2. คณโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา

ทุติเย คณโภชเนติ คณสฺส โภชเนฯ อิธ จ คโณติ จตฺตาโร วา ตตุตฺตริ วา ภิกฺขู , เตสํ นิมนฺตนโต วา วิญฺญตฺติโต วา ลทฺเธ โอทนาทีนํ ปญฺจนฺนํ โภชนานํ อญฺญตรโภชเนติ อตฺโถฯ ตตฺถายํ วินิจฺฉโย – สเจ หิ โกจิ จตฺตาโร ภิกฺขู อุปสงฺกมิตฺวา เยน เกนจิ เววจเนน วา ภาสนฺตเรน วา ปญฺจนฺนํ โภชนานํ นามํ คเหตฺวา ‘‘โอทเนน นิมนฺเตมิ, โอทนํ เม คณฺหถา’’ติอาทินา นเยน นิมนฺเตติ, เต เจ เอวํ เอกโต วา นานาโต วา นิมนฺติตา เอกโต วา นานาโต วา คนฺตฺวา เอกโต คณฺหนฺติ, ปจฺฉา เอกโต วา นานาโต วา ภุญฺชนฺติ, คณโภชนํ โหติฯ ปฏิคฺคหณเมว เหตฺถ ปมาณํฯ สเจ โอทนาทีนํ นามํ คเหตฺวา เอกโต วา นานาโต วา วิญฺญาเปตฺวา จ คนฺตฺวา จ เอกโต คณฺหนฺติ, เอวมฺปิ คณโภชนเมวฯ ตสฺส ทุวิธสฺสาปิ เอวํ ปฏิคฺคหเณ ทุกฺกฏํ, อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร ปาจิตฺติยํฯ คิลานสมยาทีสุ ยทา ปาทานมฺปิ ผลิตตฺตา น สกฺกา ปิณฺฑาย จริตุํ, อยํ คิลานสมโยฯ อตฺถตกถินานํ ปญฺจ มาสา, อิตเรสํ กตฺติกมาโสติ อยํ จีวรทานสมโยฯ ยทา โย จีวเร กริยมาเน กิญฺจิเทว จีวเร กตฺตพฺพํ กมฺมํ กโรติ, อยํ จีวรการสมโยฯ ยทา อทฺธโยชนมฺปิ คนฺตุกาโม วา โหติ คจฺฉติ วา คโต วา, อยํ อทฺธานคมนสมโยฯ นาวาภิรุหนสมเยปิ เอเสว นโยฯ ยทา โคจรคาเม จตฺตาโร ภิกฺขู ปิณฺฑาย จริตฺวา น ยาเปนฺติ, อยํ มหาสมโยฯ ยทา โยโกจิ ปพฺพชิโต ภตฺเตน นิมนฺเตติ, อยํ สมณภตฺตสมโย, เอเตสุ สมเยสุ ภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ

ราชคเห เทวทตฺตํ อารพฺภ วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, ‘‘อญฺญตฺร สมยา’’ติ อยเมตฺถ สตฺตวิธา อนุปญฺญตฺติ, สาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, ติกปาจิตฺติยํ, นคณโภชเน คณโภชนสญฺญิสฺส เวมติกสฺส วา ทุกฺกฏํฯ นคณโภชนสญฺญิสฺส ปน, เย จ ทฺเว ตโย เอกโต คณฺหนฺติ, พหูนํ ปิณฺฑาย จริตฺวา เอกโต ภุญฺชนฺตานํ, นิจฺจภตฺติกาทีสุ, ปญฺจ โภชนานิ ฐเปตฺวา สพฺพตฺถ, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ คณโภชนตา, สมยาภาโว, อชฺโฌหรณนฺติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ เอฬกโลมสทิสาเนวาติฯ

คณโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ปรมฺปรโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา

