สงฺฆิโก วิหาโร, อสีสฆฏฺฏา เวหาสกุฏิ, เหฏฺฐา สปริโภคํ , อปฏาณิทินฺเน อาหจฺจปาทเก นิสีทนํ วา นิปชฺชนํ วาติ อิมาเนตฺถ จตฺตาริ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ เอฬกโลมสทิสานีติฯ

เวหาสกุฏิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. มหลฺลกวิหารสิกฺขาปทวณฺณนา

นวเม มหลฺลกนฺติ สสฺสามิกํฯ วิหารนฺติ อุลฺลิตฺตาวลฺลิตฺตํฯ ยาว ทฺวารโกสาติเอตฺถ ทฺวารโกโส นาม อุกฺกฏฺฐปริจฺเฉเทน ปิฏฺฐสงฺฆาฏสฺส สามนฺตา อฑฺฒเตยฺยหตฺโถ ปเทโสฯ อคฺคฬฏฺฐปนายาติ สกวาฏกสฺส ทฺวารพนฺธสฺส นิจฺจลภาวตฺถายฯ กวาฏญฺหิ ลหุปริวตฺตกํ วิวรณกาเล ภิตฺติํ อาหนติ, ปิทหนกาเล ทฺวารพนฺธํฯ เตน อาหเนน ภิตฺติ กมฺปติ, ตโต มตฺติกา จลติ, จลิตฺวา สิถิลา วา โหติ ปตติ วา, เตนาห ภควา ‘‘ยาว ทฺวารโกสา อคฺคฬฏฺฐปนายา’’ติฯ ตตฺถ กิญฺจาปิ ‘‘อิทํ นาม กตฺตพฺพ’’นฺติ เนว มาติกายํ, น ปทภาชเน วุตฺตํ, อฏฺฐุปฺปตฺติยํ ปน ‘‘ปุนปฺปุนํ ฉาทาเปสิ, ปุนปฺปุนํ เลปาเปสี’’ติ (ปาจิ. 134) อธิการโต ยาว ทฺวารโกสา อคฺคฬฏฺฐปนาย ปุนปฺปุนํ ลิมฺปิตพฺโพ วา เลปาเปตพฺโพ วาติ เอวมตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ อาโลกสนฺธิปริกมฺมายาติเอตฺถ อาโลกสนฺธีติ วาตปานกวาฏกา วุจฺจนฺติฯ เต วิวรณกาเล วิทตฺถิมตฺตมฺปิ อติเรกมฺปิ ภิตฺติปฺปเทสํ ปหรนฺติ, อุปจาโร ปเนตฺถ สพฺพทิสาสุ ลพฺภติ, ตสฺมา สพฺพทิสาสุ กวาฏวิตฺถารปฺปมาโณ โอกาโส อาโลกสนฺธิปริกมฺมตฺถาย ลิมฺปิตพฺโพ วา เลปาเปตพฺโพ วาติ อยเมตฺถ อธิปฺปาโยฯ

เอวํ เลปกมฺเม ยํ กตฺตพฺพํ, ตํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ฉทเน กตฺตพฺพํ ทสฺเสตุํ ทฺวตฺติจฺฉทนสฺสาติอาทิมาหฯ ตตฺถ ทฺวตฺติจฺฉทนสฺส ปริยายนฺติ ฉทนสฺส ทฺวตฺติปริยายํ, ปริยายํ วุจฺจติ ปริกฺเขโป, ปริกฺเขปทฺวยํ วา ปริกฺเขปตฺตยํ วา อธิฏฺฐาตพฺพนฺติ อตฺโถฯ อปฺปหริเต ฐิเตนาติ อหริเต ฐิเตนฯ หริตนฺติ เจตฺถ สตฺตธญฺญาทิเภทํ ปุพฺพณฺณํ, มุคฺคมาสติลกุลตฺถอลาพุกุมฺภณฺฑาทิเภทญฺจ อปรณฺณํ อธิปฺเปตํฯ

ยํ ตสฺมิํ เขตฺเต วุตฺตํ น ตาว สมฺปชฺชติ, วสฺเส ปน ปติเต สมฺปชฺชิสฺสติ, ตมฺปิ หริตสงฺขเมว คจฺฉติฯ ตสฺมา ตสฺมิํ ฐตฺวา อธิฏฺฐหนฺโต ทุกฺกฏํ อาปชฺชติฯ อปฺปหริเต ฐตฺวา อธิฏฺฐหนฺตสฺสาปิ อยํ ปริจฺเฉโท, ปิฏฺฐิวํสสฺส วา กูฏาคารถูปิกาย วา ปสฺเส นิสินฺโน ปุริโส ฉทนมุขวฏฺฏิอนฺเตน โอโลเกนฺโต ยสฺมิํ ภูมิภาเค ฐิตํ ภิกฺขุํ ปสฺสติ, ยสฺมิญฺจ ฐิโต ตํ อุปริ นิสินฺนกํ ตเถว อุลฺโลเกนฺโต ปสฺสติ, ตสฺมิํ ฐาตพฺพํ, ตสฺส อนฺโต อหริเตปิ ฐาตุํ น ลภติฯ ตโต เจ อุตฺตรีติ มคฺเคน ฉาทิยมาเน ติณฺณํ มคฺคานํ, ปริยาเยน ฉาทิยมาเน ติณฺณํ ปริยายานํ อุปริ อิฏฺฐกสิลาสุธาหิ ฉาทิยมาเน อิฏฺฐกสิลาสุธาปิณฺฑคณนาย, ติณปณฺเณหิ ฉาทิยมาเน ปณฺณคณนาย เจว ติณมุฏฺฐิคณนาย จ ปาจิตฺติยํฯ

