สเจ ปน โกจิ อปตฺตโก ภิกฺขุ ทส ปตฺเต ลภิตฺวา สพฺเพ อตฺตนาว ปริภุญฺชิตุกาโม โหติ, เอกํ ปตฺตํ อธิฏฺฐาย ปุน ทิวเส ตํ ปจฺจุทฺธริตฺวา อญฺโญ อธิฏฺฐาตพฺโพ, เอเตนุปาเยน วสฺสสตมฺปิ ปริหริตุํ สกฺกาฯ โย ปนสฺส ปตฺโต มุขวฏฺฏิโต เหฏฺฐา ทฺวงฺคุลมตฺโตกาสโต ปฏฺฐาย ยตฺถกตฺถจิ กงฺคุสิตฺถนิกฺขมนมตฺเตน ฉิทฺเทน ฉิทฺโท โหติ, โส อธิฏฺฐานุปโค น โหติฯ ปุน ฉิทฺเท ปากติเก กเต อธิฏฺฐาตพฺโพ, เสสํ อธิฏฺฐานวิชหนํ ติจีวเร วุตฺตนยเมวฯ

สาวตฺถิยํ ฉพฺพคฺคิเย อารพฺภ อติเรกปตฺตธารณวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, อสาธารณปญฺญตฺติ, เสสวณฺณนากฺกโม จีวรวคฺคสฺส ปฐมสิกฺขาปเท วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพติฯ

ปตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อูนปญฺจพนฺธนสิกฺขาปทวณฺณนา

ทุติเย อูนานิ ปญฺจ พนฺธนานิ อสฺสาติ อูนปญฺจพนฺธโน, นาสฺส ปญฺจ พนฺธนานิ ปูเรนฺตีติ อตฺโถ, เตน อูนปญฺจพนฺธเนน, อิตฺถมฺภูตสฺส ลกฺขเณ กรณวจนํฯ ตตฺถ ยสฺมา อพนฺธนสฺสาปิ ปญฺจ พนฺธนานิ น ปูเรนฺติ สพฺพโส นตฺถิตาย, เตนสฺส ปทภาชเน ‘‘อูนปญฺจพนฺธโน นาม ปตฺโต อพนฺธโน วา เอกพนฺธโน วา’’ติอาทิ (ปารา. 613) วุตฺตํฯ ‘‘อูนปญฺจพนฺธเนนา’’ติ จ วุตฺตตฺตา ยสฺส ปญฺจพนฺธโน ปตฺโต โหติ ปญฺจพนฺธโนกาโส วา, ตสฺส โส อปตฺโต, ตสฺมา อญฺญํ วิญฺญาเปตุํ วฏฺฏติฯ ยสฺมิํ ปน ปตฺเต มุขวฏฺฏิโต เหฏฺฐา ภฏฺฐา ทฺวงฺคุลปฺปมาณา เอกาปิ ราชิ โหติ, ตํ ตสฺสา ราชิยา เหฏฺฐิมปริยนฺเต ปตฺตเวธเกน วิชฺฌิตฺวา ปจิตฺวา สุตฺตรชฺชุกมกจิรชฺชุกาทีหิ วา ติปุสุตฺตเกน วา พนฺธิตฺวา ตํ พนฺธนํ อามิสสฺส อลคฺคนตฺถํ ติปุปฏฺฏเกน วา เกนจิ พทฺธสิเลสาทินา วา ปฏิจฺฉาเทตพฺพํ, โส จ ปตฺโต อธิฏฺฐหิตฺวา ปริภุญฺชิตพฺโพ, สุขุมํ วา ฉิทฺทํ กตฺวา พนฺธิตพฺโพ, ผาณิตํ ฌาเปตฺวา ปาสาณจุณฺเณน พนฺธิตุมฺปิ วฏฺฏติฯ ยสฺส ปน ทฺเว ราชิโย วา เอกาเยว วา จตุรงฺคุลา, ตสฺส ทฺเว พนฺธนานิ ทาตพฺพานิฯ ยสฺส ติสฺโส วา เอกาเยว วา ฉฬงฺคุลา, ตสฺส ตีณิฯ ยสฺส จตสฺโส วา เอกาเยว วา อฏฺฐงฺคุลา, ตสฺส จตฺตาริฯ ยสฺส ปญฺจ วา เอกาเยว วา ทสงฺคุลา, โส พทฺโธปิ อพทฺโธปิ อปตฺโตเยว, อญฺโญ วิญฺญาเปตพฺโพ, เอส ตาว มตฺติกาปตฺเต วินิจฺฉโยฯ

