ธมฺมกมฺเมน อาโรปิตตา, อาปตฺติยา วา วตฺถุนา วา อนุยุญฺชิยมานตา, ฉาเทตุกามตาย อญฺเญนญฺญํ ปฏิจรณํ วา ตุณฺหีภาโว วาติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ อทินฺนาทานสทิสานิ, อิทํ ปน สิยา กิริยํ, สิยา อกิริยํ, ทุกฺขเวทนญฺจ โหตีติฯ

อญฺญวาทกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. อุชฺฌาปนกสิกฺขาปทวณฺณนา

ตติเย เยน วจเนน อุชฺฌาเปนฺติ ‘‘ฉนฺทาย อิตฺถนฺนาโม อิทํ นาม กโรตี’’ติอาทีนิ วทนฺตา อุปสมฺปนฺนํ สงฺเฆน สมฺมตํ เสนาสนปญฺญาปกาทิเภทํ ตสฺส อยสกามา หุตฺวา ภิกฺขูหิ อวชานาเปนฺติ, อวญฺญาย โอโลกาเปนฺติ, ลามกโต วา จินฺตาเปนฺติ, ตํ วจนํ อุชฺฌาปนกํฯ เยน จ ตเถว วทนฺตา ขิยฺยนฺติ, สพฺพตฺถ ตสฺส อวณฺณํ ปกาเสนฺติ, ตํ ขิยฺยนกํ, ตสฺมิํ อุชฺฌาปนเก ขิยฺยนเกฯ ปาจิตฺติยนฺติ วตฺถุทฺวเย ปาจิตฺติยทฺวยํ วุตฺตํฯ ตสฺมา โย สมฺมตสฺส ภิกฺขุโน อยสกามตาย อุปสมฺปนฺนสฺส วทนฺโต อุชฺฌาเปติ วา ขิยฺยติ วา, ตสฺส ปาจิตฺติยํ โหติฯ

ราชคเห เมตฺติยภูมชเก ภิกฺขู อารพฺภ อุชฺฌาปนขิยฺยนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, สาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, ยํ ตสฺส อุปสมฺปนฺนสฺส สมฺมุติกมฺมํ กตํ, ตสฺมิํ ธมฺมกมฺเม ติกปาจิตฺติยํ, อธมฺมกมฺเม ติกทุกฺกฏํ, อนุปสมฺปนฺนสฺส ปน สนฺติเก ตถา ภณนฺตสฺส, อสมฺมตสฺส จ อวณฺณํ ยสฺส กสฺสจิ สนฺติเก ภณนฺตสฺส, อนุปสมฺปนฺนสฺส ปน สมฺมตสฺส วา อสมฺมตสฺส วา อวณฺณํ ยสฺส กสฺสจิเทว สนฺติเก ภณนฺตสฺส จ ทุกฺกฏเมวฯ ปกติยาว ฉนฺทาทิวเสน กโรนฺตํ อุชฺฌาเปนฺตสฺส วา ขิยฺยนฺตสฺส วา, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ ธมฺมกมฺเมน สมฺมตตา, อุปสมฺปนฺนตา, อคติคมนาภาโว, ตสฺส อวณฺณกามตา, ยสฺส สนฺติเก วทติ, ตสฺส อุปสมฺปนฺนตา, อุชฺฌาปนํ วา ขิยฺยนํ วาติ อิมาเนตฺถ ฉ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ อทินฺนาทานสทิสานิ, อิทํ ปน ทุกฺขเวทนเมวาติฯ

อุชฺฌาปนกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ปฐมเสนาสนสิกฺขาปทวณฺณนา

