํ นิกฺขิปิตุมฺปิ วฏฺฏติ, สนฺนิธิมฺปิ น ชเนติฯ อกปฺปิยกุฏิยํ อนฺโตวุฏฺเฐน ปน เตน สทฺธิํ อิตรทฺวยํ ตทหุปฏิคฺคหิตมฺปิ น วฏฺฏติ, มุขสนฺนิธิ นาม โหติ, มหาปจฺจริยํ ปน อนฺโตวุฏฺฐํ โหตีติ วุตฺตํฯ ตตฺถ นามมตฺตเมว นานากรณํ, อาปตฺติ ปน ทุกฺกฏเมวฯ ตตฺถ อกปฺปิยกุฏิ นาม สงฺฆสฺส วา อุปสมฺปนฺนปุคฺคลสฺส วา สนฺตกํ วสนตฺถาย กตเคหํ, ตตฺถ สหเสยฺยปฺปโหนเก ปเทเส วุฏฺฐํ ยาวกาลิกญฺจ ยามกาลิกญฺจ สงฺฆิกํ วา อุปสมฺปนฺนปุคฺคลสฺส วา สนฺตกํ อนฺโตวุฏฺฐํ นาม โหติ, ตตฺถ ปกฺกํ อนฺโตปกฺกํ นาม, ยตฺถ กตฺถจิ ปน สยํ ปกฺกํ สามํ ปกฺกํ นาม, ตํ สพฺพํ อนชฺโฌหรณียํฯ เตน เตน สทฺธิํ สํสฏฺฐมฺปิ ตํคติกเมว, สพฺพํ อชฺโฌหรนฺตสฺส ทุกฺกฏํฯ ตสฺมา อนฺโตวุฏฺฐอนฺโตปกฺกโมจนตฺถํ ภควตา จตสฺโส กปฺปิยภูมิโย (มหาว. 295) อนุญฺญาตา, ตาสํ วินิจฺฉโย สมนฺตปาสาทิกายํ (มหาว. อฏฺฐ. 295) วุตฺโตฯ ยตฺถ ปเนตา น สนฺติ, ตตฺถ อนุปสมฺปนฺนสฺส สนฺตกํ กตฺวา ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ สามํ ปากมฺปิ ปุนปากํ วฏฺฏติ, อสนฺนิธิการเก สนฺนิธิการกสญฺญิโน, เวมติกสฺส วา ทุกฺกฏํฯ อสนฺนิธิการกสญฺญิโน, ยาวกาลิกาทีนิ ตีณิ นิทหิตฺวา สกํ สกํ กาลํ อนติกฺกมิตฺวา, ยาวชีวิกํ สทาปิ สติ ปจฺจเย ปริภุญฺชนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ อามิสํ, สนฺนิธิภาโว, ตสฺส อชฺโฌหรณนฺติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ เอฬกโลมสทิสาเนวาติฯ

สนฺนิธิการกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ปณีตโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา

นวเม ปณีตโภชนานีติ ปณีตสํสฏฺฐานิ สตฺตธญฺญนิพฺพตฺตานิ โภชนานิฯ ยถา หิ อาชญฺญยุตฺโต รโถ ‘อาชญฺญรโถ’ติ วุจฺจติ, เอวมิธาปิ ปณีตสํสฏฺฐานิ โภชนานิ ปณีตโภชนานีติฯ เยหิ ปน ปณีเตหิ สํสฏฺฐานิ, ตานิ ‘ปณีตโภชนานี’ติ วุจฺจนฺติ, เตสํ ปเภททสฺสนตฺถํ เสยฺยถิทํ สปฺปิ นวนีตนฺติอาทิมาห, ตตฺถ สปฺปิอาทีนิ เภสชฺชสิกฺขาปเท (กงฺขา. อฏฺฐ. เภสชฺชสิกฺขาปทวณฺณนา) วุตฺตลกฺขเณเนว เวทิตพฺพานิฯ มจฺฉาทีสุ ปน สพฺโพปิ ‘โอทโก’ติ (ปาจิ. 