5. ปฐมสหเสยฺยสิกฺขาปทวณฺณนา

ปญฺจเม อนุปสมฺปนฺเนนาติ ภิกฺขุํ ฐเปตฺวา อนฺตมโส ปาราชิกวตฺถุภูเตน ติรจฺฉานคเตนาปิฯ อุตฺตริทิรตฺตติรตฺตนฺติ ทฺวินฺนํ วา ติณฺณํ วา รตฺตีนํ อุปริฯ สหเสยฺยนฺติ สพฺพจฺฉนฺนปริจฺฉนฺเน เยภุยฺเยน ฉนฺนปริจฺฉนฺเน วา เสนาสเน ปุพฺพาปริเยน วา เอกกฺขเณน วา เอกโต นิปชฺชนํฯ กปฺเปยฺยาติ วิทเหยฺย สมฺปาเทยฺยฯ ตตฺถ ฉทนํ อนาหจฺจ ทิยฑฺฒหตฺถุพฺเพเธน ปาการาทินา ปริจฺฉินฺนมฺปิ สพฺพปริจฺฉนฺนมิจฺเจว เวทิตพฺพํ, ตสฺมา อิมินา ลกฺขเณน สมนฺนาคโต สเจปิ สตฺตภูมิโก ปาสาโท เอกูปจาโร โหติ, สตคพฺภํ วา จตุสาลํ, โย ตตฺถ วา อญฺญตฺถ วา ตาทิเส เตน วา อญฺเญน วา อนุปสมฺปนฺเนน สห ติสฺโส รตฺติโย สยิตฺวา จตุตฺถทิวเส อตฺถงฺคเต สูริเย อนุปสมฺปนฺเน นิปนฺเน คพฺภทฺวารํ ปิธาย วา อปิธาย วา นิปชฺชติ, ปฐมนิปนฺโน วา ตสฺมิํ นิปชฺชนฺเต น วุฏฺฐาติ, ตสฺส อุภินฺนํ อุฏฺฐหิตฺวา นิปชฺชนปฺปโยคคณนาย อนุปสมฺปนฺนคณนาย จ ปาจิตฺติยํฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน สมนฺตปาสาทิกายํ (ปาจิ. อฏฺฐ. 51) สพฺพปฺปการโต วุตฺโตฯ

อาฬวิยํ สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ อนุปสมฺปนฺเนน สหเสยฺยวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, ‘‘อุตฺตริทิรตฺตติรตฺต’’นฺติ อยเมตฺถ อนุปญฺญตฺติ, สาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, ติกปาจิตฺติยํ, อุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสญฺญิโน เวมติกสฺส วา อุปทฺธจฺฉนฺนปริจฺฉนฺนาทีสุ จ ทุกฺกฏํฯ อูนกทิรตฺตติรตฺตํ วสนฺตสฺส, ตติยาย รตฺติยา ปุรารุณา นิกฺขมิตฺวา ปุน วสนฺตสฺส, สพฺพจฺฉนฺนสพฺพาปริจฺฉนฺนาทีสุ วสนฺตสฺส, อิตรสฺมิํ นิสินฺเน นิปชฺชนฺตสฺส, นิปนฺเน วา นิสีทนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ ปาจิตฺติยวตฺถุกเสนาสนํ, ตตฺถ อนุปสมฺปนฺเนน สห นิปชฺชนํ, จตุตฺถทิวเส สูริยตฺถงฺคมนนฺติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ เอฬกโลมสทิสาเนวาติฯ

ปฐมสหเสยฺยสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ทุติยสหเสยฺยสิกฺขาปทวณฺณนา

ฉฏฺเฐ มาตุคาเมนาติ อนฺตมโส ตทหุชาตายปิ มนุสฺสิตฺถิยาฯ ทิสฺสมานรูปา ปน ยกฺขิเปติโย ปณฺฑโก เมถุนวตฺถุภูตา จ ติรจฺฉานิตฺถิโย อิธ ทุกฺกฏวตฺถุกา โหนฺติฯ