จตุตฺเถ สงฺฆิกนฺติ สงฺฆสฺส สนฺตกํฯ มญฺจาทีสุ โยโกจิ มญฺจสงฺเขเปน กโต สพฺโพปิ มญฺโจเยว, ปีเฐปิ เอเสว นโยฯ เยน เกนจิ ปน โจเฬน วา กปฺปิยจมฺเมน วา ฉวิํ กตฺวา ฐเปตฺวา มนุสฺสโลมํ ตาลีสปตฺตญฺจ เยหิ เกหิจิ โลมปณฺณติณวากโจเฬหิ ปูเรตฺวา กตเสนาสนํ ภิสีติ วุจฺจติฯ ตตฺถ นิสีทิตุมฺปิ นิปชฺชิตุมฺปิ วฏฺฏติ, ปมาณปริจฺเฉโทปิ เจตฺถ นตฺถิฯ โกจฺฉํ ปน วากอุสีรมุญฺชปพฺพชาทีนํ อญฺญตรมยํ อนฺโต สํเวลฺลิตฺวา พทฺธํ เหฏฺฐา จ อุปริ จ วิตฺถตํ ปณวสณฺฐานํ มชฺเฌ สีหจมฺมาทิปริกฺขิตฺตํ โหติ, อกปฺปิยจมฺมํ นาเมตฺถ นตฺถิฯ เสนาสนญฺหิ โสวณฺณมยมฺปิ วฏฺฏติฯ อชฺโฌกาเสติ เอตฺถ เย อวสฺสิกสงฺเกตา วสฺสานมาสาติ เอวํ อสญฺญิตา อฏฺฐ มาสา, เต ฐเปตฺวา อิตเรสุ จตูสุ มาเสสุ สเจปิ เทโว น วสฺสติฯ ตถาปิ ปกติอชฺโฌกาเส จ โอวสฺสกมณฺฑเป จ สนฺถริตุํ น วฏฺฏติฯ ยตฺถ ปน เหมนฺเต วสฺสติ, ตตฺถ อปเรปิ จตฺตาโร มาเส น วฏฺฏติฯ คิมฺเห ปน สพฺพตฺถ วิคตวลาหกํ วิสุทฺธํ นภํ โหติ, ตสฺมา ตทา เกนจิเทว กรณีเยน คจฺฉติ, วฏฺฏติฯ กากาทีนํ นิพทฺธวาสรุกฺขมูเล ปน กทาจิปิ น วฏฺฏติฯ อิติ ยตฺถ จ ยทา จ สนฺถริตุํ น วฏฺฏติ, ตํ สพฺพมิธ อชฺโฌกาสสงฺขเมว คตนฺติ เวทิตพฺพํฯ

สนฺถริตฺวาติ ตถารูเป ฐาเน อตฺตโน วา ปรสฺส วา อตฺถาย สนฺถริตฺวาฯ อญฺญสฺสตฺถาย สนฺถตมฺปิ หิ ยาว โส ตตฺถ น นิสีทติ, ‘คจฺฉ ตฺว’นฺติ วา น ภณติ, ตาว สนฺถารกสฺเสว ภาโรฯ สนฺถราเปตฺวาติ อนุปสมฺปนฺเนน สนฺถราเปตฺวาฯ เอตเทว หิ ตสฺส ปลิโพโธ โหติ, อุปสมฺปนฺเนน สนฺถตํ สนฺถารกสฺเสว ภาโร, ตญฺจ โข ยาว อาณาปโก ตตฺถ น นิสีทติ, ‘คจฺฉ ตฺว’นฺติ วา น ภณติฯ ยสฺมิญฺหิ อตฺตนา สนฺถราปิเต วา ปกติสนฺถเต วา อุปสมฺปนฺโน นิสีทติ, สพฺพํ ตํ นิสินฺนสฺเสว ภาโร, ตสฺมา สนฺถราปิตนฺเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติฯ ตํ ปกฺกมนฺโต เนว อุทฺธเรยฺย, น อุทฺธราเปยฺยาติ อตฺตนา วา อุทฺธริตฺวา ปติรูเป ฐาเน น ฐเปยฺย, ปเรน วา ตถา น การาเปยฺยฯ