260) วุตฺตลกฺขโณ มจฺโฉ มจฺโฉเยวฯ เยสํ ปน มํสํ กปฺปติ, เตสํ มํสญฺจ ขีรทธีนิ จ อิธาธิปฺเปตานิฯ เอวรูปานิ ปณีตโภชนานีติ ยานิ เอเตหิ สปฺปิอาทีหิ สํสฏฺฐตฺตา ‘ปณีตโภชนานี’ติ วุจฺจนฺติ, ตถารูปานิ ปณีตโภชนานิฯ อคิลาโนติ ยสฺส เตหิ วินาปิ ผาสุ โหติฯ อตฺตโน อตฺถาย วิญฺญาเปตฺวาติ เอตฺถ ปน โย อคิลาโน สุทฺธานิ สปฺปิอาทีนิ เภสชฺชตฺถาย วิญฺญาเปติ, โส มหานามสิกฺขาปเทน (ปาจิ. 303) กาเรตพฺโพ, มจฺฉาทีนิ จตฺตาริ วิญฺญาเปนฺโต สูโปทนวิญฺญตฺติยา (ปาจิ. 612-613) กาเรตพฺโพ, สปฺปิอาทีหิ สํสฏฺฐโภชนานิ วิญฺญาเปนฺโต อิมินา กาเรตพฺโพฯ ตตฺรายํ วินิจฺฉโย – ‘‘สปฺปินา ภตฺตํ เทหิ, สปฺปิํ อากิริตฺวา เทหิ, สปฺปิมิสฺสกํ กตฺวา เทหิ, สห สปฺปินา เทหิ, สปฺปิญฺจ ภตฺตญฺจ เทหี’’ติ เอวํ วิญฺญาเปนฺตสฺส ตาว วิญฺญตฺติยา ทุกฺกฏํ, ปฏิคฺคหเณ ทุกฺกฏํ, อชฺโฌหรเณ อชฺโฌหรเณ ปาจิตฺติยํฯ ‘‘สปฺปิภตฺตํ เทหี’’ติ วุตฺเต ปน ยสฺมา สาลิภตฺตํ วิย สปฺปิภตฺตํ นาม นตฺถิ, ตสฺมา สูโปทนวิญฺญตฺติยา ทุกฺกฏเมว โหติฯ สเจ ปน ‘‘สปฺปินา ภตฺตํ เทหี’’ติ วุตฺเต ภตฺตํ ทตฺวา ‘‘สปฺปิํ กตฺวา ภุญฺชาหี’’ติ นวนีตขีราทีนิ วา กปฺปิยภณฺฑํ วา เทติ ‘‘อิมินา สปฺปิํ คเหตฺวา ภุญฺชาหี’’ติ, ยถาวตฺถุกเมวฯ ‘‘โคสปฺปินา ภตฺตํ เทหี’’ติ วุตฺเต ปน โคสปฺปิํ วา เทตุ, ตสฺมิํ อสติ ปุริมนเยน นวนีตาทีนิ วา, คาวิํเยว วา เทตุ ‘‘อิโต สปฺปินา ภุญฺชาหี’’ติ, ยถาวตฺถุกเมวฯ สเจ ปน ‘‘โคสปฺปินา เทหี’’ติ ยาจิโต อชิกาสปฺปิอาทีหิ เทติ, วิสงฺเกตํฯ เอวญฺหิ สติ อญฺญํ ยาจิเตน อญฺญํ ทินฺนํ นาม โหติ, ตสฺมา อนาปตฺติ, เอส นโย ‘‘อชิกาสปฺปินา เทหี’’ติอาทีสุปิฯ ‘‘กปฺปิยสปฺปินา เทหี’’ติ วุตฺเต อกปฺปิยสปฺปินา เทติ, วิสงฺเกตเมวฯ ‘‘อกปฺปิยสปฺปินา เทหี’’ติ วุตฺเต อกปฺปิยสปฺปินาว เทติ, ปฏิคฺคหเณปิ ปริโภเคปิ ทุกฺกฏเมวฯ อิมินา นเยน สพฺพปเทสุ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ สเจ ปน สพฺเพหิปิ สปฺปิอาทีหิ เอกฏฺฐาเน วา นานาฏฺฐาเน วา วิญฺญาเปตฺวา ปฏิลทฺธํ เอกโต สมฺภินฺนรสํ กตฺวา ตโต กุสคฺเคน เอกพินฺทุมฺปิ อชฺโฌหรติ, นว ปาจิตฺติยานิฯ