โกสมฺพิยํ ฉนฺนตฺเถรํ อารพฺภ ปุนปฺปุนํ ฉาทาปนเลปาปนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, สาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, ติกปาจิตฺติยํ, อูนทฺวตฺติปริยาเย อติเรกสญฺญิโน เวมติกสฺส วา ทุกฺกฏํฯ เสตวณฺณาทิกรเณ, ทฺวตฺติปริยาเย วา อูนกทฺวตฺติปริยาเย วา, เลณคุหาติณกุฏิกาทีสุ, อญฺญสฺสตฺถาย, อตฺตโน ธเนน กาเรนฺตสฺส, วาสาคารํ ฐเปตฺวา เสสานิ อธิฏฺฐหนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ มหลฺลกวิหารตา, อตฺตโน วาสาคารตา, อุตฺตริ อธิฏฺฐานนฺติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ สญฺจริตฺเต วุตฺตนยาเนวาติฯ

มหลฺลกวิหารสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. สปฺปาณกสิกฺขาปทวณฺณนา

ทสเม ชานํ สปฺปาณกนฺติ ‘‘สปฺปาณกํ เอต’’นฺติ ทิสฺวา วา สุตฺวา วา เยน เกนจิ อากาเรน ชานนฺโตฯ สิญฺเจยฺย วา สิญฺจาเปยฺย วาติ เตน อุทเกน สยํ วา สิญฺเจยฺย, อญฺญํ วา อาณาเปตฺวา สิญฺจาเปยฺยฯ ตตฺถ ธารํ อวิจฺฉินฺทิตฺวา สิญฺจนฺตสฺส เอกสฺมิํ ฆเฏ เอกาว อาปตฺติ, วิจฺฉินฺทนฺตสฺส ปโยคคณนาย อาปตฺติโยฯ มาติกํ ปมุขํ กโรติ, ทิวสมฺปิ สนฺทตุ, เอกาว อาปตฺติฯ ตตฺถ ตตฺถ พนฺธิตฺวา อญฺญโต เนนฺตสฺส ปโยคคณนาย อาปตฺติโยฯ พหุกมฺปิ ติณปณฺณสาขาทิํ เอกปฺปโยเคน อุทเก ปกฺขิปนฺตสฺส เอกาว อาปตฺติ, เอเกกํ ปกฺขิปนฺตสฺส ปโยคคณนาย อาปตฺติโยฯ อิทญฺจ ยํ เอวํ ปกฺขิปิยมาเน ปริยาทานํ คจฺฉติ, อาวิลํ วา โหติ, ยถา ปาณกา มรนฺติ, ตาทิสํ สนฺธาย วุตฺตํ, น มหาอุทกํฯ สิญฺจาปเน อาณตฺติยา ทุกฺกฏํ, เอกาณตฺติยา พหุกมฺปิ สิญฺจตุ, อาณาปกสฺส เอกเมว ปาจิตฺติยํฯ

อาฬวิยํ อาฬวเก ภิกฺขู อารพฺภ สิญฺจนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, สาธารณปญฺญตฺติ, สาณตฺติกํ , อปฺปาณเก สปฺปาณกสญฺญิโน, อุโภสุ เวมติกสฺส ทุกฺกฏํฯ อปฺปาณกสญฺญิโน, อสญฺจิจฺจ อสฺสติยา วา สิญฺจนฺตสฺส, อชานนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ อุทกสฺส สปฺปาณกตา, ‘‘สิญฺจเนน ปาณกา มริสฺสนฺตี’’ติ ชานนํ, ตญฺจ อุทกํ ตาทิสเมว, วินา วธกเจตนาย เยน เกนจิ กรณีเยน ติณาทีนํ สิญฺจนนฺติ อิมาเนตฺถ จตฺตาริ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ อทินฺนาทานสทิสานิ, อิทํ ปน ปณฺณตฺติวชฺชํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ

สปฺปาณกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ภูตคามวคฺโค ทุติโยฯ

3. โอวาทวคฺโค

1. โอวาทสิกฺขาปทวณฺณนา

โอวาทวคฺคสฺส ปฐเม อสมฺมโตติ ยา อฏฺฐงฺคสมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ภควตา ญตฺติจตุตฺเถน กมฺเมน (ปาจิ. 146) ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุติ อนุญฺญาตา, ตาย อสมฺมโตฯ โอวเทยฺยาติ ภิกฺขุนิสงฺฆํ วา สมฺพหุลา วา เอกํ ภิกฺขุนิํ วา ‘‘วสฺสสตูปสมฺปนฺนาย ภิกฺขุนิยา ตทหุปสมฺปนฺนสฺส ภิกฺขุโน อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺฐานํ อญฺชลิกมฺมํ สามีจิกมฺมํ กาตพฺพ’’นฺติ อาทิเก (จูฬว. 403) อฏฺฐ ครุธมฺเม โอวาทวเสน โอสาเรนฺโต โอวเทยฺยฯ ปาจิตฺติยนฺติ โอวาทปริโยสาเน ปาจิตฺติยํฯ

สาวตฺถิยํ ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อารพฺภ โอวทนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, อสาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, อญฺเญน วา ธมฺเมน ภิกฺขุนีสุ อุปสมฺปนฺนมตฺตํ วา โอวทโต ทุกฺกฏํฯ