อโยปตฺเต ปน สเจปิ ปญฺจ วา อติเรกานิ วา ฉิทฺทานิ โหนฺติ, ตานิ เจ อยจุณฺเณน วา อาณิยา วา โลหมณฺฑเลน วา พทฺธานิ มฏฺฐานิ โหนฺติ, สฺเวว ปริภุญฺชิตพฺโพ, อญฺโญ น วิญฺญาเปตพฺโพฯ อถ ปน เอกมฺปิ ฉิทฺทํ มหนฺตํ โหติ, โลหมณฺฑเลน พทฺธมฺปิ มฏฺฐํ น โหติ, ปตฺเต อามิสํ ลคฺคติ, อกปฺปิโย โหติ อยํ ปตฺโต, อญฺโญ วิญฺญาเปตพฺโพฯ โย ปน เอวํ ปตฺตสงฺเขปคเต วา อโยปตฺเต, อูนปญฺจพนฺธเน วา มตฺติกาปตฺเต สติ อญฺญํ วิญฺญาเปติ, ปโยเค ทุกฺกฏํ, ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิโย โหติ, นิสฺสชฺชิตพฺโพฯ นิสฺสชฺชนฺเตน สงฺฆมชฺเฌ เอว นิสฺสชฺชิตพฺโพ, เตน วุตฺตํ ‘‘ภิกฺขุปริสาย นิสฺสชฺชิตพฺโพ’’ติฯ โย จ ตสฺสา ภิกฺขุปริสายาติเอตฺถ เตหิ ภิกฺขูหิ ปกติยา เอว อตฺตโน อตฺตโน อธิฏฺฐิตํ ปตฺตํ คเหตฺวา สนฺนิปติตพฺพํ, ตโต สมฺมเตน ปตฺตคฺคาหาปเกน ปตฺตสฺส วิชฺชมานคุณํ วตฺวา ‘‘ภนฺเต, อิมํ คณฺหถา’’ติ เถโร วตฺตพฺโพฯ สเจ เถรสฺส โส ปตฺโต น รุจฺจติ, อปฺปิจฺฉตาย วา น คณฺหาติ, วฏฺฏติฯ ตสฺมิํ ปน อนุกมฺปาย อคณฺหนฺตสฺส ทุกฺกฏํฯ สเจ ปน คณฺหาติ, เถรสฺส ปตฺตํ ทุติยตฺเถรํ คาหาเปตฺวา เอเตเนว อุปาเยน ยาว สงฺฆนวกา คาหาเปตพฺโพ, เตน ปริจฺจตฺตปตฺโต ปน ปตฺตปริยนฺโต นาม, โส ตสฺส ภิกฺขุโน ปทาตพฺโพฯ เตนาปิ โส ยถา วิญฺญาเปตฺวา คหิตปตฺโต, เอวเมว สกฺกจฺจํ ปริภุญฺชิตพฺโพฯ สเจ ปน ตํ ชิคุจฺฉนฺโต อเทเส วา นิกฺขิปติ, อปริโภเคน วา ปริภุญฺชติ, วิสฺสชฺเชติ วา, ทุกฺกฏํ อาปชฺชติฯ

สกฺเกสุ ฉพฺพคฺคิเย อารพฺภ พหู ปตฺเต วิญฺญาปนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, สาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ , อพนฺธเนน อพนฺธนํ, เอกพนฺธนํ, ทุพนฺธนํ, ติพนฺธนํ, จตุพฺพนฺธนํ, อพนฺธโนกาสํ, เอกทฺวิติจตุพฺพนฺธโนกาสํ เจตาเปติ, เอวํ เอเกเกน ปตฺเตน ทสธา ทสวิธํ ปตฺตํฯ เจตาปนวเสน ปน เอกํ นิสฺสคฺคิยปาจิตฺติยสตํ โหติฯ นฏฺฐปตฺตสฺส, ภินฺนปตฺตสฺส, อตฺตโน ญาตกปฺปวาริเต, อญฺญสฺส จ ญาตกปฺปวาริเต, ตสฺเสวตฺถาย วิญฺญาเปนฺตสฺส, อตฺตโน ธเนน คณฺหโต, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ อธิฏฺฐานุปคปตฺตสฺส อูนปญฺจพนฺธนตา, อตฺตุทฺเทสิกตา, อกตวิญฺญตฺติ , ตาย จ ปฏิลาโภติ อิมาเนตฺถ จตฺตาริ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ โธวาปนสิกฺขาปเท วุตฺตนยาเนวาติฯ

อูนปญฺจพนฺธนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. เภสชฺชสิกฺขาปทวณฺณนา

