1. ปตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา

ปตฺตวคฺคสฺส ปฐเม อติเรกปตฺโตติ อนธิฏฺฐิโต จ อวิกปฺปิโต จ, โส จ โข อุกฺกฏฺฐมชฺฌิโมมกานํ อญฺญตโร ปมาณยุตฺโตว, ตสฺส ปมาณํ ‘‘อฑฺฒาฬฺหโกทนํ คณฺหาตี’’ติอาทินา (ปารา 602) นเยน ปาฬิยํ วุตฺตํฯ ตตฺรายํ วินิจฺฉโย – อนุปหตปุราณสาลิตณฺฑุลานํ สุโกฏฺฏิตปริสุทฺธานํ ทฺเว มคธนาฬิโย คเหตฺวา เตหิ ตณฺฑุเลหิ อนุตฺตณฺฑุลมกิลินฺนมปิณฺฑิกํ สุวิสทํ กุนฺทมกุฬราสิสทิสํ อวสฺสาวิโตทนํ ปจิตฺวา นิรวเสสํ ปตฺเต ปกฺขิปิตฺวา ตสฺส โอทนสฺส จตุตฺถภาคปฺปมาโณ นาติฆโน นาติตนุโก หตฺถหาริโย สพฺพสมฺภารสงฺขโต มุคฺคสูโป ปกฺขิปิตพฺโพ, ตโต อาโลปสฺส อนุรูปํ ยาวจริมาโลปปฺปโหนกํ มจฺฉมํสาทิพฺยญฺชนํ ปกฺขิปิตพฺพํ, สปฺปิเตลตกฺกรสกญฺชิยาทีนิ ปน คณนูปคานิ น โหนฺติฯ ตานิ หิ โอทนคติกาเนว, เนว หาเปตุํ, น วฑฺเฒตุํ สกฺโกนฺติ, เอวเมตํ สพฺพมฺปิ ปกฺขิตฺตํ สเจ ปตฺตสฺส มุขวฏฺฏิยา เหฏฺฐิมราชิสมํ ติฏฺฐติ, สุตฺเตน วา หีเรน วา ฉินฺทนฺตสฺส สุตฺตสฺส วา หีรสฺส วา เหฏฺฐิมนฺตํ ผุสติ, อยํ อุกฺกฏฺโฐ นาม ปตฺโตฯ สเจ ตํ ราชิํ อติกฺกมฺม ถูปีกตํ ติฏฺฐติ, อยํ อุกฺกฏฺโฐมโก นาม ปตฺโตฯ สเจ ตํ ราชิํ น สมฺปาปุณาติ, อนฺโตคธเมว โหติ, อยํ อุกฺกฏฺฐุกฺกฏฺโฐ นาม ปตฺโตฯ อุกฺกฏฺฐโต อุปฑฺฒปฺปมาโณ มชฺฌิโมฯ มชฺฌิมปตฺตโต อุปฑฺฒปฺปมาโณ โอมโกฯ เตสมฺปิ วุตฺตนเยเนว เภโท เวทิตพฺโพฯ อิจฺเจเตสุ นวสุ อุกฺกฏฺฐุกฺกฏฺโฐ จ โอมโกมโก จาติ ทฺเว อปตฺตา, เสสา สตฺต ปตฺตา ปมาณยุตฺตา นาม, อยเมตฺถสงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน สมนฺตปาสาทิกายํ (ปารา. อฏฺฐ. 2.598 อาทโย) วุตฺโต, ตสฺมา เอวํ ปมาณยุตฺตํ สมณสารุปฺเปน ปกฺกํ อโยปตฺตํ วา มตฺติกาปตฺตํ วา ลภิตฺวา ปุราณปตฺตํ ปจฺจุทฺธริตฺวา อนฺโตทสาเห อธิฏฺฐาตพฺโพฯ สเจ ปนสฺส มูลโต กากณิกมตฺตมฺปิ ทาตพฺพํ อวสิฏฺฐํ โหติ, อธิฏฺฐานุปโค น โหติ, อปฺปจฺจุทฺธรนฺเตน วิกปฺเปตพฺโพฯ ตตฺถ ปจฺจุทฺธรณาธิฏฺฐานลกฺขณํ จีวรวคฺเค วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ, วิกปฺปนลกฺขณํ ปรโต วกฺขามฯ