ตติเย ปรมฺปรโภชเนติ คณโภชเน วุตฺตนเยเนว ปญฺจหิ โภชเนหิ นิมนฺติตสฺส เยน เยน ปฐมํ นิมนฺติโต, ตสฺส ตสฺส โภชนโต อุปฺปฏิปาฏิยา วา อวิกปฺเปตฺวา วา ปรสฺส ปรสฺส โภชเนฯ ตสฺมา โย ภิกฺขุ ปญฺจสุ สหธมฺมิเกสุ อญฺญตรสฺส ‘‘มยฺหํ ภตฺตปจฺจาสํ ตุยฺหํ ทมฺมี’’ติ วา ‘‘วิกปฺเปมี’’ติ วา เอวํ สมฺมุขา วา ‘‘อิตฺถนฺนามสฺส ทมฺมี’’ติ (ปาจิ. 226) วา ‘‘วิกปฺเปมี’’ติ วา เอวํ ปรมฺมุขาวา ปฐมนิมนฺตนํ อวิกปฺเปตฺวา ปจฺฉา นิมนฺติตกุเล ลทฺธภิกฺขโต เอกสิตฺถมฺปิ อชฺโฌหรติ, ปาจิตฺติยํฯ สมยา วุตฺตนยา เอวฯ

เวสาลิยํ สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ อญฺญตฺร นิมนฺติตโภชนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, ‘‘อญฺญตฺร สมยา’’ติ อยเมตฺถ ติวิธา อนุปญฺญตฺติ, ปริวาเร ปน วิกปฺปนมฺปิ คเหตฺวา ‘‘จตสฺโส อนุปญฺญตฺติโย’’ติ (ปริ. 86) วุตฺตํ, อสาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, ติกปาจิตฺติยํ, นปรมฺปรโภชเน ปรมฺปรโภชนสญฺญิโน เวมติกสฺส วา ทุกฺกฏํฯ นปรมฺปรโภชนสญฺญิสฺส ปน, โย จ สมเย วา วิกปฺเปตฺวา วา เอกสํสฏฺฐานิ วา ทฺเว ตีณิ นิมนฺตนานิ เอกโต วา กตฺวา ภุญฺชติ, นิมนฺตนปฺปฏิปาฏิยา ภุญฺชติ, สกเลน คาเมน วา ปูเคน วา นิมนฺติโต เตสุ ยตฺถกตฺถจิ ภุญฺชติ, นิมนฺติยมาโน วา ‘‘ภิกฺขํ คเหสฺสามี’’ติ วทติ, ตสฺส, นิจฺจภตฺติกาทีสุ, ปญฺจ โภชนานิ ฐเปตฺวา สพฺพตฺถ, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ ปรมฺปรโภชนตา, สมยาภาโว, อชฺโฌหรณนฺติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ ปฐมกถินสทิสาเนว, อิทํ ปน กิริยากิริยนฺติฯ

ปรมฺปรโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. กาณมาตาสิกฺขาปทวณฺณนา

จตุตฺเถ ปูเวหีติ ปเหณกตฺถาย ปฏิยตฺเตหิ อติรสกโมทกสกฺขลิกาทีหิ เยหิ เกหิจิ ขชฺชเกหิฯ มนฺเถหีติ ปาเถยฺยตฺถาย ปฏิยตฺเตหิ เยหิ เกหิจิ สตฺตุติลตณฺฑุลาทีหิฯ ทฺวตฺติปตฺตปูราติ มุขวฏฺฏิยา เหฏฺฐิมเลขํ อนติกฺกนฺตา ทฺเว วา ตโย วา ปตฺตปูราฯ ตโต เจ อุตฺตรีติ สเจปิ ตติยํ ปตฺตํ ถูปีกตํ คณฺหาติ, มุขวฏฺฏิยา เหฏฺฐิมเลขโต อุปริฏฺฐิตปูวคณนาย ปาจิตฺติยํฯ ทฺวตฺติปตฺตปูเร ปฏิคฺคเหตฺวาติ เอตฺถ เยน ทฺเว คหิตา โหนฺติ, เตน พหิ ภิกฺขุํ ทิสฺวา ‘‘เอตฺถ มยา ทฺเว ปตฺตปูรา คหิตา, ตฺวํ เอกํ คณฺเหยฺยาสี’’ติ วตฺตพฺพํ, เตนาปิ อญฺญํ ปสฺสิตฺวา ‘‘ปฐมํ อาคเตน ทฺเว ปตฺตปูรา คหิตา, มยา เอโก คหิโต, ตฺวํ มา คณฺหี’’ติ วตฺตพฺพํฯ เยน ปฐมํ เอโก คหิโต , ตสฺสาปิ ปรมฺปราโรจเน เอเสว นโยฯ เยน ปน สยเมว ตโย คหิตา, เตน อญฺญํ ทิสฺวา ‘‘มา โข ตฺวํ เอตฺถ ปฏิคฺคณฺหีติ วตฺตพฺพํ, อวทนฺตสฺส ทุกฺกฏํ, ตํ สุตฺวา คณฺหนฺตสฺสาปิ ทุกฺกฏเมวฯ ตโต นีหริตฺวา ภิกฺขูหิ สทฺธิํ สํวิภชิตพฺพนฺติ ลทฺธฏฺฐานโต สพฺพาสนฺนํ อาสนสาลํ วา วิหารํ วา ยตฺถ วา ปน นิพทฺธํ ปฏิกฺกมติ, ตตฺถ คนฺตฺวา เอกํ ปตฺตปูรํ อตฺตโน ฐเปตฺวา เสสํ ภิกฺขุสงฺฆสฺส ทาตพฺพํฯ ยถามิตฺตํ ปน ทาตุํ น ลพฺภติฯ เยน เอโก คหิโต, น เตน กิญฺจิ อกามา ทาตพฺพํ, ยถารุจิ กาตพฺพํฯ