สาวตฺถิยํ อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธตฺเถรํ อารพฺภ มาตุคาเมน สหเสยฺยวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, เสสํ อนนฺตรสิกฺขาปเท วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ อญฺญตฺร รตฺติปริจฺเฉทา, ตตฺร หิ จตุตฺถทิวเส อาปตฺติ, อิธ ปน ปฐมทิวเสปีติฯ

ทุติยสหเสยฺยสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ธมฺมเทสนาสิกฺขาปทวณฺณนา

สตฺตเม อุตฺตริฉปฺปญฺจวาจาหีติเอตฺถ เอโก คาถาปาโท เอกา วาจาติ เอวํ สพฺพตฺถ วาจาปมาณํ เวทิตพฺพํฯ ธมฺมํ เทเสยฺยาติ ปทโสธมฺมสิกฺขาปเท วุตฺตลกฺขณํ ธมฺมํ วา อฏฺฐกถาธมฺมํ วา ภาเสยฺยฯ อญฺญตฺร วิญฺญุนา ปุริสวิคฺคเหนาติ วินา วิญฺญุนา ปุริเสนฯ มนุสฺสวิคฺคหํ คเหตฺวา ฐิเตน ปน ยกฺเขน วา เปเตน วา ติรจฺฉาเนน วา สทฺธิํ ฐิตายปิ ธมฺมํ เทเสตุํ น วฏฺฏติฯ ปาจิตฺติยนฺติ ทุติยานิยเต วุตฺตลกฺขเณน มนุสฺเสน วินา วิญฺญุมนุสฺสิตฺถิยา ฉนฺนํ วาจานํ อุปริ ปทาทิวเสน ธมฺมํ เทเสนฺตสฺส ปทาทิคณนาย, พหูนํ เทสยโต มาตุคามคณนาย จ ปาจิตฺติยํฯ

สาวตฺถิยํ อุทายิตฺเถรํ อารพฺภ มาตุคามสฺส ธมฺมเทสนาวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, ‘‘อญฺญตฺร วิญฺญุนา’’ติ อยเมตฺถ อนุปญฺญตฺติ, สาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, ติกปาจิตฺติยํ, อมาตุคาเม มาตุคามสญฺญิโน เวมติกสฺส วา ยกฺขิเปติปณฺฑกมนุสฺสวิคฺคหติรจฺฉานิตฺถีนํ เทเสนฺตสฺส จ ทุกฺกฏํฯ ฉหิ วาจาหิ, ตโต วา โอรํ เทเสนฺตสฺส, วุตฺตลกฺขเณ วา ปุริเส สติ, สยํ วา อุฏฺฐาย, ปุน นิสีทิตฺวา มาตุคามสฺส วา อุฏฺฐหิตฺวา ปุน นิสินฺนสฺส, อญฺญสฺส วา มาตุคามสฺส เทสยโต, ‘‘ทีฆนิกาโย นาม ภนฺเต กิมตฺถิโย’’ติ เอวํ ปน ปุฏฺเฐ สพฺพมฺปิ ทีฆนิกายํ เทเสนฺตสฺส, อญฺญสฺสตฺถาย วุจฺจมานํ มาตุคาเม สุณนฺเต, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ วุตฺตลกฺขณสฺส ธมฺมสฺส ฉนฺนํ วาจานํ อุปริ เทสนา, วุตฺตลกฺขโณ มาตุคาโม, อิริยาปถปริวตฺตาภาโว, กปฺปิยการกสฺสาภาโว, อปญฺหาวิสฺสชฺชนาติ อิมาเนตฺถ ปญฺจ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ ปทโสธมฺมสทิสาเนว, เกวลํ อิธ กิริยากิริยํ โหตีติฯ

ธมฺมเทสนาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