สเจ ปน โกจิ อปตฺตโก ภิกฺขุ ทส ปตฺเต ลภิตฺวา สพฺเพ อตฺตนาว ปริภุญฺชิตุกาโม โหติ, เอกํ ปตฺตํ อธิฏฺฐาย ปุน ทิวเส ตํ ปจฺจุทฺธริตฺวา อญฺโญ อธิฏฺฐาตพฺโพ, เอเตนุปาเยน วสฺสสตมฺปิ ปริหริตุํ สกฺกาฯ โย ปนสฺส ปตฺโต มุขวฏฺฏิโต เหฏฺฐา ทฺวงฺคุลมตฺโตกาสโต ปฏฺฐาย ยตฺถกตฺถจิ กงฺคุสิตฺถนิกฺขมนมตฺเตน ฉิทฺเทน ฉิทฺโท โหติ, โส อธิฏฺฐานุปโค น โหติฯ ปุน ฉิทฺเท ปากติเก กเต อธิฏฺฐาตพฺโพ, เสสํ อธิฏฺฐานวิชหนํ ติจีวเร วุตฺตนยเมวฯ

สาวตฺถิยํ ฉพฺพคฺคิเย อารพฺภ อติเรกปตฺตธารณวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, อสาธารณปญฺญตฺติ, เสสวณฺณนากฺกโม จีวรวคฺคสฺส ปฐมสิกฺขาปเท วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพติฯ

ปตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อูนปญฺจพนฺธนสิกฺขาปทวณฺณนา

ทุติเย อูนานิ ปญฺจ พนฺธนานิ อสฺสาติ อูนปญฺจพนฺธโน, นาสฺส ปญฺจ พนฺธนานิ ปูเรนฺตีติ อตฺโถ, เตน อูนปญฺจพนฺธเนน, อิตฺถมฺภูตสฺส ลกฺขเณ กรณวจนํฯ ตตฺถ ยสฺมา อพนฺธนสฺสาปิ ปญฺจ พนฺธนานิ น ปูเรนฺติ สพฺพโส นตฺถิตาย, เตนสฺส ปทภาชเน ‘‘อูนปญฺจพนฺธโน นาม ปตฺโต อพนฺธโน วา เอกพนฺธโน วา’’ติอาทิ (ปารา. 613) วุตฺตํฯ ‘‘อูนปญฺจพนฺธเนนา’’ติ จ วุตฺตตฺตา ยสฺส ปญฺจพนฺธโน ปตฺโต โหติ ปญฺจพนฺธโนกาโส วา, ตสฺส โส อปตฺโต, ตสฺมา อญฺญํ วิญฺญาเปตุํ วฏฺฏติฯ ยสฺมิํ ปน ปตฺเต มุขวฏฺฏิโต เหฏฺฐา ภฏฺฐา ทฺวงฺคุลปฺปมาณา เอกาปิ ราชิ โหติ, ตํ ตสฺสา ราชิยา เหฏฺฐิมปริยนฺเต ปตฺตเวธเกน วิชฺฌิตฺวา ปจิตฺวา สุตฺตรชฺชุกมกจิรชฺชุกาทีหิ วา ติปุสุตฺตเกน วา พนฺธิตฺวา ตํ พนฺธนํ อามิสสฺส อลคฺคนตฺถํ ติปุปฏฺฏเกน วา เกนจิ พทฺธสิเลสาทินา วา ปฏิจฺฉาเทตพฺพํ, โส จ ปตฺโต อธิฏฺฐหิตฺวา ปริภุญฺชิตพฺโพ, สุขุมํ วา ฉิทฺทํ กตฺวา พนฺธิตพฺโพ, ผาณิตํ ฌาเปตฺวา ปาสาณจุณฺเณน พนฺธิตุมฺปิ วฏฺฏติฯ ยสฺส ปน ทฺเว ราชิโย วา เอกาเยว วา จตุรงฺคุลา, ตสฺส ทฺเว พนฺธนานิ ทาตพฺพานิฯ ยสฺส ติสฺโส วา เอกาเยว วา ฉฬงฺคุลา, ตสฺส ตีณิฯ ยสฺส จตสฺโส วา เอกาเยว วา อฏฺฐงฺคุลา, ตสฺส จตฺตาริฯ ยสฺส ปญฺจ วา เอกาเยว วา ทสงฺคุลา, โส พทฺโธปิ อพทฺโธปิ อปตฺโตเยว, อญฺโญ วิญฺญาเปตพฺโพ, เอส ตาว มตฺติกาปตฺเต วินิจฺฉโยฯ