สาวตฺถิยํ สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ น มตฺตํ ชานิตฺวา ปฏิคฺคหณวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, สาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, ติกปาจิตฺติยํ, อูนกทฺวตฺติปตฺตปูเร อติเรกสญฺญิสฺส เวมติกสฺส วา ทุกฺกฏํฯ อูนกสญฺญิสฺส ปน, น ปเหณกตฺถาย น ปาเถยฺยตฺถาย วา ปฏิยตฺตํ, ตทตฺถาย ปฏิยตฺตเสสกํ วา, คมเน วา ปฏิปฺปสฺสทฺเธ, ญาตกปฺปวาริตานํ วา เทนฺตานํ, อตฺตโน ธเนน คณฺหนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ วุตฺตลกฺขณปูวมนฺถตา, อเสสกตา, อปฺปฏิปฺปสฺสทฺธคมนตา, อนญฺญาตกาทิตา, อติเรกปฺปฏิคฺคหณนฺติ อิมาเนตฺถ ปญฺจ องฺคานิ, สมุฏฺฐานาทีนิ สญฺจริตฺตสทิสาเนวาติฯ

กาณมาตาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ปฐมปวารณาสิกฺขาปทวณฺณนา

ปญฺจเม ภุตฺตาวีติ ภุตฺตวา, เยน ปญฺจนฺนํ โภชนานํ สาสปมตฺตมฺปิ อชฺโฌหริตํ, โส เอวํ วุจฺจติฯ ปวาริโตติ ‘‘อสนํ ปญฺญายติ, โภชนํ ปญฺญายติ, หตฺถปาเส ฐิโต อภิหรติ, ปฏิกฺเขโป ปญฺญายตี’’ติ (ปาจิ. 239) เอวํ ปาฬิยํ วุตฺตปญฺจงฺควเสน กตปฺปวารโณ, กตปฺปฏิกฺเขโปติ อตฺโถฯ ตตฺถ ยสฺมา ‘‘อสนํ ปญฺญายตี’’ติ อิมินา วิปฺปกตโภชโน ‘ปวาริโต’ติ วุตฺโตฯ โย จ วิปฺปกตโภชโน, เตน กิญฺจิ ภุตฺตํ, กิญฺจิ อภุตฺตํ, ยญฺจ ภุตฺตํ, ตํ สนฺธาย ‘ภุตฺตาวี’ติปิ สงฺขํ คจฺฉติฯ ตสฺมา ‘ภุตฺตาวี’ติวจเนน วิสุํ กิญฺจิ อตฺถสิทฺธิํ น ปสฺสาม, ‘‘ทิรตฺตติรตฺต’’นฺติอาทีสุ (ปาจิ. 52) ปน ทิรตฺตาทิวจนํ วิย ปวาริตปทสฺส ปริวารภาเวน พฺยญฺชนสิลิฏฺฐตาย เจตํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ

ปวารณงฺเคสุ ปน อสนํ ปญฺญายตีติ วิปฺปกตโภชนํ ทิสฺสติ, ตํ ภุญฺชมาโน เจส ปุคฺคโล โหตีติ อตฺโถฯ