ตติเย ปฏิสายนียานีติ ปฏิสายิตพฺพานิ, ปริภุญฺชิตพฺพานีติ อตฺโถฯ เอเตน สยํ อุคฺคเหตฺวา นิกฺขิตฺตานํ สตฺตาหาติกฺกเมปิ อนาปตฺติํ ทสฺเสติ, ตานิ หิ ปฏิสายิตุํ น วฏฺฏนฺติฯ เภสชฺชานีติ เภสชฺชกิจฺจํ กโรนฺตุ วา, มา วา, เอวํ ลทฺธโวหารานิฯ สปฺปิ นาม ควาทีนํ สปฺปิ, เยสํ มํสํ กปฺปติ, เตสํ สปฺปิฯ ตถา นวนีตํฯ เตลํ นาม ติลสาสปมธูกเอรณฺฑกวสาทีหิ นิพฺพตฺติตํฯ มธุ นาม มกฺขิกามธุเมวฯ ผาณิตํ นาม อุจฺฉุรสํ อุปาทาย ปน อปกฺกา วา อวตฺถุกปกฺกา วา สพฺพาปิ อุจฺฉุวิกติ ‘‘ผาณิต’’นฺติ เวทิตพฺพํฯ ตานิ ปฏิคฺคเหตฺวาติ ตานิ เภสชฺชานิ ปฏิคฺคเหตฺวา, น เตสํ วตฺถูนิฯ เอเตน ฐเปตฺวา วสาเตลํ ยาเนตฺถ ยาวกาลิกวตฺถุกานิ, เตสํ วตฺถูนิ ปฏิคฺคเหตฺวา กตานิ สปฺปิอาทีนิ สตฺตาหํ อติกฺกามยโตปิ อนาปตฺติํ ทสฺเสติฯ วสาเตลํ ปน กาเล ปฏิคฺคหิตํ กาเล นิปกฺกํ กาเล สํสฏฺฐํ เตลปริโภเคน ปริภุญฺชิตุํ อนุญฺญาตํ, ตสฺมา ฐเปตฺวา มนุสฺสวสํ อญฺญํ ยํกญฺจิ วสํ ปุเรภตฺตํ ปฏิคฺคเหตฺวา สามํ ปจิตฺวา นิพฺพตฺติตเตลมฺปิ สตฺตาหํ นิรามิสปริโภเคน วฏฺฏติฯ อนุปสมฺปนฺเนน ปจิตฺวา ทินฺนํ ปน ตทหุปุเรภตฺตํ สามิสมฺปิ วฏฺฏติ, อญฺเญสํ ยาวกาลิกวตฺถูนํ วตฺถุํ ปจิตุํ น วฏฺฏติเยวฯ นิพฺพตฺติตสปฺปิ วา นวนีตํ วา ปจิตุํ วฏฺฏติ, ตํ ปน ตทหุปุเรภตฺตมฺปิ สามิสํ ปริภุญฺชิตุํ น วฏฺฏติฯ ปุเรภตฺตํ ปฏิคฺคหิตขีราทิโต อนุปสมฺปนฺเนน ปจิตฺวา กตสปฺปิอาทีนิ ปน ตทหุปุเรภตฺตํ สามิสานิปิ วฏฺฏนฺติ, ปจฺฉาภตฺตโต ปฏฺฐาย อนชฺโฌหรณียานิ, สตฺตาหาติกฺกเมปิ อนาปตฺติฯ สนฺนิธิการกํ ปริภุญฺชิตพฺพานีติ สนฺนิธิํ กตฺวา นิทหิตฺวา ปุเรภตฺตํ ปฏิคฺคหิตานิ ตทหุปุเรภตฺตํ สามิสปริโภเคนาปิ วฏฺฏนฺติ, ปจฺฉาภตฺตโต ปฏฺฐาย ปน ตานิ จ, ปจฺฉาภตฺตํ ปฏิคฺคหิตานิ จ สตฺตาหํ นิรามิสปริโภเคน ปริภุญฺชิตพฺพานีติ อตฺโถฯ ‘‘ปริภุญฺชิตพฺพานี’’ติ จ วจนโต อนฺโตสตฺตาเห อพฺภญฺชนาทีนํ อตฺถาย อธิฏฺฐหิตฺวา ฐปิเตสุ อนาปตฺติ, ยาวชีวิกานิ สาสปมธูกเอรณฺฑกอฏฺฐีนิ เตลกรณตฺถํ ปฏิคฺคเหตฺวา ตทเหว กตเตลํ สตฺตาหกาลิกํ, ทุติยทิวเส กตํ ฉาหํ วฏฺฏติ, ตติยทิวเส กตํ ปญฺจาหํ, จตุตฺถปญฺจมฉฏฺฐสตฺตมทิวเส กตํ ตทเหว วฏฺฏติฯ